4 kiến nghị trọng điểm đưa sách Việt ra thị trường xuất bản toàn cầu

Chủ tịch HĐQT Thái Hà Books đề xuất loạt giải pháp về hợp tác quốc tế, xuất khẩu bản quyền, quảng bá sách Việt và hình thành cơ chế phối hợp công - tư trong ngành xuất bản.

TS Nguyễn Mạnh Hùng là Chủ tịch HĐQT Thái Hà Books, một đơn vị xuất bản tư nhân hoạt động gần 20 năm.

Kính thưa quý vị đại biểu, quý đồng nghiệp,

Tôi rất vinh dự được đại diện Thái Hà Books, một đơn vị xuất bản tư nhân hoạt động gần 20 năm trong ngành, trình bày một vài kiến nghị và chia sẻ từ thực tiễn, với mục tiêu thúc đẩy hợp tác quốc tế và quảng bá sách Việt Nam ra thị trường toàn cầu.

Thành tựu quảng bá sách Việt

Thái Hà Books được thành lập năm 2007, sau 3 năm chỉ thị số 42 được ban hành. Chúng tôi là một trong những đơn vị đầu tiên thực hiện và tham gia tích cực, triệt để những mục tiêu và hành động của chỉ thị. Chúng tôi nhận thấy rằng chính mình và những đơn vị xuất bản lúc bấy giờ đã gặt hái được một số thành tựu nổi bật sau 20 năm như sau:

Cải thiện khung pháp lý và tổ chức

Chỉ thị đã dẫn đến việc sửa đổi, bổ sung Luật Xuất bản (2012) nhằm mở đường cho hợp tác quốc tế và bảo vệ bản quyền hiệu quả hơn.

Nhiều nhà xuất bản, đơn vị phát hành được kiện toàn, tổ chức minh bạch hơn, hoạt động theo hướng hội nhập toàn cầu.

Mở rộng hợp tác với nước ngoài

Các NXB lớn như Kim Đồng, Trẻ, Thế Giới, các công ty sách như AlphaBooks, Nhã Nam, FristNew… đã ký hợp tác với hơn 100 NXB quốc tế: Dorling Kindersley, HarperCollins, Shogakukan…

Các đơn vị như Nhà xuất bản Chính trị quốc gia Sự thật chủ động hội thảo, trao đổi với Lào, Trung Quốc, Cuba… nhằm quảng bá lý luận và chính trị Việt Nam.

Thái Hà Books có cơ hội hợp tác với nhiều đối tác xuất bản quốc tế từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ, Đức, Thái Lan,… thông qua mua bán bản quyền, tham gia các hội chợ như Frankfurt Book Fair, London, Bologna, Beijing, Seoul, Bangkok, Doha, La Habana, Singapore, Kuala Lumpur, Jakarta, Tokyo,… hay triển khai dịch ngược sách Việt ra tiếng Anh.

Quảng bá ấn phẩm Việt Nam ra quốc tế:

Đã được triển khai mạnh mẽ qua nhiều kênh - từ hội chợ sách, chương trình văn hóa đến chính sách hỗ trợ của Nhà nước và sự xuất hiện ấn phẩm của cộng đồng người Việt hải ngoại:

Các đơn vị xuất bản nhà nước nước như Trẻ, Kim Đồng và Phụ nữ, đặc biệt là các đơn vị xuất bản tư nhân như Chibooks, Thái Hà Books, Alpha Books, Sài Gòn Books… đã tích cực mang sách tiếng Việt và dịch ra tiếng Anh, Trung Quốc... tham dự các hội chợ như Frankfurt, London, Bologna, Beijing, Kuala Lumpur, Singapore,... Ví dụ: Nhà xuất bản Trẻ tham gia Liên hoan Nội dung Trẻ em châu Á tại Singapore với cuốn Lịch sử Việt Nam nhiều minh họa bằng tiếng Anh; Chibooks đã ký nhiều hợp đồng co-publish và bày bán trên nền tảng xuất bản Trung Quốc; Thái Hà Books đã nhận được tài trợ xuất bản của KPIPA của Hàn Quốc và bằng khen của Bộ giáo dục Malaysia và BTC hội sách Quốc tế Malaysia cho bộ sách thiếu nhi Mỗi đứa trẻ là một thiên tài…

