Hồ Chí Minh và nền báo chí cách mạng

Chủ tịch Hồ Chí Minh được thế giới tôn vinh là anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất, bởi sự nghiệp văn hóa đồ sộ mà Người đã cống hiến cho dân tộc và nhân loại. Và Người cũng là một nhà hoạt động và sáng tạo văn hóa; là nhà thơ, nhà văn, nhà báo cách mạng vĩ đại.

Chủ tịch Hồ Chí Minh được thế giới tôn vinh là anh hùng giải phóng dân tộc, nhà văn hóa kiệt xuất, bởi sự nghiệp văn hóa đồ sộ mà Người đã cống hiến cho dân tộc và nhân loại. Và Người cũng là một nhà hoạt động và sáng tạo văn hóa; là nhà thơ, nhà văn, nhà báo cách mạng vĩ đại.

Sinh thời, Người khiêm tốn chỉ nhận mình là "người có nhiều duyên nợ với báo chí". Sự nghiệp báo chí của Hồ Chí Minh gắn liền với sự ra đời của những tờ báo: Người Cùng Khổ (1922), Quốc tế Nông dân (1924), Thanh Niên (1925), Công Nông (1925), Lính Kách Mệnh (1927), Việt Nam Tiền Phong (1927), Thân Ái (1928), Đỏ (1929), Việt Nam Độc Lập (1941), Cứu Quốc (1942). Với việc sáng lập tờ Thanh Niên (ngày 21.6.1925), Hồ Chí Minh đã đặt viên gạch đầu tiên, khai sinh ra một dòng báo chí hoàn toàn mới mẻ, mang sứ mệnh phụng sự cách mạng và giải phóng dân tộc. Sự ra đời của báo Thanh Niên đã mở đầu lịch sử truyền thống vẻ vang của báo chí cách mạng Việt Nam.

Khẳng định sứ mệnh của báo chí cách mạng: Làm báo là làm cách mạng !

Tư duy báo chí của Hồ Chí Minh xuất phát từ nhận thức sâu sắc về vai trò của báo chí trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh coi báo chí là vũ khí đấu tranh cách mạng. Ngay từ những bài viết ngắn gọn của Người trên tờ Thanh Niên đã góp phần thức tỉnh các dân tộc bị áp bức, truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin, lên án chủ nghĩa thực dân, chỉ đạo phong trào cách mạng ở thuộc địa. Tất cả những gì Hồ Chí Minh viết ra đều là sự phản ánh trung thực, hồn nhiên vẻ đẹp cao quý trong đạo đức, trí tuệ và tâm hồn của một nhân cách lỗi lạc. Vì vậy, tất cả đều hiện ra chân thực, giản dị, tự nhiên, vốn là những chuẩn mực tiêu biểu cho cái đẹp - cái hoàn thiện của con người.

Đối với người làm báo cách mạng, Hồ Chí Minh chỉ rõ, "cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ", do đó "cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng". Làm báo là làm cách mạng, báo chí không có mục tiêu nào khác ngoài phục vụ sự nghiệp cách mạng của Đảng và dân tộc, nhân dân.

Phong cách diễn đạt giản dị, gần gũi, dễ hiểu nhưng súc tích, giàu tính thuyết phục

Hồ Chí Minh có phong cách viết, nói đơn giản, dễ hiểu, nhưng sâu sắc. Cách viết, cách nói của Người giản dị cũng như bản thân cuộc sống của Người vậy. Văn phong Hồ Chí Minh không hình thức, không gượng gạo, mà rất gần dân, như lời ăn tiếng nói trong cuộc sống thường nhật.

Một trong những tác phẩm sớm nhất của Hồ Chí Minh viết bằng tiếng Việt là cuốn Đường kách mệnh (1927). Trong đó, Người viết: "Sách này muốn nói cho vắn tắt, dễ hiểu, dễ nhớ. Chắc có người sẽ chê rằng văn chương cụt quằn. Vâng! Đây nói việc gì thì nói rất giản tiện, mau mắn, chắc chắn như 2 lần 2 là 4, không tỏ vẻ trang hoàng làm gì…

Sách này chỉ ao ước sao đồng bào xem rồi thì nghĩ lại, nghĩ rồi thì tỉnh dậy, tỉnh rồi thì đứng lên đoàn kết nhau mà làm cách mệnh.

Văn chương và hy vọng sách này chỉ ở trong hai chữ: Cách mệnh! Cách mệnh!! Cách mệnh!!!".

