Hướng đi mới hội nhập quốc tế

Trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng, việc hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân, đặc biệt là giáo dục nghề nghiệp, trở nên cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu về nguồn nhân lực chất lượng cao khi VN bước vào kỷ nguyên phát triển mới.

Một bước đột phá quan trọng là đề xuất chuyển đổi mô hình trường trung cấp hiện tại sang trường trung học (TH) nghề như dự thảo luật sửa đổi, bổ sung một số điều của luật Giáo dục mà Bộ GD-ĐT đưa ra lấy ý kiến đóng góp. Theo mô hình này, bằng tốt nghiệp TH nghề không chỉ tương đương bằng tốt nghiệp THPT mà còn phù hợp với các bậc trong bảng phân loại giáo dục quốc tế.

Bảng phân loại giáo dục quốc tế (ISCED) như sau: level 1: tiểu học, level 2: THCS/sơ học nghề, level 3: THPT/TH nghề, level 4: sau TH, level 5: CĐ, level 6 - 8: ĐH đến tiến sĩ.

Còn khung trình độ quốc gia của VN (ban hành theo Quyết định 1982/QĐ-TTg ngày 18.10.2016) gồm 8 bậc: bậc 1: sơ cấp I, bậc 2: sơ cấp II, bậc 3: sơ cấp III, bậc 4: trung cấp, bậc 5: CĐ, bậc 6 - 8: ĐH đến tiến sĩ.

Đối chiếu cho thấy, bậc 3 và bậc 4 của VN không tương thích với phân loại quốc tế. Điều này gây khó khăn trong việc công nhận bằng cấp, chuyển đổi lao động và học tập giữa các quốc gia.

Thực tế, người lao động hiện đại thường phải chuyển đổi nghề nghiệp, nâng cao trình độ để thích ứng với sự phát triển của công nghệ và trí tuệ nhân tạo. Tuy nhiên, bằng trung cấp của VN hiện nay có tay nghề thấp, học vấn chưa đáp ứng yêu cầu liên thông, gây khó khăn trong tìm kiếm việc làm, nâng cao trình độ và thu nhập, dẫn đến học sinh (HS) và phụ huynh không mặn mà với học nghề, dù xã hội đang rất cần lao động có tay nghề cao.

Từ những bất cập trên, việc hoàn thiện hệ thống giáo dục quốc dân, đặc biệt khi giáo dục nghề nghiệp đã được chuyển về Bộ GD-ĐT quản lý, là nhu cầu cấp bách. Trong đó, bỏ mô hình trường trung cấp nghề độc lập, thay bằng trường TH nghề là hợp lý và cấp thiết.

TH nghề là mô hình tích hợp, kết hợp đào tạo nghề chất lượng cao với giảng dạy văn hóa phổ thông, đã được áp dụng thành công tại Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc. Ở đó, HS được học văn hóa kết hợp với nghề, giúp hình thành nền tảng để chuyển đổi nghề và nâng cao trình độ.

Quan trọng hơn, nếu bằng TH nghề được xây dựng theo khung trình độ quốc gia, khung tham chiếu ASEAN và đối chiếu bảng phân loại ISCED 2011, sẽ có giá trị quốc tế, tạo điều kiện thuận lợi cho du học, làm việc tại nước ngoài hoặc được các doanh nghiệp FDI trong nước đánh giá cao.

Trường TH nghề cần được đầu tư bài bản, gắn kết chặt chẽ với doanh nghiệp, tăng cường thực hành và cập nhật công nghệ mới. HS được tiếp cận nghề nghiệp từ sớm (15 - 16 tuổi), làm quen với môi trường làm việc thực tế, rèn luyện tư duy, kỷ luật lao động và ý thức nghề nghiệp. Đây là nền tảng để hình thành lực lượng lao động "có kỹ năng - có bằng cấp - có cơ hội vươn xa".

Trong bối cảnh VN đang đón làn sóng chuyển dịch đầu tư, cần nguồn nhân lực chất lượng cao, mô hình TH nghề giúp rút ngắn thời gian đào tạo, giảm chi phí xã hội nhưng vẫn đảm bảo chất lượng đầu ra. Đồng thời, giải pháp này góp phần giảm áp lực thi cử, phân luồng HS hiệu quả hơn và mở ra hướng đi riêng cho những em không theo học ĐH truyền thống.

Để mô hình TH nghề phát huy hiệu quả, nhà nước cần có chính sách đồng bộ, từ xây dựng, ban hành các luật liên quan, khung chương trình thống nhất, hỗ trợ chuyển đổi cơ sở đào tạo, đầu tư cơ sở vật chất cho đến ban hành chính sách học bổng, hỗ trợ tài chính cho người học. Quan trọng hơn, cần có chiến dịch truyền thông rộng rãi để thay đổi nhận thức xã hội, giúp phụ huynh và HS hiểu rằng học nghề sớm, học nghề chất lượng là một lựa chọn đáng giá và có tương lai.

Việc thay đổi mô hình TH nghề và xem là một cấp học trong giáo dục nghề nghiệp không chỉ là một bước điều chỉnh kỹ thuật, mà là một chiến lược nhân lực mang tầm quốc gia, tạo điều kiện để bằng cấp VN được quốc tế công nhận, đồng thời nâng cao vị thế lao động VN, nâng cao năng suất lao động, năng lực cạnh tranh quốc gia.