Một số tác phẩm của các tác giả nổi tiếng Việt Nam được xuất bản tại nước ngoài như: Tiểu thuyết The Mountains Sing và Dust Child (tiếng Anh) của tác giả Nguyễn Phan Quế Mai sau đó được dịch ra hơn 25 ngôn ngữ; Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh (2018)/I See Yellow Flowers in the Green Grass, tác giả Nguyễn Nhật Ánh, được mua bản quyền và phát hành tại Mỹ (NXB Hannacroix Creek Books) chỉ sau 2 năm; Cánh đồng bất tận/The Endless Field, tác giả Nguyễn Ngọc Tư, đã được dịch sang tiếng Hàn, Thụy Điển, tiếng Anh…

Hoạt động đối ngoại xuất bản đóng góp vào “ngoại giao cây tre” của Việt Nam, tạo thêm kênh văn hóa cho quan hệ quốc tế

Tuy nhiên trong nhiều năm, các đơn vị xuất bản đã rất nỗ lực học hỏi, vượt khó để kinh doanh tăng trưởng hàng năm, từng bước giao lưu hội nhập với khu vực và quốc tế, chúng tôi vẫn nhận thấy những hạn chế và thách thức tồn tại: tình trạng xuất bản phẩm chưa đủ đa dạng, chất lượng không đồng đều, vẫn có sách vi phạm nội dung tư tưởng; cán bộ biên tập còn thiếu kỹ năng quản lý, hiểu biết về hợp tác quốc tế chưa đồng đều; năng lực tuyển dụng, đào tạo vẫn đang tiếp tục cải thiện; vai trò của các đơn vị nhà nước trong hoạt động thúc đẩy giao lưu xuất bản, văn hóa tìm kiếm cơ hội xuất bản với quy mô nhà nước còn yếu và còn thiếu.

Thực tế và quan sát

Trong bối cảnh toàn cầu hóa, nhiều quốc gia đã chủ động xây dựng cơ chế, chính sách nhằm thúc đẩy mạnh mẽ hợp tác quốc tế trong ngành xuất bản, qua đó quảng bá hiệu quả bản sắc, văn hóa và tri thức của mình ra thế giới. Trong phần này, tôi xin chia sẻ một số quan sát thực tiễn từ ba quốc gia tiêu biểu đã đạt được những kết quả ấn tượng trong lĩnh vực này. Đó là Malaysia và Philippines - hai quốc gia thuộc khu vực ASEAN có điểm xuất phát tương đồng với Việt Nam, và Trung Quốc - một quốc gia châu Á đã xây dựng hệ sinh thái xuất bản toàn cầu hóa mạnh mẽ. Qua đó, chúng ta có thể rút ra những bài học quý giá để định hướng cho chiến lược xuất bản và quảng bá sách Việt Nam ra quốc tế.

Trung Quốc

Mạng lưới xuất bản và phân phối toàn cầu

China National Publications Import‑Export Group (CNPIEC) là đơn vị đầu mối nhập khẩu - xuất khẩu sách lớn nhất Trung Quốc, sở hữu mạng lưới tại 170+ quốc gia, phân phối hơn 21 triệu bản mỗi năm. Họ phát triển China E‑Book Hub, nền tảng chứa hơn 270.000 đầu sách số và audio, thuộc 550 nhà xuất bản từ Trung Quốc Đại lục, Hồng Kông, Macau và Đài Loan, nhằm giới thiệu rộng rãi văn hóa và tri thức Trung Hoa ra thế giới

Hội chợ và sự hiện diện mạnh mẽ tại các hội sách quốc tế

Tại Beijing International Book Fair (BIBF) - hội chợ sách lớn thứ hai thế giới - năm 2025 có 1.700 đơn vị tham gia từ 80 quốc gia. Tại London Book Fair năm 2023-2024, Trung Quốc có gian hàng quốc gia chuyên nghiệp (~50 nhà xuất bản, hơn 3.200 đầu sách), do Cục Xuất bản Nhà nước bảo trợ. Dữ liệu từ Global Times chỉ ra từ 2020-2024, 147 nhà xuất bản Trung Quốc đã xuất khẩu 3.395 tựa sách sang ASEAN, tăng 4,2%, chỉ số ảnh hưởng tăng 183% so với 2020.

