Hộ kinh doanh khó với hóa đơn đầu vào

Hộ kinh doanh không lấy hóa đơn đầu vào có thể bị xử phạt, thậm chí nghi ngờ trốn thuế. Hóa đơn đầu vào có thể nói là nỗi lo hàng đầu với các hộ kinh doanh khi chuyển sang kê khai đóng thuế. Vậy hóa đơn đầu vào có thực sự khó đến thế?

Mua lá chuối gói chả, hành rau bán phở... khó có hóa đơn

Theo Cục Thuế (Bộ Tài chính), việc hộ kinh doanh (HKD) không lấy hóa đơn đầu vào có thể bị xem là bán hàng không rõ nguồn gốc, bị truy thu, xử phạt, thậm chí nghi ngờ trốn thuế. Những HKD không lấy hóa đơn khi mua hàng có thể phải đối mặt với nhiều rủi ro về pháp lý và tài chính; khó chứng minh nguồn gốc hợp pháp của hàng hóa; không được ghi nhận chi phí hợp lệ, nên không thể kê khai giảm trừ, tính đúng lợi nhuận thực tế...

Thuế đã rõ quan điểm nhưng với các HKD, hóa đơn đầu vào lại không hề đơn giản. Bà Nguyễn Thu Huệ bán bánh ướt, bánh mì xíu mại trên đường Lạc Long Quân (P.Tân Hòa, TP.HCM) kể, bà mua nguyên liệu đầu vào tại chợ Trần Văn Quang do 3 HKD cung cấp. Trong đó, các mặt hàng như bánh ướt, giò chiên, nem, bánh tôm lấy từ một hộ và thường chỉ có hóa đơn bán lẻ được viết tay từ người bán; còn rau thơm, giá đỗ, ớt, chanh trong chợ thì tờ biên nhận cũng không có chứ đừng nói hóa đơn. Bà Huệ trình bày: "Khi có thông tin yêu cầu về hóa đơn bán hàng, tôi có hỏi bên bà cung cấp bánh ướt và giò chả, họ nói khi nào lắp xong máy móc sẽ có hóa đơn, hiện tại cần thì chỉ ghi biên nhận, mình trả tiền mặt hoặc chuyển khoản. Riêng hàng chanh, ớt, rau các loại thì mua ngay trong chợ, không có hóa đơn. Tổng tiền hàng mua mỗi ngày ở chợ khoảng hơn 2 triệu đồng".

Tiệm phở Hương gần chợ Ông Hoàng (TP.HCM) cũng than vãn vì doanh số khoảng trên 3 tỉ đồng/năm, nhưng đầu vào chỉ có thịt bò, bò viên là có hóa đơn đầy đủ từ tiểu thương chợ đầu mối Hóc Môn cung cấp. Riêng nguyên liệu nấu phở, hành tây mua tại chợ Bình Tây thì chỉ có tờ biên nhận; còn bánh phở, giá, rau mua ở chợ hằng ngày bằng hóa đơn bán lẻ viết tay. "Làm việc với cán bộ thuế, chúng tôi cũng nói thật lòng là không đáp ứng đủ hóa đơn đúng quy định để khấu trừ hết các chi phí đầu vào. Nếu vậy thì việc đóng thuế của HKD thuộc nhóm 3 vô cùng thiệt thòi", chủ tiệm rầu rĩ.

Thậm chí, với nhiều hộ sản xuất lớn hơn, doanh thu trên 3 tỉ đồng/năm cũng khẳng định, nhiều chi phí đầu vào rất khó có hóa đơn. Nếu vì vậy mà hộ bị quy vào tội "gian lận" và thậm chí bị phạt thì quá bất công. Bà Miên, hộ sản xuất giò chả tại P.Bình Đông (TP.HCM), cho hay cơ sở mua lá chuối từ nhà vườn ở Củ Chi cung cấp 2 ngày một lần, hoàn toàn không có hóa đơn chứng từ. Nhà vườn giao lá về tận xưởng, riêng tiền lá, mỗi tháng hộ sản xuất phải trả gần chục triệu đồng lâu nay theo kiểu "tiền trao lá đến". Đây cũng là tình cảnh của ông Nguyễn Xuân Vinh, hộ sản xuất áo quần tại P.Phú Thọ Hòa (TP.HCM). Ông cho hay, riêng chi phí chở hàng hóa, khuân vác hàng, tiền thuê thêu, đơm nút, cắt chỉ… lâu nay thuê gia công tại nhà không có hóa đơn đầu vào. "Hiện tại, vải và một số phụ kiện đã được bên bán hàng cung cấp hóa đơn đầy đủ. Còn việc kết cườm, thêu, đơm nút, cắt chỉ, khuân vác… tôi thuê chị em phụ nữ nội trợ tại nhà và bác xe ôm đầu ngõ thì làm gì có hóa đơn. Trong khi các chi phí đầu vào này rất lớn", ông nói thẳng. Thế nên, cũng như bà Miên, ông Vinh cho rằng hộ sản xuất kinh doanh đang từng bước làm quen và tuân thủ việc ra hóa đơn khi bán hàng cũng như khi mua hàng luôn hỏi lấy hóa đơn, song thực tế không đơn giản. "Nếu vì thiếu hụt một số giấy tờ chứng minh mà cho là hộ sản xuất kinh doanh đó vi phạm, thậm chí bị quy vào tội trốn thuế hay hàng gian là không công bằng", ông Vinh nhấn mạnh.

