Ai là công chúa đầu tiên của Việt Nam tốt nghiệp thạc sĩ nước ngoài?

Công chúa Nguyễn Phúc Như Mai (1905-1999) là người phụ nữ Việt Nam đầu tiên tốt nghiệp thạc sĩ ở nước ngoài. Trong cuốn “Các vương phi, công chúa, nữ cung triều Nguyễn”, tác giả Tôn Thất Bình viết, công chúa Như Mai được gửi về Paris học, thi vào Đại học Nông lâm, đỗ thứ năm. Suốt thời gian học, công chúa là sinh viên giỏi.

Bà từng tốt nghiệp thủ khoa thạc sĩ, sau đó tiếp tục học thêm, lấy bằng về Hóa học. Bà làm việc tại Viện Nghiên cứu Nông nghiệp Pháp, rồi đến tỉnh Dordogne và Correze. Tại tỉnh Correze quê mẹ, công chúa đã mang những gì học được hỗ trợ dân nghèo về kỹ thuật trồng trọt nên rất được quý trọng.

Công chúa Nguyễn Phúc Như Mai không phải là nữ tiến sĩ Tây học đầu tiên của Việt Nam. Người đó là bà Hoàng Thị Nga, hiệu trưởng đầu tiên của Trường Đại học Khoa học (hay còn gọi là trường Cao đẳng Khoa học) của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, vào cuối năm 1945.

Bà Nga bảo vệ thành công luận án tiến sĩ Khoa học Vật lý với nhan đề “Tính chất quang điện của các chất hữu cơ” vào năm 1935, trở thành phụ nữ đầu tiên ở Việt Nam đạt học vị tiến sĩ ở Pháp.

Công chúa Như Mai là con gái của vua Hàm Nghi - vị vua thứ tám của triều Nguyễn, triều đại phong kiến cuối cùng của Việt Nam. 

Cuối năm 1888, khi phong trào Cần Vương đang lên cao thì vua Hàm Nghi bị Pháp bắt. Năm 1889, vua Hàm Nghi bị thực dân Pháp đưa lên tàu đến Alger (thủ đô Algeria) và bị giam lỏng tại làng El Biar. Năm 1904, vua Hàm Nghi lấy vợ là bà Laloe, con gái chánh án tòa án Alger và sinh được ba người con.

Ngoài công chúa Như Mai là con gái trưởng, vua Hàm Nghi cùng vợ còn có thêm công chúa Nguyễn Phúc Như Lý (1908-2005), hoàng tử Minh Đức (1910-1990). Theo Bảo tàng lịch sử Việt Nam, các con của vua Hàm Nghi đều là những người có chí, ham học và đạt được học vị cao.

Công chúa Như Mai là người cởi mở, năng nổ và làm việc tốt. Công chúa Như Lý tốt nghiệp tiến sĩ y khoa và lập gia đình với Công tước François Barthomivat de la Besse. Trong khi đó, hoàng tử Minh Đức từng là sĩ quan trong quân đội Pháp. Giống như cha mình, những người con của vua Hàm Nghi luôn mang trong mình tinh thần yêu nước và hướng đến đồng bào, dân tộc Việt.

Sau khi vua Hàm Nghi mất, công chúa Như Mai cùng các em Như Lý, Minh Đức đưa hài cốt vua về Pháp an táng trong nghĩa trang gia đình. Để tỏ lòng thương nhớ, giữ chữ hiếu, công chúa Như Mai quyết định không lấy chồng. Những năm cuối đời, bà sống trong viện dưỡng lão và khi mất, được an táng tại cùng nghĩa trang với cha mẹ.