Hợp tác biên soạn & xuất bản chung - đồng xuất bản (co‑publishing)

New World Press (thuộc China International Publishing Group - CIPG) hợp tác với Cengage Learning (Mỹ) để hình thành bộ phận biên tập song phương, tổ chức họp trực tuyến hàng tháng và xuất bản 5-8 cuốn sách định kỳ mỗi năm. Xu hướng co‑publishing được khuyến khích, đặc biệt với sách nghiên cứu khoa học, xã hội, kỹ thuật dành cho độc giả quốc tế.

Giải thưởng quốc tế “Special Book Award of China”: Hàng năm, Giải Sách Đặc biệt Trung Quốc vinh danh cá nhân/tổ chức quốc tế có đóng góp đáng kể trong việc dịch, xuất bản và quảng bá sách Trung Quốc.

Malaysia

Malaysia là Khách mời danh dự tại Hội sách Quốc tế Bắc Kinh 2025 (BIBF), với sự tăng trưởng số lượng nhà xuất bản tham gia trong hơn một thập kỷ. Hoạt động gồm gian hàng quốc gia, các buổi đàm phán quyền, hội thảo và trưng bày văn hóa - sách Malaysia, mở nhiều cơ hội hợp tác mới.

Chương trình “50 Best Malaysian Titles for International Rights”: Do National Book Council of Malaysia (MBKM) tổ chức, giới thiệu 50 đầu sách được chọn lọc tại Hội sách Quốc tế Bắc Kinh 2024

Gian hàng chuyên nghiệp tại hội sách quốc tế

Malaysia tham gia tích cực tại các sự kiện như London Book Fair với gian hàng quốc gia bài bản, dưới sự bảo trợ của Cục Xuất bản Nhà nước.

Đồng thời, tương tự đến Kuala Lumpur International Book Fair (PBAKL) với lượng khách khổng lồ (1 triệu + mỗi năm) thu hút xuất bản quốc tế

Philippines

Chương trình “Translation Subsidy Program”

National Book Development Board (NBDB) - cơ quan thuộc Bộ Giáo dục Philippines - triển khai Chương trình Trợ cấp dịch thuật dành cho sách Philippines tại hội chợ sách quốc tế.

Tại Abu Dhabi International Book Fair 2025, hỗ trợ các nhà xuất bản quốc tế dịch và xuất bản sách Philippines, giúp sách đã tiếp cận thị trường Đức, Pháp, Italy, Malaysia, Indonesia…

Gian hàng quốc gia chuyên nghiệp tại các hội sách quốc tế

Tại Abu Dhabi 2025, Philippines có gian hàng chính thức với 10 đại biểu giới thiệu văn học, văn hóa đến cộng đồng quốc tế

Tại Frankfurt Book Fair, Philippines tham gia cùng với khoảng 70 tác giả và nhà xuất bản, với các hoạt động ký tặng, hội thảo và đàm phán bản quyền

Tham gia sáng kiến quốc tế về bản quyền - WIPO Publishers Circle: Philippines là thành viên sáng lập Publishers Circle của WIPO, thúc đẩy hợp tác giữa chính phủ và nhà xuất bản, bảo vệ bản quyền và mở rộng kết nối xuất khẩu sách.

