Góp ý văn kiện Đại hội Đảng XIV: Xây nền vững cho một Việt Nam xanh và số

Dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV của Đảng lần này có thể xem là một 'bản đồ tương lai' định hình con đường phát triển đất nước trong thời kỳ chuyển giao lớn: khi thế giới cùng lúc chuyển sang hai hướng chủ đạo - kinh tế xanh và kinh tế số.

Lần đầu tiên, hai khái niệm kinh tế xanh - kinh tế số được nhìn nhận như "cặp song sinh" của mô hình tăng trưởng mới. Đây không chỉ là cách tiếp cận hiện đại, mà còn là một sự chuyển dịch tư duy mang tính chiến lược: từ phát triển dựa vào khai thác sang phát triển dựa vào tri thức, công nghệ và trách nhiệm môi trường.

Hiện tại Việt Nam đang đi trên con đường đầy cơ hội nhưng cũng đầy thử thách. Cơ hội - vì ta đang đứng ở vị thế được quốc tế đánh giá là trung tâm mới của chuỗi cung ứng và đổi mới sáng tạo. Thách thức - vì nếu không "xây móng vững", sự phát triển ấy có thể sụp đổ trước biến động toàn cầu, biến đổi khí hậu hay khủng hoảng tài nguyên. 

Bài học từ những cây cầu, con đường, khu công nghiệp từng hư hỏng sớm là lời cảnh tỉnh rõ nhất: không thể dựng nhà cao tầng trên nền đất yếu. Với quốc gia, "nền móng" ấy chính là thể chế, hạ tầng số - xanh, và nguồn nhân lực chất lượng cao.

Dự thảo đã thể hiện tầm nhìn đó khi khẳng định phát triển bền vững là trục xuyên suốt, lấy con người làm trung tâm, kinh tế số và kinh tế xanh làm động lực. Điều này cho thấy tư duy của Đảng đang dịch chuyển mạnh mẽ từ "tăng trưởng bằng mọi giá" sang "tăng trưởng có trách nhiệm". 

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu gây thiệt hại ước tính gần 5% GDP mỗi năm, việc đặt bảo vệ môi trường ngang hàng với phát triển kinh tế không chỉ là lựa chọn đạo đức, mà là điều kiện sống còn.

Tuy nhiên, giữa tầm nhìn và hành động vẫn còn một khoảng trống đáng kể. Việt Nam hiện mới có khoảng 20% doanh nghiệp tiếp cận chuyển đổi số toàn diện; nhiều địa phương vẫn loay hoay trong việc triển khai năng lượng tái tạo vì thiếu cơ chế điều phối, hạ tầng và vốn đầu tư. 

Những con số này cho thấy chúng ta đã nhận ra hướng đi đúng, nhưng "bánh xe" vẫn chưa lăn đủ mạnh. Chuyển đổi số - chuyển đổi xanh muốn thành công phải trở thành chiến lược quốc gia thống nhất, chứ không phải những dự án đơn lẻ, manh mún.

Điều đầu tiên cần làm là hoàn thiện thể chế. Khi nền tảng pháp lý chưa rõ ràng, các sáng kiến xanh hay số đều dễ bị "tắc" ở khâu thực thi. Phải có một khung luật đồng bộ về kinh tế tuần hoàn, dữ liệu số, phát thải carbon, tài chính xanh… để doanh nghiệp yên tâm đầu tư dài hạn. 

Song song, Nhà nước cần đóng vai trò "kiến trúc sư" - dẫn dắt, chứ không chỉ là "người gác cổng". Một cơ chế mở, minh bạch, khuyến khích sáng tạo sẽ là lớp bê tông đầu tiên của nền móng phát triển.

Bên cạnh đó, hạ tầng số và hạ tầng xanh phải được xem là một thể thống nhất. Một trung tâm dữ liệu quốc gia tiêu tốn hàng triệu kWh điện mỗi năm - nếu nguồn điện ấy không đến từ năng lượng sạch thì bản thân quá trình chuyển đổi số lại làm trầm trọng thêm khủng hoảng môi trường. 

Ngược lại, việc quản lý môi trường, khí thải, tài nguyên rừng, biển nếu không có dữ liệu số hóa, không có hệ thống cảm biến và giám sát tự động, sẽ chỉ dừng ở khẩu hiệu. Xanh và số phải cùng tiến, bởi mỗi bên là điều kiện tồn tại của bên kia.

Một yếu tố khác không kém phần quan trọng là con người. Chuyển đổi số hay xanh không chỉ là chuyện của công nghệ, mà là thay đổi tư duy. Cần đào tạo thế hệ lao động có khả năng làm việc với dữ liệu, với trí tuệ nhân tạo, nhưng đồng thời có đạo đức nghề nghiệp và ý thức sinh thái. 

Khi một kỹ sư biết rằng thiết kế của mình không chỉ tối ưu chi phí mà còn giảm phát thải; khi một doanh nhân hiểu rằng lợi nhuận hôm nay không thể đánh đổi tương lai của môi trường - đó là lúc nền móng nhân lực thật sự vững chắc.

Cũng phải nói rằng, phát triển bền vững không có nghĩa là đi chậm. Ngược lại, nó là cách đi nhanh và xa hơn, bởi chỉ khi nền móng ổn định, công trình mới không đổ. Nếu thể chế được củng cố, hạ tầng được số hóa và xanh hóa, nhân lực được nâng cấp, thì Việt Nam có thể bứt phá bằng chính con đường riêng: phát triển xanh, công nghệ cao, dựa vào tri thức và đổi mới sáng tạo.

Thế giới đang định hình lại trật tự kinh tế bằng hai tiêu chuẩn mới: xanh và số. Ai chiếm lĩnh được hai "mặt trận" này sẽ trở thành trung tâm của chuỗi giá trị mới. Dự thảo Báo cáo Chính trị lần này đã mở ra cánh cửa ấy. Nhưng nếu chỉ dừng ở tầm nhìn, cánh cửa sẽ mãi khép. Điều cần nhất là hành động cụ thể, với các chỉ tiêu ràng buộc, chế tài nghiêm minh và cam kết chính trị nhất quán.

Phát triển bền vững không chỉ là con số trong báo cáo. Nó là sự bình yên của những dòng sông, là bầu không khí trong lành cho con trẻ, là công nghệ được sử dụng vì con người chứ không thay thế con người. Khi một đất nước biết đặt viên gạch đầu tiên bằng lòng trung thực, trí tuệ và trách nhiệm, thì mọi tòa nhà - dù cao đến đâu - cũng sẽ đứng vững trước bão tố thời đại.