Nên chấp nhận một số biên nhận

Luật sư Nguyễn Quốc Toản, Giám đốc Hãng luật IAM, phân tích: Theo luật Quản lý thuế, các hành vi như không xuất hóa đơn, không ghi nhận doanh thu, không kê khai thuế đầy đủ… được xem là hành vi trốn thuế. Tuy vậy, pháp luật thuế hiện hành không đặt điều kiện về đầu vào có hóa đơn hay không để xác định nghĩa vụ xuất hóa đơn đầu ra. Thế nên, HKD có hay không có hóa đơn đầu vào vẫn phải kiểm soát chi phí, nguồn gốc hàng hóa, không phải là căn cứ để miễn trừ nghĩa vụ chất lượng hàng hóa khi bán hàng hóa ra thị trường. Nghĩa vụ của HKD là phải chứng minh được chi phí đầu vào hợp lệ. Luật sư Toản khuyên: "Trong trường hợp HKD mua hàng hóa, dịch vụ phục vụ cho hoạt động kinh doanh nhưng không có hóa đơn như mua lại từ chợ dân sinh, mua từ hộ sản xuất tại nhà, người dân... thì cần lưu ý một vài động tác sau: Lưu lại loại hàng hóa, dịch vụ mua từ cá nhân nào (số CCCD), mua ở đâu, số lượng và đơn giá... có ký xác nhận của cả hai bên. Việc này không khó nhưng có thể chứng minh được nguồn hàng hợp pháp khi cơ quan thuế kiểm tra. Thứ hai, với các hộ mua hàng từ chợ đầu mối, chợ dân sinh, mua bán nhỏ lẻ, bên mua cần lưu lại các thông tin chuyển khoản, biên nhận... và phải thống kê đầy đủ chứng cứ hợp lệ khi cơ quan chức năng yêu cầu.

Quan trọng hơn, không có giấy tờ chứng minh hợp lệ đầu vào, không chỉ dễ bị quy vào tội trốn thuế mà HKD còn bị thiệt thòi khi không được khấu trừ chi phí trước khi tính thuế. Chuyên gia kinh tế, GS-TS Võ Xuân Vinh, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh doanh (Đại học Kinh tế TP.HCM), giải thích: Mục đích lớn hơn cả trong việc quy định hóa đơn là để mỗi HKD, cho dù hoạt động nhỏ lẻ, cũng chủ động tuân thủ yêu cầu về hóa đơn đầu vào trong mọi giao dịch. Đây không chỉ là việc thực hiện đúng quy định pháp luật, mà còn là thói quen văn minh trong nền kinh tế. Quá trình thực thi sẽ được lắng nghe từ nhiều phía để điều chỉnh và quan trọng là phù hợp thực tế. "Cá nhân tôi từng đề nghị pháp luật nên chấp nhận cho những hóa đơn bán hàng, dịch vụ theo kiểu biên nhận. Chẳng hạn, biên nhận của bác xe ôm trong ngày đó, tháng đó đã nhận tiền công từ xưởng may kia 1 triệu đồng cho tháng chở hàng; hay gia đình ông Tám ở Củ Chi vẫn có thể có giấy biên nhận cho hộ sản xuất chế biến nem chả tiền lá chuối 5 triệu đồng trong tháng. Những biên nhận này, với chữ ký rõ ràng và phiếu chuyển tiền giữa bên cung cấp dịch vụ, hàng hóa và bên mua thì nên chấp nhận trong quá trình kê khai để khấu hao chi phí đầu vào cho HKD", ông Vinh đề xuất và nhấn mạnh, chúng ta quản lý thuế tránh thất thoát nhưng không thể ngồi đếm từng bác xe ôm, anh nông dân bán ký chanh, bó lá chuối để buộc HKD xuất hóa đơn bán hàng được. Không có hóa đơn đầu vào, nhưng những biên nhận với dữ liệu tin cậy, nên coi là giấy tờ hợp lệ về nguồn gốc hàng hóa cũng như khấu trừ chi phí khi đóng thuế.