Đề xuất cơ chế chính sách: 4 kiến nghị trọng điểm

Từ thực tiễn hoạt động của Thái Hà Books và những quan sát quốc tế đã trình bày ở phần trên, chúng tôi nhận thấy rằng để sách Việt thực sự vươn ra thế giới một cách chủ động, bền vững và có chiều sâu, cần có những chính sách mang tính chiến lược và đồng bộ. Những kiến nghị sau đây tập trung vào việc tạo ra các cơ chế khả thi, phù hợp với năng lực thực tế của ngành xuất bản Việt Nam, đồng thời mở rộng cơ hội kết nối quốc tế thông qua việc xuất khẩu nội dung, đàm phán bản quyền, và nâng cao hình ảnh văn hóa Việt trên thị trường xuất bản toàn cầu.

1. Thiết lập Quỹ Hỗ trợ Xuất bản phẩm Việt ra thế giới

2. Tổ chức Hội sách Quốc tế Việt Nam - định hướng bản quyền, tác giả và giao lưu chuyên môn

Hội sách qui mô quốc gia tại Hà Nội hoặc TP Hồ Chí Minh

- Địa điểm tổ chức tại trung tâm triển lãm chuyên nghiệp như SECC TP.HCM hoặc ICE Hà Nội.

- Có khu vực riêng: khu họp bản quyền, khu hội thảo chuyên ngành, khu giới thiệu tác giả - họa sĩ minh họa.

- Phát triển website hội sách với các mục: giới thiệu tác giả, tác phẩm, lịch sự kiện, tài nguyên xuất bản Việt bằng tiếng Anh.

- Website không công khai quyền sở hữu, nhưng giới thiệu sách sẵn sàng bản quyền – thông lệ quốc tế.

Tham gia trưng bày gian hàng tại hội sách Quốc tế khu vực và Thế giới: Đây là kênh hiệu quả, nhanh chóng và thực tiễn nhất để giao lưu bản quyền, học hỏi, mở rộng quan hệ quốc tế trong ngành xuất bản.

- Tham gia các hội sách lớn như Frankfurt, Bologna, London, Beijing... với gian hàng quốc gia được thiết kế chuyên nghiệp, nội dung phong phú và đội ngũ thuyết trình – giới thiệu chuyên sâu.

- Lựa chọn các tác phẩm tiêu biểu, tác giả nổi bật để giới thiệu bằng nhiều ngôn ngữ, có dịch giả, biên tập viên tham gia hỗ trợ tại chỗ.

- Hợp tác với Bộ Ngoại giao, các đại sứ quán Việt Nam, viện văn hóa nước ngoài để tăng cường quảng bá hình ảnh văn hóa - tri thức Việt qua sách.

3. Đơn giản hóa quy trình xuất khẩu nội dung số

- Hiện nay, việc xuất khẩu sách điện tử, sách nói hoặc bản in theo mô hình POD (Print-on-Demand) ra thị trường quốc tế vẫn gặp nhiều rào cản về thủ tục, quy chuẩn pháp lý và khả năng tiếp cận nền tảng phân phối toàn cầu như Amazon Kindle, Apple Books, Kobo, Spotify, v.v.

- Chúng tôi kiến nghị xây dựng một cẩm nang pháp lý chuyên biệt hướng dẫn quy trình xuất khẩu nội dung số, trong đó nêu rõ về đăng ký bản quyền số, định dạng xuất bản, thuế - phí xuất khẩu, và quyền sở hữu trí tuệ trên nền tảng kỹ thuật số.

- Đồng thời, cần có chính sách hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho các nhà xuất bản nhỏ trong nước để số hóa sách, xây dựng kho nội dung số, và kết nối với hệ thống phân phối quốc tế.

- Việc đơn giản hóa các quy trình này không chỉ giảm chi phí và rủi ro cho doanh nghiệp, mà còn tạo điều kiện cho sách Việt dễ dàng tiếp cận bạn đọc toàn cầu thông qua kênh số - xu hướng xuất bản không thể đảo ngược.

