GS.TS Đinh Đức Trường: "Một đôi giày Nike giá 200 USD nhưng Việt Nam chỉ thu về khoảng 15 USD, trong khi phải gánh chịu chi phí môi trường rất lớn"

Để khai thác hiệu quả tiềm năng năng lượng tái tạo, GS.TS Trường cho rằng Việt Nam cần nhanh chóng cụ thể hóa các định hướng chính sách.

Trong bối cảnh thế giới đang đẩy nhanh quá trình chuyển đổi xanh, Việt Nam cũng đứng trước yêu cầu cấp thiết phải thay đổi mô hình tăng trưởng. Chiến lược phát triển năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2045 và Quy hoạch điện VIII (điều chỉnh) đều xác định rõ định hướng, giảm phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch, phát triển năng lượng tái tạo và hướng tới mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Phát biểu tại tọa đàm “Năng lượng sản xuất tại Việt Nam” diễn ra vào ngày 18/6, GS.TS Đinh Đức Trường, Trưởng khoa Môi trường, Biến đổi khí hậu và Đô thị, Đại học Kinh tế Quốc dân nhấn mạnh: “Năng lượng xanh là chìa khóa để tái định hình nền kinh tế Việt Nam.” Theo ông, để hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững, Việt Nam cần vượt qua những điểm nghẽn cố hữu của mô hình tăng trưởng hiện tại.

Ba thập kỷ tăng trưởng trung bình 6,5%/năm đã giúp Việt Nam trở thành một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất châu Á. Quy mô GDP đạt 476 tỷ USD vào năm 2024, xếp thứ 33 thế giới. Tuy nhiên, tăng trưởng nhanh không đồng nghĩa với phát triển bền vững.

Nền kinh tế vẫn phụ thuộc lớn vào khai thác năng lượng hóa thạch, sản xuất gia công và xuất khẩu giá trị thấp. Hơn 50% nguồn cung năng lượng đến từ than đá, dầu mỏ, khiến lượng phát thải khí nhà kính tăng nhanh và kéo theo ô nhiễm nghiêm trọng.

Theo Chỉ số Hiệu quả Môi trường (EPI) năm 2024, Việt Nam đứng cuối bảng xếp hạng với vị trí 180/180. “Mỗi năm, chúng ta mất khoảng 40 tỷ USD, tương đương 10% GDP do ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu và các rủi ro thiên tai,” GS.TS Trường cảnh báo.

Không chỉ vậy, nền kinh tế còn phụ thuộc nặng nề vào thương mại và đầu tư nước ngoài. Xuất khẩu chiếm khoảng 85% GDP, nhưng chủ yếu ở khâu chế tạo, lắp ráp, có giá trị gia tăng thấp. GS.TS Trường lấy ví dụ: “Một đôi giày Nike giá 200 USD nhưng Việt Nam chỉ thu về khoảng 15 USD, trong khi phải gánh chịu chi phí môi trường rất lớn.” Đồng thời, tiêu chuẩn môi trường chưa chặt chẽ khiến Việt Nam trở thành “thiên đường ô nhiễm” cho các dòng FDI công nghệ cũ, gia tăng áp lực môi trường trong nước.

Năng lượng sản xuất - đòn bẩy cho mục tiêu phát triển bền vững

Trong bối cảnh đó, năng lượng tái tạo được xem là động lực tăng trưởng mới, giúp Việt Nam đồng thời giải bài toán kinh tế và môi trường. 

Theo McKinsey & Company, nếu Việt Nam duy trì mức đầu tư trung bình 15 tỷ USD mỗi năm cho năng lượng tái tạo từ 2025 đến 2040 (tương đương 4% GDP), quy mô GDP vào năm 2040 có thể cao hơn từ 6–10% so với kịch bản không chuyển đổi. Ngoài ra, hiệu quả sử dụng năng lượng sẽ được cải thiện rõ rệt, giảm số ca tử vong do ô nhiễm không khí, đồng thời giúp hiện thực hóa cam kết phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050.

Kinh nghiệm từ Hàn Quốc, Trung Quốc cho thấy các quốc gia đi trước đã tận dụng xu thế chuyển dịch năng lượng để thúc đẩy công nghiệp xanh, tăng năng lực cạnh tranh và tạo ra hàng triệu việc làm. Việt Nam cũng có thể làm được điều tương tự nếu có chính sách phù hợp và quyết tâm chính trị đủ lớn.

“Năng lượng sạch không chỉ là giải pháp môi trường, mà còn là động lực để Việt Nam cơ cấu lại nền kinh tế, nâng cao năng lực cạnh tranh và phát triển công nghiệp phụ trợ,” GS.TS Đinh Đức Trường nhấn mạnh. 

Để khai thác hiệu quả tiềm năng năng lượng tái tạo, GS.TS Trường cho rằng Việt Nam cần nhanh chóng cụ thể hóa các định hướng chính sách.

Trước hết, cần hoàn thiện khung pháp lý và tạo hành lang ưu đãi rõ ràng cho các doanh nghiệp đầu tư vào năng lượng xanh từ thuế, đất đai cho đến thủ tục cấp phép. Nhà nước nên đóng vai trò dẫn dắt trong giai đoạn đầu, sau đó tạo điều kiện cho khu vực tư nhân tham gia sâu hơn.

Đồng thời, Việt Nam cần lựa chọn các ngành năng lượng phù hợp với lợi thế cạnh tranh, chẳng hạn như điện gió, điện mặt trời và xe điện. Việc đào tạo nhân lực, nâng cấp cơ sở hạ tầng và hợp tác với các tổ chức quốc tế như KOICA hay IFC cũng cần được đẩy mạnh.

Ngoài ra, cần siết chặt tiêu chuẩn môi trường đối với các dự án FDI, tránh việc trở thành nơi tiếp nhận công nghệ lạc hậu. Lựa đúng lĩnh vực có lợi thế để phát triển như điện gió ngoài khơi, pin mặt trời hay sản xuất thiết bị năng lượng. Việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, tăng cường hợp tác với các tổ chức quốc tế và chuẩn hóa các tiêu chuẩn môi trường cũng là điều kiện tiên quyết để thu hút dòng vốn chất lượng.