Đó thực sự là tuyên ngôn về cách viết, cách tuyên truyền của Hồ Chí Minh, nhằm nói, viết, tuyên truyền giải thích để cho tất cả mọi người, từ nhà bác học cho đến người nông dân mù chữ cũng có thể hiểu được, hiểu được rồi thì nhập tâm để hành động. Hồ Chí Minh ghét thói ba hoa, rỗng tuếch, làm ra vẻ cho oai, theo lối hình thức, cái thói hữu danh vô thực. Tuyên ngôn mà Người đưa ra là "2 lần 2 là 4, không tô vẽ trang hoàng gì cả" và "đừng vẽ rắn thêm chân". Đó là mục đích đặt ra của báo chí cách mạng, thông qua báo chí cách mạng mang chở lý luận vào thực tiễn, soi sáng thực tiễn, để rồi trở về với thực tiễn, trở thành một thực tiễn có lý luận.

Tính định hướng rõ ràng

Trong các bài viết trên báo Thanh Niên (1925), Hồ Chí Minh đã "Việt hóa" những lý luận cách mạng khô khan thành những câu chuyện, những ví dụ cụ thể, dễ thấm sâu vào lòng người. Thông qua báo Thanh Niên, Người đã tập hợp, đào tạo và giác ngộ nhiều thanh niên ưu tú, tạo nên những hạt nhân cách mạng đầu tiên, chuẩn bị cho sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam sau này.

Đến Đường kách mệnh (1927) là tác phẩm tuyên truyền, cổ động nhằm giác ngộ cách mạng cho quần chúng đang bị chính sách văn hóa "ngu dân" của thực dân Pháp đè nén. Bằng văn thơ, báo chí cách mạng, Hồ Chí Minh đã thức tỉnh cả một dân tộc đứng lên làm cách mạng.

Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến (19.12.1946) vẻn vẹn 196 chữ, ngắn gọn, hùng tráng, đã thổi bùng lên ngọn lửa kháng chiến toàn dân: "Chúng ta thà hy sinh tất cả, nhất định không chịu mất nước, không chịu làm nô lệ!"- một lời kêu gọi súc tích nhưng chứa đựng ý chí quyết tâm cao độ của cả dân tộc.

"Không có gì quý hơn độc lập, tự do" (Lời kêu gọi đồng bào và chiến sĩ cả nước - 1966), đã hiệu triệu toàn thể nhân dân Việt Nam quyết tâm đánh thắng quân Mỹ, giành lại độc lập, tự do cho dân tộc... Lời hịch cứu nước với chân lý bất hủ ấy đã trở thành sức mạnh tinh thần để dân tộc Việt Nam quyết chiến và quyết thắng.

Trong Di chúc, Người khẳng định: "Đảng ta là một đảng cầm quyền". Nhưng không phải để căn dặn đảng viên, cán bộ phải giữ chắc quyền lực, mà là một đại tổng kết lý luận, là cương lĩnh xây dựng đất nước thời kỳ hậu chiến.

Tính định hướng rõ và tác động sâu sắc trong nhận thức, trong hành động của mỗi người dân Việt Nam, không phải bằng những khẩu hiệu to tát, sáo rỗng, mà bắt đầu từ ngôn ngữ chân thành, không cao đạo, mà gần gũi, khiêm nhường, tinh tế. Vì vậy, cho chúng ta hiểu, những tác phẩm văn học - báo chí mang tính lý luận được viết, trình bày một cách mộc mạc, đời thường, không phải viết một cách hàn lâm, bác học; ngược lại, Hồ Chí Minh thực hiện một cách bình dân, đại chúng, nhiều khi rất nôm na mà lại không tầm thường. Phải hiểu đối tượng, tức là dân đến gan ruột mới có thể nói và viết như thế.

Phát huy phong cách báo chí Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay

Thứ nhất, chân thực và khách quan

Ngày nay với sự bùng nổ thông tin, các tác phẩm báo chí phải luôn mang đến cho bạn đọc những giá trị thông tin thời sự chân thật, khách quan về các sự kiện, vấn đề diễn ra trong đời sống xã hội. Tính chân thực làm nên sức thuyết phục cao của những bài báo đối với công chúng. Đó cũng là yếu tố quan trọng làm nên "thương hiệu" của nhà báo, nhà đài, của tờ báo, trang tin. Tư tưởng, thông điệp của bài viết cần được chuyển tải bằng những ngôn từ, hình ảnh quen thuộc, dù đó là những vấn đề cụ thể của cuộc sống lao động hằng ngày, hay những vấn đề lớn của đất nước, của thời đại. Báo chí "đi trước - mở đường", khai trí, khai tâm, khai thông nhận thức trong toàn Đảng, toàn dân, bằng ứng dụng công nghệ, chuyển đổi số để đưa chủ trương, đường lối của Đảng thấm sâu vào trái tim, khối óc của mỗi cán bộ, đảng viên và nhân dân; kịp thời định hướng thông tin, "phủ xanh" thông tin tích cực, hạn chế khoảng trống thông tin để các thế lực thù địch lợi dụng xuyên tạc, chống phá Đảng, Nhà nước, chế độ…

