Hộ kinh doanh rối vì thuế giá trị gia tăng

Thu mua nguyên liệu hàng hóa nhưng không có hóa đơn đầu vào; phải nộp thuế giá trị gia tăng nhưng lại không được hoàn thuế. Hộ kinh doanh đang rối với thuế giá trị gia tăng khi thực hiện xuất hóa đơn điện tử, đóng thuế theo kê khai thực tế.

Thuế giá trị gia tăng tính vào giá, khó cạnh tranh

Trên các diễn đàn về thuế, một thành viên kinh doanh rau củ cho biết gia đình mua hàng từ các cửa hàng ngoài chợ đầu mối, lâu nay chỉ viết giấy tay nên yêu cầu phải có hóa đơn khá khó thực hiện. Gia đình xin lập bảng kê nhưng cán bộ thuế nói chỉ áp dụng cho hộ nông dân tự trồng. Còn một chủ cửa hàng bán điện thoại cũ thắc mắc doanh nghiệp tính thuế giá trị gia tăng (GTGT) 10% nhưng được khấu trừ tiền thuế đầu vào, còn hộ kinh doanh (HKD) tính thuế hóa đơn đầu vào 1,5% nhưng không được trừ. Phần thuế này phải tính vào giá thành nên khó cạnh tranh.

Hiện các HKD chọn khoán thuế hay kê khai đều nộp thuế GTGT và thuế thu nhập cá nhân (TNCN) theo tỷ lệ trên doanh thu. Có điều, thuế GTGT là thuế gián thu, người tiêu dùng cuối cùng phải chịu nhưng HKD hiện đóng thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp nên không được khấu trừ. Tùy theo hàng hóa, dịch vụ mà thuế suất GTGT sẽ tính từ 1 - 5%; thuế TNCN từ 0,5 - 5%. Ví dụ, với hộ có doanh thu 200 tỉ đồng/năm thì số thuế GTGT sẽ đóng từ 2 - 10 tỉ đồng; thuế TNCN từ 1 - 10 tỉ đồng.

Ông Nguyễn Ngọc Tú, giảng viên Trường ĐH Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, phân tích: Khi HKD lựa chọn hình thức tính thuế trực tiếp thì không được khấu trừ thuế đầu vào, cũng như không được hoàn thuế GTGT. Điều này đồng nghĩa với việc mọi chi phí thuế GTGT khi mua hàng hóa, dịch vụ đầu vào đều được tính gộp vào giá thành kinh doanh, làm tăng chi phí và giảm lợi nhuận ròng. Việc này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng cạnh tranh, nhất là khi giao dịch với đối tác là doanh nghiệp sử dụng hóa đơn GTGT. Hệ quả là hàng hóa của HKD sẽ có giá thành cao hơn so với doanh nghiệp áp dụng phương pháp khấu trừ. Chưa kể các đối tác có thể không muốn mua hàng từ HKD vì không thể khấu trừ thuế.

"Khi thực hiện phương pháp trực tiếp sẽ khiến việc ghi nhận chi phí và lợi nhuận thực tế thiếu chính xác, đặc biệt với những hộ có quy mô lớn hoặc cung cấp hàng hóa, dịch vụ có giá trị cao. Ví dụ, HKD mua hàng hóa đầu vào phải chi trả tiền thuế GTGT nhưng phần thuế này sẽ không được hoàn lại. Trong khi đó, doanh nghiệp áp dụng phương pháp khấu trừ thì được ghi nhận và giúp giảm số thuế này khi nộp vào cuối kỳ. Điều này dẫn đến HKD sẽ có chi phí thực tế cao hơn doanh nghiệp, ảnh hưởng đến giá bán, lợi nhuận và kế hoạch sản xuất. Trong dài hạn, nếu HKD không nâng cấp mô hình lên doanh nghiệp, sẽ gặp nhiều bất lợi về thuế và quản lý tài chính", ông Nguyễn Ngọc Tú nhận định.

Luật sư Trần Xoa, Giám đốc Công ty luật Minh Đăng Quang, cho biết thuế GTGT của các HKD hiện nay là phương pháp tính thuế trực tiếp, tức lấy doanh thu nhân với tỷ lệ thuế từ 1 - 5%. Luật đã quy định rõ HKD chỉ áp dụng thuế GTGT theo phương pháp trực tiếp, không áp dụng phương pháp khấu trừ dù doanh thu trên 1 tỉ đồng/năm. Ngoài ra, quy định hiện nay đối với hoàn thuế GTGT chỉ áp dụng cho phương pháp khấu trừ thuế. Hiện doanh nghiệp áp dụng phương pháp khấu trừ được hoàn thuế GTGT trong 2 trường hợp: Một là thuế GTGT trong giai đoạn đầu tư, hai là thuế GTGT đầu vào của hàng hóa, dịch vụ xuất khẩu. HKD không có đầu tư và thông thường cũng không xuất khẩu, trong trường hợp xuất khẩu thì chuyển lên doanh nghiệp mới được hoàn. Chính vì vậy mà HKD sẽ không được khấu trừ phần thuế GTGT đã nộp.

