Thế hệ Alpha 'nhìn trước khi đọc': Cách nào dạy học hiệu quả?

'Tắm mình' trong công nghệ kể từ khi sinh ra là đặc trưng của thế hệ Alpha và điều này đã đặt ra nhiều thách thức cũng như cơ hội, yêu cầu việc dạy học phải cân nhắc thay đổi để thích ứng và đạt hiệu quả.

"TRÒ CHƠI HÓA" BÀI GIẢNG

Khác với những thế hệ trước, thế hệ Alpha (sinh từ năm 2010 - 2024) tiếp xúc với công nghệ số từ rất sớm và liên tục. Theo bà Trần Thị Dần, người sáng lập và điều hành Sunrise Vietnam (Hà Nội), đây được xem là thế hệ "nhìn trước khi đọc" bởi các em vô cùng quen thuộc với các nền tảng mạng xã hội (MXH).

"Để thu hút thế hệ Alpha, chúng ta cần hình ảnh, video ngắn... nói riêng và thay đổi phương pháp giảng dạy nói chung", bà Dần nhận định và cho rằng: "Thay vì đọc sách giáo khoa, các em sẽ tiếp thu bài giảng tốt hơn qua các video giáo dục, bài thuyết trình đa phương tiện và nền tảng học tập dựa trên trò chơi (gamification). Đồng thời, cần khuyến khích học tập dựa trên dự án và chú ý đào tạo các kỹ năng mềm".

Bà Dần lưu ý thêm, việc trau dồi kỹ năng đọc hiểu cho học sinh (HS) là điều không thể bỏ qua. Đồng thời, khi đưa công nghệ vào lớp học, hãy tích hợp một cách có chủ đích. "Thế hệ Alpha cũng sẽ đi làm trong một thế giới nơi công việc thay đổi liên tục. Do đó, trường học cần dạy các em cách học hỏi những điều mới nhanh chóng và chủ động thay vì chỉ cung cấp một bộ kiến thức cố định", nữ giám đốc chia sẻ.

Tiếp xúc với thế hệ Alpha trong nhiều năm qua, ông Nguyễn Võ Minh Tâm, đồng sáng lập TTE-The Learning Center tại TP.HCM, nhận định thế hệ Alpha không xem công nghệ là "công cụ" mà coi đây là một phần của cuộc sống. Và vì bị ảnh hưởng bởi các nền tảng nội dung ngắn như TikTok, các em chuộng những thông tin được trình bày dưới dạng sản phẩm đa phương tiện trực quan, có tính tương tác cao và "vào thẳng vấn đề".

Đó là lý do ông Tâm cho rằng thay vì chỉ áp dụng bài kiểm tra giấy, giáo viên (GV) cần "trò chơi hóa" bài giảng, tích hợp các nền tảng như Kahoot!, Quizlet, Blooket để tạo ra những cuộc thi kiến thức vui nhộn, có tính cạnh tranh. "Việc học biến thành một trò chơi mà HS được nhận điểm số và xếp hạng sẽ tạo động lực, sự hào hứng tức thì cho HS thế hệ Alpha", ông Tâm nói.

Đồng thời để HS không mất tập trung, ông Tâm đang áp dụng cách dạy "chia nhỏ kiến thức" (microlearning), tức thay vì giảng bài 45 phút liền thì biến bài học thành những phần nhỏ kéo dài khoảng 10-15 phút. Xen kẽ giữa các phần này, GV sẽ đưa vào một số hoạt động tương tác nhanh như thảo luận nhóm nhỏ, trả lời câu hỏi hoặc mini-game củng cố kiến thức vừa học.

"Một số môn có thể áp dụng linh hoạt, hiệu quả các phương pháp trên là ngữ văn, khoa học tự nhiên và tiếng Anh. Kết quả cho thấy các bạn không chỉ hào hứng mà còn chủ động tiếp thu kiến thức", ông Tâm cho biết. "Chúng tôi cũng đang nghiên cứu, phát triển nền tảng thi thử trực tuyến để giúp HS chuẩn bị cho kỳ thi tốt nghiệp THPT trên máy tính trong vài năm tới", ông nói thêm.

DẠY KỸ NĂNG GIAO TIẾP, NHẬN DIỆN TIN GIẢ

Một điểm đáng lưu ý khác là thế hệ Alpha có xu hướng tương tác trên mạng nhiều hơn nên các em thường gặp khó khi phải giao tiếp trực diện và khi cần làm việc nhóm trực tiếp. Do đó, GV cần tập trung rèn luyện, trau dồi kỹ năng này cho HS nhiều hơn. Bên cạnh đó, GV cũng phải lồng ghép việc giáo dục kỹ năng số như dạy các em cách nhận diện tin giả, trích dẫn nguồn đáng tin cậy và cách hành xử văn minh trên MXH.

