Hộp sọ kỳ lạ tiết lộ khuôn mặt quần thể người tiền sử

Hộp sọ gần như nguyên vẹn được tìm thấy trong một giếng nước ở Cáp Nhĩ Tân (Trung Quốc), có niên đại ít nhất 146.000 năm. Ảnh: Đại học Địa chất Hà Bắc.

Năm 2018, một hộp sọ lớn được phát hiện dưới đáy giếng cạn tại thành phố Cáp Nhĩ Tân (Trung Quốc). Sự kiện khiến giới khoa học sửng sốt do hộp sọ này không khớp với bất kỳ loài người cổ đại nào từng được biết đến, được đặt biệt danh là "người rồng" (Dragon Man), theo CNN.

Sau nhiều nỗ lực, mới đây nhóm nghiên cứu đã thành công tách chiết vật liệu di truyền từ mẫu hóa thạch này và lần đầu xác nhận liên hệ trực tiếp với người Denisova – quần thể người tiền sử bí ẩn chưa từng được đặt tên chính thức.

"Sau 15 năm nghiên cứu, giờ chúng ta đã biết được hộp sọ đầu tiên của người Denisova", giáo sư Phó Kiều Mai (Qiaomei Fu), thuộc Viện Cổ sinh vật và Cổ nhân loại học, Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc, tác giả chính của công trình, cho biết.

Người Denisova lần đầu được phát hiện vào năm 2010 qua mẫu ADN trong một đốt ngón tay tìm thấy tại hang Denisova, dãy Altai (Nga). Dù có thêm vài mẫu hóa thạch được phát hiện sau đó, tất cả đều rất nhỏ, không đủ giúp tái hiện hình hài của họ.

Do đó, việc hộp sọ "người rồng" được cho là hóa thạch người Denisova đầy đủ nhất từ trước tới nay đã mở ra một bước tiến lớn.

Một họa sĩ khắc họa diện mạo có thể có của "người rồng". Ảnh: Chuang Zhao.

Các nhà khoa học cho biết hộp sọ dài hơn 20 cm, vẫn còn nguyên một chiếc răng, có niên đại ít nhất 146.000 năm. Mẫu vật được người dân phát hiện năm 1933 trong lúc xây cầu qua sông Tùng Hoa, sau đó được cất giấu dưới giếng trong nhiều thập kỷ.

Mãi đến trước khi người phát hiện qua đời, gia đình ông mới chuyển giao hộp sọ cho trường Đại học Địa chất Hà Bắc để nghiên cứu.

Năm 2021, nhóm nghiên cứu đặt tên cho mẫu hóa thạch là Homo longi lấy theo địa danh Hắc Long Giang (Heilongjiang) – nơi tìm thấy hộp sọ. Khi đó, giới khoa học đã tranh cãi dữ dội về nguồn gốc của mẫu vật. Một số nghi ngờ đây là người Denisova, nhưng do thiếu dữ liệu di truyền, giả thuyết này vẫn chưa thể xác thực.

Do hóa thạch đã quá cổ và điều kiện bảo quản khắc nghiệt, việc trích xuất ADN gặp nhiều khó khăn. Fu và cộng sự đã thử nhiều phương pháp, bao gồm lấy mẫu từ răng và phần xương đá vốn là nơi lưu giữ ADN tốt nhất, nhưng đều thất bại.

Cuối cùng, nhóm nghiên cứu đã thu được ADN ty thể từ cao răng hóa thạch (lớp mảng bám cứng lại quanh răng qua thời gian) vốn có thể bảo tồn ADN từ khoang miệng. Họ phát hiện điểm tương đồng rõ rệt với hệ gene của người Denisova, công bố kết quả trên tạp chí Cell ngày 19/6.

Nhờ sự xác nhận này, giới khoa học có thể lần đầu tiên hình dung diện mạo của người Denisova: trán dốc, xương mày lớn, răng to hơn cả người Neanderthal lẫn người hiện đại. Kích thước não tương đương với loài người ngày nay, cho thấy đây là nhóm người có năng lực phát triển cao.

Các nhà khoa học đã tách chiết ADN từ cao răng trên chiếc răng hóa thạch. Ảnh: Viện Cổ sinh vật có xương và Cổ nhân loại học, Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc.

Dù kết quả bước đầu khả quan, một số chuyên gia vẫn tỏ ra thận trọng. Giáo sư Ni Xijun, đồng tác giả nghiên cứu hộp sọ Dragon Man năm 2021, cho biết ông thấy "lạ" khi ADN lại được chiết xuất từ cao răng, phần dễ bị ô nhiễm, mà không thu được gì từ xương và răng, vốn có cấu trúc bền vững hơn.

Tuy nhiên, ông cũng thừa nhận hộp sọ Harbin cùng nhiều hóa thạch khác ở Trung Quốc có khả năng thuộc cùng một loài, chính là người Denisova.

Giáo sư Fu lý giải cấu trúc tinh thể đặc biệt của cao răng có thể giúp bảo vệ ADN tốt hơn trong điều kiện môi trường khắc nghiệt.

Dù còn nhiều tranh cãi về phương pháp, giới chuyên môn đồng tình các nghiên cứu này là bước tiến lớn giúp vén màn một chương lịch sử tiến hóa chưa hoàn chỉnh.

"Người Denisova vẫn là họ hàng bí ẩn nhất của chúng ta. Nhưng bây giờ, chúng ta đã đến gần họ hơn bao giờ hết", nhà nhân chủng học Ryan McRae tại Bảo tàng Lịch sử Tự nhiên Smithsonian (Mỹ) nói.