Giữ rừng già Tam Đảo có một “kho báu”, giải mã bí ẩn từ kỷ Jura

Ẩn sâu trong những khe suối mát lạnh của Vườn quốc gia Tam Đảo, có một loài sinh vật kỳ bí vẫn lặng lẽ sinh tồn qua hàng triệu năm tiến hóa.

Đó là cá cóc Tam Đảo (Paramensotriton deloustali) – loài lưỡng cư đặc hữu của Việt Nam, được mệnh danh là “hóa thạch sống” bởi mang trong mình những dấu tích của thời tiền sử.

Cá cóc Tam Đảo được các nhà khoa học xác định có nguồn gốc từ hàng triệu năm trước, cùng thời với loài khủng long. Hình dáng của chúng khá đặc biệt: thân hình thuôn dài, da sần sùi tiết chất nhầy, lưng xám đen với các gờ nổi, bụng đỏ cam xen những đường vân xám tạo thành mạng lưới. Con trưởng thành dài khoảng 15 – 18 cm, con cái thường lớn hơn con đực. Vào mùa sinh sản, cá cóc đực còn xuất hiện dải xanh sáng chạy dọc hai bên đuôi, mép đuôi đỏ cam rực rỡ. Sự độc đáo này khiến chúng trông như một sinh vật bước ra từ kỷ Jura xa xưa.

Không chỉ gây ấn tượng bởi vẻ ngoài hoang dã, cá cóc Tam Đảo còn có hệ hô hấp kết hợp giữa phổi và da – một đặc điểm tiến hóa quý hiếm, giúp giới khoa học nghiên cứu sâu hơn về quá trình thích nghi của động vật từ dưới nước lên cạn.

Tập tính sinh học bí ẩn

Cá cóc Tam Đảo thường sinh sống ở những con suối chảy chậm hoặc các hồ nước trong vắt ở độ cao 200 – 1.000 m. Chúng ưa nơi nước sâu, trong, hoạt động kiếm ăn ban ngày với thực đơn khá phong phú: từ sâu bọ, nhện, giun, ốc, nòng nọc, cá con cho đến rong rêu và thảo mộc.

Điều đặc biệt, cá cóc Tam Đảo chỉ phân bố trong phạm vi hẹp ở dãy núi Tam Đảo và một số khu vực như Ba Bể, Sín Mần, Văn Bàn… Trên thế giới, đây là loài đặc hữu, chỉ có ở Việt Nam,

Các nhà cổ sinh học ví cá cóc Tam Đảo như “cánh cửa” mở ra nhiều hiểu biết mới về tiến hóa. Khả năng hô hấp kép cùng những đặc điểm hình thái nguyên thủy của chúng giúp làm sáng tỏ sự chuyển tiếp từ thủy sinh sang lưỡng cư. Ngoài ra, màu sắc độc đáo, hình dáng lạ mắt cũng khiến cá cóc được đánh giá cao về mặt thẩm mỹ, có tiềm năng trong du lịch sinh thái và nuôi làm cảnh.

Chính vì vậy, cá cóc Tam Đảo được coi là biểu tượng của Vườn quốc gia Tam Đảo, nơi bảo tồn sự đa dạng sinh học đặc sắc của vùng rừng núi phía Bắc.

Nguy cơ và biện pháp bảo tồn

Dù có giá trị đặc biệt, loài cá cóc này đang phải đối mặt với nhiều nguy cơ. Những năm 1990 – 1991, tình trạng săn bắt diễn ra mạnh mẽ khiến số lượng cá thể suy giảm trên 50% chỉ trong vòng một thập kỷ. Hiện nay, diện tích phân bố của chúng chưa tới 5.000 km², quần thể ngoài tự nhiên còn rất ít.

Cá cóc Tam Đảo đã được đưa vào Sách đỏ Việt Nam (1992, tái bản 2000) ở bậc nguy cấp, nằm trong Phụ lục IB Nghị định 32/2002/NĐ-CP và được IUCN xếp hạng VU (sắp nguy cấp). Việc thành lập Vườn quốc gia Tam Đảo năm 1996 cũng nhằm mục tiêu quan trọng: bảo vệ loài đặc hữu quý hiếm này. Tuy nhiên, để cá cóc Tam Đảo không biến mất, các biện pháp bảo vệ cần được siết chặt hơn nữa, từ chống săn bắt bừa bãi đến nghiên cứu gây nuôi nhân tạo.

Không chỉ là minh chứng cho hàng triệu năm tiến hóa, cá cóc Tam Đảo còn là một phần bản sắc sinh học độc đáo của Việt Nam. Sự tồn tại của chúng phản ánh tính nguyên sơ của rừng già Tam Đảo, đồng thời nhắc nhở con người về trách nhiệm bảo tồn thiên nhiên.

*Tham khảo thông tin: Vườn Quốc gia Tam Đảo, Sách đỏ Việt Nam.