Nhìn chung, theo ông Tâm, tiếp cận thế hệ Alpha đòi hỏi sự thay đổi tư duy sâu sắc từ phía nhà giáo dục. "Thay vì xem công cụ công nghệ là sự sao nhãng, chúng ta cần học cách khai thác nó như để cá nhân hóa trải nghiệm học tập, giúp các em không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển những kỹ năng cần thiết cho tương lai", ông Tâm nhận định.

GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG NÊN LÀ TRỤ CỘT

Thạc sĩ Bùi Minh Đức, học giả Fulbright tốt nghiệp ngành truyền thông tại ĐH Clark (Mỹ), nhận định cách thế hệ Alpha dùng MXH để tiếp nhận tri thức khá giống cách nhà nghiên cứu truyền thông Neil Postman từng đề cập về việc vô tuyến truyền hình thay đổi cách học tập của trẻ em trong thế kỷ 20, đó chính là giáo dục được "giải trí hóa" hơn.

"Tuy nhiên, ở thế kỷ 21, mức độ giải trí hóa giáo dục của MXH như TikTok, YouTube còn cao hơn rất nhiều", thạc sĩ Đức nhận định.

Theo anh Đức, việc giải trí hóa giáo dục trong một chừng mực nhất định là điều cần thiết, như cách nhiều GV đưa trò chơi vào việc dạy học và đạt hiệu quả cao. Tuy nhiên, giáo dục không nhất thiết lúc nào cũng phải "vui" - sẽ có những lúc việc học đòi hỏi sự nghiêm túc, tập trung cao độ, đặc biệt với những kiến thức khô và khó.

"Nói rằng MXH đang định hình khung nhận thức của thế hệ Alpha sẽ là một kết luận vội vàng, song rõ ràng MXH đang ảnh hưởng tới cách tiếp nhận tri thức của các bạn", anh Đức nhận định.

Một trong số đó là giảm khả năng tập trung. Nhiều nghiên cứu kết luận việc xem quá nhiều nội dung dạng ngắn khiến người học khó tập trung lâu dài và khó dành thời gian đọc những nội dung có chiều sâu. Chưa kể kiến thức cung cấp trên các MXH như TikTok thường phân mảnh, chỉ đưa người học tới bề mặt chứ không đào sâu để giúp các bạn hiểu rõ bản chất vấn đề.

"Tôi cho rằng việc cấm MXH len lỏi vào cuộc sống của người trẻ, mà ở đây là thế hệ Alpha, là điều không thể. Nhưng giáo dục theo các hình thức truyền thống vẫn phải là trụ cột trong hoạt động giáo dục, còn MXH chỉ nên là công cụ bổ trợ cho việc học. Ngoài ra, trường học nên giáo dục về MXH cho trẻ nhỏ thay vì để các bạn tự do sử dụng. Việc thiết kế các khung giờ "không MXH" hay "không điện thoại" cũng là giải pháp được nhiều quốc gia sử dụng", anh Đức đề xuất.

Chuyên gia Trần Thị Dần lưu ý thêm, để thu hút HS thế hệ Alpha, các trường cần tạo ra môi trường học tập đa văn hóa, nơi các em có thể học hỏi từ những người có hoàn cảnh và quan điểm khác nhau, song song đó thúc đẩy giao lưu văn hóa giữa các trường và các nước với nhau. Các trường cũng cần thể hiện rõ cam kết về sự đa dạng, bình đẳng, phát triển bền vững và bảo vệ thiên nhiên, bởi đây là vấn đề thế hệ Alpha vô cùng quan tâm.

Với sự phát triển của nền kinh tế chia sẻ, thế hệ Alpha có thể sẽ theo xu hướng khởi nghiệp hoặc làm việc tự do. Các trường nên khuyến khích tinh thần này bằng cách cung cấp các khóa học về kinh doanh, đổi mới cùng các hội thảo về xu hướng kinh tế mới, đồng thời cổ vũ HS giao lưu, trao đổi với chuyên gia để ghép nối kiến thức với thực tế đang diễn ra, theo nữ giám đốc.

"Để giáo dục thế hệ Alpha thành công, các trường cần một sự chuyển đổi toàn diện, từ cách tiếp cận ban đầu tới môi trường học tập và những kỹ năng cần trang bị cho người học. Đây không chỉ là việc thích nghi với một thế hệ mới, mà còn là cơ hội để định hình lại nền giáo dục trong tương lai", bà Dần nhấn mạnh.