Hồi chuông cảnh báo đằng sau trào lưu 'người chuột' của giới trẻ Trung Quốc

Họ không phải là những cá nhân sống ngoài vòng pháp luật hay thuộc tầng lớp đáy của xã hội. "Người chuột" là cách mà nhiều người trẻ Trung Quốc hiện nay tự gọi mình - những người sống khép kín, hoạt động chủ yếu vào ban đêm, lặng lẽ trong bóng tối như loài chuột và không có lộ trình rõ ràng trong cuộc sống.

Một ngày điển hình của "người chuột" bắt đầu sau 11 giờ trưa. Họ nằm dài trên giường, dán mắt vào điện thoại, lướt mạng xã hội, mua sắm online hoặc xem phim. Đến tận 3 giờ chiều, họ mới có thể "lết" dậy nấu bữa ăn đầu tiên trong ngày. Từ đó, chuỗi tuần hoàn giữa đồ ăn - giường ngủ - màn hình lại tiếp diễn cho đến quá nửa đêm.

Khái niệm "người chuột" đang được lan truyền mạnh mẽ trên các nền tảng mạng xã hội Trung Quốc như Xiaohongshu hay Douyin, và không chỉ giới trẻ trong nước mà ngay cả du học sinh Trung Quốc ở Anh, Singapore… cũng nhận thấy mình là một phần của hiện tượng này.

Pu Yiqin, 23 tuổi, du học sinh bậc cao học tại Đại học King’s College London, là một "người chuột" điển hình. Cô thường xuyên chia sẻ vlog về lối sống kín đáo, ít năng lượng của mình trên Xiaohongshu, như một hình thức châm biếm bản thân.

Trong một video, cô đùa rằng: "Hôm nay đi ngủ sớm - mới 1 giờ 30 sáng thôi mà!". Rèm cửa trong phòng cô luôn được kéo kín, vì theo lời Pu, "ánh sáng quá chói, chuột thì cần không gian tối để sinh tồn".

Pu cho biết, dù không dám nói thay cho tất cả, nhưng nhiều du học sinh Trung Quốc đều ít nhiều cảm thấy mình như đang "sống trong bóng tối, như những con chuột nhốt mình trong hang".

Sự tiếp nối của "nằm thẳng" và "ẩn cư"

Hiện tượng "người chuột" được xem như một biến thể mới của các trào lưu xã hội từng nổi bật ở Trung Quốc trước đó như "nằm thẳng" (tang ping) - chỉ thái độ từ chối cạnh tranh xã hội, sống tối giản và thụ động; hay "tộc kén" (jian ju zu), tức những người sống ẩn mình, tương tự hiện tượng hikikomori ở Nhật Bản.

Một báo cáo năm 2023 trên trang The Paper cho biết, riêng hai nhóm "tộc kén" trên diễn đàn Baidu Tieba đã có tới 900.000 thành viên.

Theo Phó Giáo sư Kuang Xianwen từ Đại học Giao thông Tây An - Liverpool (XJTLU), "người chuột" là biểu hiện của thế hệ trẻ - những người không còn niềm tin rằng nỗ lực chăm chỉ sẽ mang lại thành quả như các thế hệ trước.

"Cạnh tranh quá khốc liệt. Dù họ đã cố gắng, nhưng vẫn cảm thấy không có hy vọng. Vậy thì cố để làm gì?" - ông Kuang nói về một trong những lý do dẫn đến trào lưu này.

Không ít người trẻ lựa chọn thoát khỏi "vòng xoáy chuột" bằng cách... buông xuôi. Trào lưu "nằm phẳng" xuất hiện như một lời khước từ cạnh tranh. Và giờ đây, "người chuột" được xem là bước tiến hóa của trạng thái ấy. Họ không chỉ từ chối cạnh tranh, mà còn chủ động... biến mất khỏi radar xã hội.

Dù vậy, các chuyên gia cho rằng đằng sau hình ảnh "người chuột" là sự tự giễu thông minh - một cách để người trẻ tìm kiếm niềm vui nhỏ trong nghịch cảnh và kết nối với nhau qua nỗi mệt mỏi chung.

"Có một thuật ngữ là ‘tự hắc’ (zi hei), tức là tự dìm mình, phơi bày sự mong manh yếu đuối của bản thân theo cách hài hước, để người khác không cảm thấy nặng nề", giảng viên Yuan Yuan từ XJTLU giải thích.

Trào lưu nuôi hạt xoài, đá cuội hay thậm chí... cục kem đánh răng như thú cưng cũng nằm trong dòng chảy này - cho thấy sự cô đơn và áp lực đô thị hóa ngày càng đè nặng lên giới trẻ Trung Quốc.

Đằng sau những tấm rèm kéo kín và ánh sáng lờ mờ, "người chuột" không đơn thuần là sự lười biếng, mà là tiếng thở dài của một thế hệ đang học cách sống sót trong một thế giới quá đỗi áp lực, và cũng là hồi chuông báo động về tình trạng mệt mỏi tinh thần và mất phương hướng của một thế hệ đang lớn lên trong bất định.