4. Ứng dụng AI như một công cụ hỗ trợ

- Trong bối cảnh chuyển đổi số toàn cầu, công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) ngày càng trở thành công cụ hữu ích trong nhiều khâu của chuỗi giá trị xuất bản: dịch thuật, biên tập sơ bộ, tóm tắt nội dung, tạo metadata, hỗ trợ SEO, cá nhân hóa trải nghiệm đọc…

- Chúng tôi đề xuất xây dựng một bộ quy chuẩn ứng dụng AI trong xuất bản, giúp các nhà xuất bản Việt sử dụng công cụ này một cách minh bạch, hiệu quả nhưng vẫn đảm bảo chất lượng và đạo đức nghề nghiệp.

- Nhà nước nên khuyến khích các đơn vị công nghệ phối hợp với nhà xuất bản để phát triển những nền tảng AI chuyên biệt cho ngôn ngữ và văn hóa Việt, từ đó nâng cao năng suất và khả năng cạnh tranh trong hợp tác quốc tế.

- Cần khẳng định rõ rằng: AI là công cụ hỗ trợ, không phải thay thế con người, đặc biệt trong những nội dung mang tính văn hóa, nhân văn, hoặc đòi hỏi cảm quan nghệ thuật cao như biên tập văn học, minh họa sách thiếu nhi, hay dịch thơ.

Kiến nghị về cơ chế hợp tác công - tư

Cần có mô hình hợp tác 3 bên: Nhà nước - Doanh nghiệp - Đơn vị học thuật, để: Xây dựng thư viện sách Việt Nam ở nước ngoài; Đào tạo dịch giả chuyên sâu theo chuẩn quốc tế; Đưa sách Việt vào hệ thống thư viện đại học toàn cầu.

1. Để các sáng kiến quảng bá sách Việt ra quốc tế có tính khả thi, dài hơi và lan tỏa rộng, cần có cơ chế hợp tác chặt chẽ giữa Nhà nước và khu vực tư nhân, đặc biệt là các nhà xuất bản, đại lý bản quyền, dịch giả và các doanh nghiệp công nghệ xuất bản.

2. Nhà nước đóng vai trò kiến tạo chính sách, hỗ trợ tài chính, xúc tiến ngoại giao và cung cấp nền tảng pháp lý ổn định, còn khối tư nhân đóng vai trò sáng tạo nội dung, chủ động tìm kiếm thị trường và vận hành mô hình kinh doanh linh hoạt.

3. Cụ thể, có thể hình thành các chương trình hợp tác 3 bên (Nhà nước - NXB - Viện nghiên cứu/Dịch giả), trong đó: Nhà nước tài trợ chi phí dịch, thiết kế, xuất bản; NXB thực hiện chuyển ngữ, phát hành; Viện/Văn phòng văn hóa hỗ trợ lựa chọn tác phẩm, giám định nội dung.

4. Đồng thời, cần xây dựng mô hình đồng tổ chức sự kiện xuất bản quốc tế, trong đó Nhà nước hỗ trợ thủ tục, truyền thông và đối ngoại, còn doanh nghiệp tổ chức gian hàng, tiếp xúc bản quyền, hội thảo… Một cơ chế linh hoạt, cùng chia sẻ trách nhiệm và lợi ích giữa khu vực công và tư chính là điều kiện tiên quyết để sách Việt Nam bước ra thế giới một cách chủ động và có hệ thống.

Sau 20 năm thực hiện Chỉ thị 42, ngành xuất bản đã có bước phát triển mạnh, trong đó có dấu ấn rõ rệt từ khu vực tư nhân. Tuy nhiên, để sách Việt thực sự vươn ra thế giới, chúng ta cần một cơ chế minh bạch, công bằng và đủ linh hoạt, giúp tất cả đơn vị - không phân biệt công tư - có cơ hội đóng góp và phát triển.

Tôi xin đại diện Thái Hà Books cam kết tiếp tục tiên phong trong hoạt động hợp tác quốc tế, xuất khẩu bản quyền và quảng bá sách Việt ra thế giới - với khát vọng chung tay lan tỏa tri thức Việt toàn cầu.