Giới siêu giàu đang bị 'săn đuổi'

Xu hướng tăng thuế với nhóm siêu giàu đang lan rộng khi nhiều quốc gia đối mặt với thâm hụt ngân sách nghiêm trọng và bất bình đẳng xã hội gia tăng.

Pháp vừa quyết định chuyển đổi quy định thuế tạm thời thành khoản thuế cố định đối với người giàu trong bối cảnh nợ công tăng vọt. Đây chỉ là một trong nhiều động thái tương tự trên toàn cầu khi các nền kinh tế lớn, từ châu Âu đến Mỹ, đang tìm cách buộc giới siêu giàu đóng góp nhiều hơn cho xã hội. 

Thực tế này đặt ra câu hỏi: liệu thuế toàn cầu với tỉ phú có thể trở thành hiện thực?

Để giảm thâm hụt ngân sách

Bộ trưởng Kinh tế Pháp Eric Lombard mới đây đã thông báo biến quy định thuế tạm thời với người giàu thành khoản thuế cố định. Theo đó, cá nhân có thu nhập vượt 250.000 euro/năm và các cặp vợ chồng có tổng thu nhập trên 500.000 euro/năm sẽ chịu mức thuế thu nhập tối thiểu 20%.

"Tôi hy vọng khoản đóng góp này sẽ lâu dài", ông Lombard chia sẻ trên kênh truyền hình BFMTV của Pháp. