Gỡ 'nút thắt' về phân loại chất thải rắn sinh hoạt bằng cách nào?

Nhiều bất cập

Nhắc đến câu chuyện “muôn thuở” bàn luận nhiều năm nay, TS. Nguyễn Thị Phương Mai - Phó Viện trưởng Viện Khoa học Môi trường, biển và hải đảo (Bộ NN&MT) đã nêu thực trạng quản lý Chất thải rắn sinh hoạt (CTRSH) nông thôn hiện còn nhiều bất cập.

Cụ thể, tỉ lệ CTRSH được chôn lấp trực tiếp còn cao, công nghệ xử lý CTRSH của nhiều địa phương chưa đáp ứng yêu cầu, nhiều cơ sở xử lý chất thải có quy mô nhỏ, công suất xử lý thấp, khó chuyển đổi công nghệ hiện đại. Ngoài ra, các địa phương hiện thiếu địa điểm, hạ tầng kỹ thuật thu gom, phân loại, tập kết, vận chuyển đảm bảo yêu cầu về mỹ quan, vệ sinh môi trường…

Theo bà Mai, ở nhiều vùng nông thôn vẫn còn tồn tại những ngành sản xuất có nguy cơ gây ô nhiễm cao như: tái chế nhựa, kim loại, chăn nuôi gia súc, sản xuất giấy…, không tuân thủ các quy định về bảo vệ môi trường, trong khi việc quản lý môi trường làng nghề của địa phương chưa tốt.

Kinh phí và nguồn lực phục vụ cho các hoạt động thanh tra, kiểm tra chưa đáp ứng yêu cầu nên những khu vực này vẫn tiếp tục là điểm nóng về ô nhiễm môi trường.

Từ nghiên cứu về giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong hoạt động sản xuất nông nghiệp tại Hà Nội tác giả Đinh Thị Hải Vân và Nguyễn Thanh Lâm (Khoa Tài nguyên và Môi trường, Học viện Nông nghiệp Việt Nam), chỉ ra số liệu ước tính (năm 2020), lượng chất thải rắn từ chăn nuôi gia súc trên địa bàn Hà Nội khoảng hơn 2,5 triệu tấn/năm, và từ chăn nuôi gia cầm khoảng hơn 600 nghìn tấn/năm.

Ngoài hàng trăm nghìn tấn phụ phẩm là các chất hữu cơ như thân lá, cành, rơm, rạ, phân bón, hóa chất, trong sản xuất trồng trọt còn có một lượng phế thải vô cơ rất khó xử lý và nguy cơ gây ô nhiễm môi trường cao là các loại vỏ, bao bì thuốc bảo vệ thực vật…

TS. Nguyễn Thị Phương Mai - Phó Viện trưởng Viện Khoa học Môi trường, biển và hải đảo.

Tái sử dụng chất thải trong hoạt động nông nghiệp

Theo nhóm nghiên cứu, để gỡ “nút thắt” trong giảm thiểu và phân loại chất thải rắn sinh hoạt, cần bắt đầu từ chính hoạt động canh tác, sản xuất nông nghiệp của người dân.

Cụ thể, khuyến khích sử dụng các biện pháp tái chế, tái sử dụng chất thải nông nghiệp như: ủ phân compost, sử dụng phế phẩm từ cây trồng (rơm rạ, vỏ trấu...) và phân động vật để ủ phân hữu cơ, giúp cải thiện chất lượng đất và giảm phụ thuộc vào phân bón hóa học.

Đặc biệt, cần tăng khả năng ứng dụng công nghệ sinh học của người dân trong xử lý nước thải, sản xuất năng lượng sinh hoạt từ chất thải nông nghiệp, như hệ thống biogas để giảm phát thải khí nhà kính, tạo nguồn năng lượng sạch thay thế than, củi.

Hay, có thể dùng nấm men và vi khuẩn để tăng giá trị nhiệt của rơm rạ, mùn cưa trước khi ép thành viên nén sinh khối, tạo nguồn tài nguyên tái tạo, nâng cao hiệu quả kinh tế trong sản xuất nông nghiệp.

