Hai 'kẻ thù' thầm lặng khiến mỡ máu cao

Tiến sĩ Bùi Thị Thúy, Khoa Khám tư vấn dinh dưỡng người lớn, Viện Dinh dưỡng, cho biết rối loạn lipid máu là tình trạng bất thường về một hoặc nhiều chỉ số mỡ máu, bao gồm cholesterol toàn phần cao, cholesterol xấu (LDL-C) cao, triglyceride cao, hoặc cholesterol tốt (HDL-C) thấp.

Phần lớn trường hợp rối loạn chuyển hóa lipid máu xuất phát từ chế độ ăn uống không hợp lý, cụ thể là tiêu thụ quá nhiều chất béo bão hòa, trans-fat, thực phẩm siêu chế biến sẵn và đường. Thực tế, người Việt thường ăn nhiều thịt mỡ động vật nhưng lại ít rau xanh, hoa quả. Điều này làm tăng nguy cơ thừa cân béo phì, cao huyết áp, tiểu đường, gout và rối loạn mỡ máu.

Ngoài ra, thói quen ít vận động cũng góp phần khiến tình trạng mỡ máu khó kiểm soát. Việc thiếu hoạt động thể lực làm giảm khả năng chuyển hóa lipid. Tại Việt Nam, một thống kê cho thấy khoảng 25% người trưởng thành không vận động đủ. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khuyến nghị người lớn nên tập thể dục cường độ trung bình ít nhất 150 phút/tuần hoặc 75 phút/tuần với hoạt động cường độ mạnh hơn.

Rối loạn lipid máu cũng có thể do yếu tố di truyền hoặc các nguyên nhân thứ phát từ thừa cân béo phì, tiểu đường, cao huyết áp hay bệnh thận mạn tính. Vì vậy, chế độ dinh dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát và điều trị bệnh.

Theo tiến sĩ Thúy, nguyên tắc ăn uống cơ bản cho người bị rối loạn lipid máu là hạn chế chất béo bão hòa và chất béo chuyển hóa (trans-fat). Các thực phẩm như thịt đỏ, bơ, phô mai và thực phẩm chế biến sẵn chứa nhiều chất béo bão hòa có thể làm tăng mức LDL-C. Trans-fat, có trong đồ chiên và snack, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe tim mạch.

Bên cạnh đó, cần ưu tiên chất béo không bão hòa như dầu olive, dầu cải, quả bơ, các loại hạt có dầu và cá béo (cá hồi, cá thu). Những loại chất béo lành mạnh này giúp cải thiện chỉ số lipid máu, tăng lượng HDL-C và giảm triglyceride.

Đồng thời, tăng cường chất xơ cũng rất quan trọng. Chất xơ hòa tan trong rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt (yến mạch, gạo lứt) giúp hấp thụ cholesterol, giảm lượng cholesterol gan hấp thụ và tăng lượng cholesterol cơ thể bài tiết. Vi khuẩn trong ruột già còn lên men chất xơ hòa tan thành axit béo chuỗi ngắn, giúp hạ cholesterol.

Đặc biệt, người có mỡ máu cao cần giảm đường và tinh bột tinh chế. Các thực phẩm giàu đường tự do và tinh bột tinh chế có thể làm tăng mỡ máu và ảnh hưởng xấu đến chỉ số lipid máu. Ngoài ra, việc duy trì cân nặng hợp lý cũng rất cần thiết; giảm cân có thể giúp giảm mức triglyceride và cholesterol xấu, đồng thời cải thiện độ nhạy insulin.

Để đạt hiệu quả điều trị tối ưu, việc ăn uống cần chia thành 3-5 bữa mỗi ngày, ăn đúng giờ và hạn chế ăn tối muộn. Nên kết hợp với hoạt động thể lực thường xuyên (ít nhất 150 phút mỗi tuần). Những khuyến nghị này cần được điều chỉnh linh hoạt theo thể trạng, bệnh lý kèm theo và lứa tuổi của từng người bệnh để đảm bảo tính cá thể hóa và hiệu quả lâu dài.