"Phương pháp khấu trừ này thường được doanh nghiệp lựa chọn khi có hóa đơn, chứng từ đầu ra, đầu vào đầy đủ. Do đó, đối với HKD có doanh thu cao thì nên chuyển đổi lên doanh nghiệp để được khấu trừ thuế, hưởng những chính sách ưu đãi", ông Trần Xoa khuyên.

Thuế khoán là thuế "mù" khi không theo dõi được dòng tiền

Theo Bộ Tài chính, tính đến cuối 2024, cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ, cá nhân kinh doanh, tổng thu thuế đạt gần 26.000 tỉ đồng. Tổng thu ngân sách từ hộ, cá nhân kinh doanh trong 3 tháng đầu năm 2025 ước đạt 8.695 tỉ đồng, tăng 25,7% so với cùng kỳ năm 2024. Đáng chú ý có hơn 4.000 HKD có doanh thu trên 10 tỉ đồng nhưng hơn một nửa trong số này vẫn nộp thuế khoán với mức rất thấp, chỉ 0,4% doanh thu, trong khi hộ kê khai phải nộp thuế lên tới 25 - 30% doanh thu. Điều này tạo ra sự bất công và cạnh tranh không lành mạnh. 

Ngoài ra, mức thuế khoán trung bình chỉ khoảng 686.000 đồng/tháng, thấp hơn gần 5 lần mức kê khai trung bình 3,29 triệu đồng/tháng, dẫn đến lợi thế cạnh tranh không lành mạnh. Việc xóa bỏ hoàn toàn mức thuế khoán, chuyển sang kê khai thuế sẽ chấm dứt tình trạng bất công nghiêm trọng khi mức thuế của hộ kê khai cao hơn tới 7 lần hộ khoán, từ đó chống thất thu thuế từ các HKD lớn.

Ngoài ra, việc duy trì thuế khoán không khuyến khích HKD phát triển và chuyển đổi thành doanh nghiệp. Trong bối cảnh nền kinh tế số được dự báo tăng trưởng gấp 11 lần vào năm 2030, đạt 220 tỉ USD, việc không kiểm soát được doanh thu thực tế và giao dịch điện tử của hàng trăm nghìn HKD online sẽ gây trở ngại lớn cho chuyển đổi số quốc gia. Việc không theo dõi được dòng tiền thực tế của 286.000 HKD có doanh thu từ 200 triệu đồng đến dưới 1 tỉ đồng cũng tạo rủi ro về rửa tiền, gian lận thuế và ảnh hưởng an ninh kinh tế.

Với những HKD có doanh thu cao nhưng vẫn lựa chọn hình thức khoán thuế, ông Nguyễn Ngọc Tú đề nghị cần xem lại tỷ lệ thuế ấn định. Việc khoán thuế hay tính tỷ lệ thuế GTGT trên doanh thu của HKD hiện nay không thể hiện đúng bản chất của sắc thuế này. Vì thế, để đảm bảo quyền lợi của mình, HKD nên chuyển lên doanh nghiệp để được thực hiện khấu trừ thuế GTGT, đóng thuế thu nhập doanh nghiệp trên phần lãi của mình.

Trao đổi gần đây với báo chí, ông Mai Sơn, Phó cục trưởng Cục Thuế (Bộ Tài chính), cho biết hiện tại, cơ quan thuế đang nghiên cứu, tham mưu điều chỉnh chính sách theo hướng tạo điều kiện thuận lợi để HKD có thể chuyển lên doanh nghiệp một cách đơn giản, ít phiền hà. Bởi thực tế ở nhiều nước không còn hình thức "HKD", mà có những mô hình doanh nghiệp siêu nhỏ - có thể là doanh nghiệp tư nhân, có hạch toán riêng, rõ ràng hơn. Mục tiêu cuối cùng của cơ quan thuế là thúc đẩy sự minh bạch. Bởi vì, nếu trong 10 HKD mà có 2 - 3 hộ không rõ nguồn gốc xuất xứ hàng hóa, hoạt động không đúng quy định, thì ngay lập tức sẽ tạo ra sự thiếu công bằng, ảnh hưởng tới toàn bộ môi trường kinh doanh.