Ngoài ra, các địa phương cần tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức cho người dân như mở các lớp tập huấn, hội thảo về các phương pháp sản xuất nông nghiệp xanh, bảo vệ môi trường. Xây dựng các chương trình giáo dục cộng đồng về việc sử dụng hóa chất nông nghiệp hợp lý và bảo vệ sức khỏe.

Bên cạnh đó, cần tăng ứng dụng hệ thống quản lý nông nghiệp bền vững như xây dựng và triển khai các hệ thống giám sát chất lượng môi trường tại các khu vực sản xuất nông nghiệp...

Theo các chuyên gia, để gỡ “nút thắt” trong giảm thiểu và phân loại chất thải rắn sinh hoạt, cần bắt đầu từ chính hoạt động canh tác, sản xuất nông nghiệp của người dân.

Xây dựng thói quen và hành vi chuyển đổi xanh cũng là một trong những giải pháp quan trọng.

Tăng tính chủ động của thanh niên trong phân loại rác

Chia sẻ với PV Tiền Phong, TS. Đinh Anh Tuấn - Giám đốc Dự án tại Trung tâm Đổi mới Sáng tạo, giảng viên Viện Kinh doanh Quản trị, Trường ĐH VinUni cho rằng, thanh niên là lực lượng năng động, sáng tạo và có ảnh hưởng lớn trong mỗi gia đình.

Việc tập trung vào thay đổi hành vi phân loại rác trong nhóm này sẽ góp phần quan trọng trong việc lan tỏa thói quen tích cực đến các thành viên khác, từ đó từng bước xây dựng văn hóa phân loại chất thải rắn sinh hoạt ngay tại hộ gia đình.

Cụ thể, cần tổ chức đa dạng các buổi tập huấn, workshop thực hành hoặc hoạt động trải nghiệm tại trường học, câu lạc bộ thanh niên sẽ giúp giới trẻ hiểu rõ hơn về các loại rác (hữu cơ, vô cơ, tái chế...) và cách xử lý đúng.

Nội dung này cũng có thể được tích hợp vào chương trình học hoặc lan tỏa thông qua các nền tảng học tập trực tuyến. Việc sử dụng thông điệp gần gũi sẽ giúp thông tin dễ tiếp cận và tạo động lực hành động cho thanh niên.

TS. Đinh Anh Tuấn - Giám đốc Dự án tại Trung tâm Đổi mới Sáng tạo, giảng viên Viện Kinh doanh Quản trị, Trường ĐH VinUni đang trong quá trình thực hiện nhiều dự án chuyển đổi xanh tại các tỉnh, thành phố lớn.

Sinh viên với các sáng kiến, mô hình phân loại rác.

“Bên cạnh đó, nên tổ chức các chương trình thử thách như “30 ngày phân loại rác tại nhà”, để thanh niên cùng gia đình cam kết thực hiện phân loại và ghi lại hành trình của mình, hướng dẫn các thành viên cách phân loại rác và cùng nhau duy trì thói quen này trong sinh hoạt hằng ngày”, TS. Đinh Anh Tuấn nói.

Ngoài ra, các ứng dụng nhắc nhở phân loại rác, chatbot cung cấp thông tin, hay video ngắn trên TikTok, Reels, thảo luận trên Threads sẽ giúp hành vi phân loại trở nên dễ tiếp cận, sinh động và gần gũi hơn với giới trẻ. Việc chia sẻ những “câu chuyện xanh” cũng giúp tạo cảm hứng, thúc đẩy lan tỏa trong cộng đồng.

Cuối cùng, cần tạo dựng môi trường hỗ trợ tại địa phương như cung cấp thùng rác phân loại, có đơn vị thu gom phù hợp, tổ chức các nhóm thanh niên tình nguyện tuyên truyền tại khu dân cư sẽ giúp hành vi mới có cơ hội hình thành và duy trì lâu dài.