Thông tin chân thực và khách quan giúp bạn đọc nhận diện, phân tích và phản bác những luận điệu sai trái, xuyên tạc một cách thuyết phục. Bằng những con số, sự kiện đã được kiểm chứng, báo chí làm rõ bản chất của các thông tin sai lệch, giúp người đọc tự nhận biết được đâu là đúng, đâu là sai. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh thông tin nhiễu loạn trên không gian mạng hiện nay. Khi thông tin được xác minh rõ ràng, minh bạch, sẽ tạo ra "tấm khiên" vững chắc, chống lại âm mưu "diễn biến hòa bình", góp phần củng cố sự đồng thuận xã hội và niềm tin vào con đường phát triển của đất nước.

Thứ hai, đạo đức người làm báo

Làm báo là làm cách mạng, vì vậy, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, nhà báo cũng luôn cần rèn luyện để có cái tài phát hiện và chuyển tải vấn đề đang đặt ra trong cuộc sống, nhưng quan trọng hơn là phải có cái tâm trong sáng, phải có bản lĩnh vững vàng để giữ cho ngòi bút không bị bẻ cong trước những cám dỗ. Phải luôn giữ cái thế của ngòi bút là cái thế của chính nghĩa, chân lý, của tinh thần bảo vệ độc lập, tự do của dân tộc, hạnh phúc của nhân dân. Đội ngũ nhà báo phải thật sự là những chiến sĩ kiên trung trên mặt trận tư tưởng, vận động quần chúng của Đảng. Đội ngũ này phải đoàn kết, sáng tạo, hết lòng, hết sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân, có bản lĩnh chính trị vững vàng, đạo đức trong sáng, luôn hướng về cơ sở, bám sát thực tiễn và gắn bó mật thiết với nhân dân. Họ chính là lực lượng xung kích đi đầu - những người đóng vai trò nuôi dưỡng, lan tỏa, truyền cảm hứng về sự đoàn kết, kiên cường, không ngừng theo đuổi các nỗ lực thực hiện khát vọng dân tộc và niềm tin phát triển đất nước, đồng hành cùng dân tộc trong kỷ nguyên mới, kỷ nguyên giàu mạnh, văn minh, hạnh phúc.

Thứ ba, gần gũi với quần chúng, bám sát thực tiễn, để cho ra sản phẩm có nội dung hay, chân thật. Nghệ thuật sáng tạo theo quy luật của cái đẹp, nhưng cái đẹp đó phải là cái đẹp có thực từ cuộc sống sản xuất và lao động của nhân dân - nguồn nuôi dưỡng không bao giờ cạn cho sự sáng tạo của nhà báo. Muốn góp phần nâng cao mỹ cảm của nhân dân, báo chí phải vượt lên sự đơn điệu, nghèo nàn, như Hồ Chí Minh đã dặn: "Cần làm cho món ăn tinh thần được phong phú, không nên bắt mọi người chỉ ăn một món thôi. Cũng như vào vườn hoa, cần cho mọi người được thấy nhiều loài hoa đẹp". Điều đó có nghĩa là, mỗi nhà báo cần phải "luôn luôn tìm tòi những con đường để làm sao có thể kể một cách chân thành hơn cho nhân dân nghe về những lo âu và những suy nghĩ của nhân dân".

Phong cách báo chí Hồ Chí Minh không chỉ là kỹ năng viết thuần túy, mà còn là sự kết tinh của tư tưởng, đạo đức và trí tuệ của một vĩ nhân; thể hiện sự gắn bó sâu sắc của Người với quần chúng, mục tiêu phụng sự Tổ quốc và nhân dân và tầm nhìn chiến lược về một nền báo chí cách mạng. Tự hào với truyền thống 100 năm của báo chí cách mạng Việt Nam, cũng đặt ra yêu cầu, nhiệm vụ mới với báo chí cách mạng, đòi hỏi báo chí cách mạng phải phát triển tương xứng, xứng tầm với nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại.