Hộ kinh doanh sắp chia tay thuế khoán: Từng bước thích ứng chính sách thuế mới

Từ 1-6, khoảng 37.000 hộ và cá nhân kinh doanh với doanh thu từ 1 tỉ đồng/năm bắt buộc phải phát hành hóa đơn điện tử qua máy tính tiền kết nối trực tiếp cơ quan thuế.

Tiểu thương doanh thu thấp hơn cũng phải chủ động ứng phó với các thay đổi sắp tới trong chính sách thuế nhằm tăng tính minh bạch. Nhiều hộ kinh doanh đã chuẩn bị triển khai, nhưng còn không ít lo lắng trước giờ áp dụng.

Sẵn sàng chấp hành nhưng còn e dè rủi ro bị phạt

Bán hoa tại chợ Bà Chiểu (quận Bình Thạnh, TP.HCM), bà Nguyễn Thị Ngọc Châu cho biết gia đình đã chủ động triển khai hóa đơn điện tử theo quy định. Phần lớn khách quen của bà là cơ quan, đơn vị nhà nước nên việc có hóa đơn hợp lệ là yêu cầu bắt buộc.

Tuy nhiên, bà Châu thừa nhận quá trình triển khai không hề đơn giản. Việc xuất hóa đơn bán hàng không khó, nhưng hóa đơn đầu vào lại là vấn đề lớn. 

"Nguồn hoa nhập từ nhiều mối nhỏ lẻ, không có hóa đơn. Nếu chỉ có đầu ra mà không chứng minh được đầu vào thì rất dễ bị cơ quan thuế "soi" vì chênh lệch quá lớn", bà Châu lo lắng.

Thực tế, một số hộ kinh doanh tại TP.HCM đã bị xử phạt do kê khai hàng xuất vượt quá mức hợp lý so với đầu vào. Ngoài ra, chi phí đầu tư hạ tầng cũng là trở ngại không nhỏ. 

Bà Châu cho biết đã phải chi hơn 20 triệu đồng để mua phần mềm, chữ ký số và thuê kế toán. "Nếu phải sắm máy tính mới nữa chắc phải tới 30 triệu đồng", bà nói.

Tại quận 3, bà Ngô Linh, chủ quán cơm văn phòng, cũng băn khoăn khi nghe đến yêu cầu áp dụng hóa đơn điện tử. "Tôi tự đi chợ, nấu ăn, phục vụ, không có hóa đơn đầu vào, càng không có quầy thu ngân hay máy móc gì. Mua thịt cá, rau củ đều từ mối quen trong chợ", bà chia sẻ.

Không riêng gì bà Linh hay bà Châu, nhiều tiểu thương khác cũng đang e ngại khi chuyển đổi. Từ chi phí đầu tư ban đầu đến áp lực vận hành hệ thống và nỗi lo sai sót khi thao tác, tất cả đang khiến hộ kinh doanh nhỏ rơi vào thế khó.

Cố gắng lấp khoảng cách chính sách và thực tiễn

Trao đổi với Tuổi Trẻ ngày 31-5, ông Lý Đại Lâm, chủ sạp cà ri Anh Hai (chợ Bến Thành, quận 1), cho biết có ba khâu mà người kinh doanh cần nắm như chuẩn bị thiết bị và phần mềm máy tính tiền có tích hợp hóa đơn điện tử; chủ động tham gia bảo hiểm xã hội cho hộ và người lao động (nếu có); chuyển từ thuế khoán sang hình thức ghi sổ, kê khai thuế minh bạch.

Tuy nhiên theo ông Lâm, vẫn còn nhiều tiểu thương chưa nắm kỹ nên cần đơn vị chuyên môn, tổ chức liên quan hỗ trợ, hướng dẫn thêm công nghệ, quá trình triển khai. 

"Chính sách này phù hợp với xu hướng tăng áp dụng công nghệ, siết quản lý về thu thuế nên bản thân tôi sẽ cố gắng thích nghi. Những khó khăn ban đầu sẽ có nhưng hy vọng với sự hỗ trợ, hướng dẫn thêm, dần dần rồi cũng ổn", ông Lâm nhận định.

Đánh giá việc sử dụng hóa đơn điện tử là điều thiết thực, phù hợp với xu hướng phát triển, bà Bùi Thị Ánh Nguyệt, phó ban quản lý chợ Phạm Văn Hai (Tân Bình), vẫn khá băn khoăn khi hơn 400 tiểu thương tại chợ, thì chỉ có ít người rành về quy định thuế mới này. 

Thậm chí ngay cả nhân viên của ban quản lý cũng chưa tỏ tường vì thời điểm này vẫn chưa được cơ quan thuế tập huấn.

"Tiểu thương cố gắng nhưng hiện vẫn chưa sẵn sàng để áp dụng phát hành hóa đơn điện tử. Một chính sách mới, thay đổi mới về thuế rất cần cơ quan, đơn vị liên quan hỗ trợ tập huấn, đặc biệt với tiểu thương", bà Nguyệt kiến nghị.

Trưởng ban quản lý một chợ truyền thống tại TP.HCM cho biết trước đây chợ tự thuê bên ngoài để xây dựng phần mềm thu chi, nên hơn 80% thương nhân tại chợ đã sử dụng công nghệ. Do đó, việc tiếp cận hóa đơn điện tử cũng không quá khó khăn. 

Tuy vậy, vị này cho biết chợ cần có một buổi tập huấn hoặc Nhà nước cần thiết lập một đội ngũ kỹ thuật túc trực để hỗ trợ tháo gỡ khó khăn, hướng dẫn từ xa cho người kinh doanh.

Tránh gây áp lực thực thi

Theo Cục Thống kê (Bộ Tài chính), cả nước hiện có khoảng 3,6 triệu hộ kinh doanh đang được cơ quan thuế quản lý, đóng góp hơn 25.950 tỉ đồng ngân sách nhà nước. Trong đó, gần 2 triệu hộ nộp thuế theo phương pháp khoán, bình quân 700.000 đồng/tháng.

TS Nguyễn Anh Vũ, trưởng khoa tài chính Trường ĐH Ngân hàng TP.HCM, cho biết hiện có ba phương pháp nộp thuế dành cho hộ và cá nhân kinh doanh: kê khai định kỳ, khai từng lần phát sinh và thuế khoán. Thuế khoán thường áp dụng cho nhóm hộ nhỏ, với thủ tục đơn giản.

Tuy nhiên theo nghị quyết 198/2025 của Quốc hội, từ ngày 1-1-2026, phương pháp thuế khoán sẽ bị bãi bỏ. Khi đó, hộ kinh doanh bắt buộc phải nộp thuế theo phương pháp kê khai doanh thu thực tế. 

Trước mắt, nghị định 70 yêu cầu các hộ có doanh thu trên 1 tỉ đồng/năm phải sử dụng hóa đơn điện tử qua máy tính tiền kết nối với cơ quan thuế, bắt đầu từ hôm nay. Các hộ dưới ngưỡng doanh thu này tạm thời được miễn, nhưng cần chủ động chuyển đổi để kịp thích ứng.

TS Vũ nhận định việc chuyển từ thuế khoán sang kê khai là xu hướng tất yếu, giúp tăng minh bạch và giảm thất thu. Bởi lâu nay, tồn tại nghịch lý: nhiều hộ kinh doanh lớn chỉ đóng thuế khoán như các hộ nhỏ, trong khi những hộ buôn bán nhỏ lại chịu mức thuế tương tự.

"Đã kinh doanh thì phải bình đẳng về nghĩa vụ thuế. Không thể để người thu nhập cao đóng thấp, người thu nhập thấp cũng phải đóng như vậy", một chuyên gia nhận định.

Tuy nhiên TS Vũ cũng lưu ý chính sách thực thi đang bộc lộ khoảng cách lớn giữa yêu cầu của Nhà nước và khả năng thực tế của nhiều hộ kinh doanh nhỏ lẻ, đặc biệt là những người lớn tuổi, người có trình độ học vấn hạn chế, ít tiếp cận công nghệ. 

Việc đầu tư thiết bị, phần mềm, dịch vụ kỹ thuật để khai báo và kết nối dữ liệu hóa đơn điện tử có thể là gánh nặng không nhỏ đối với họ.

"Cơ quan quản lý cần phát triển mạng lưới tư vấn, hỗ trợ kỹ thuật, thậm chí là các chương trình hỗ trợ tài chính kịp thời để các hộ kinh doanh vừa duy trì kinh doanh, vừa thực hiện đúng và đủ nghĩa vụ thuế trong bối cảnh số hóa", ông Vũ kiến nghị giải pháp.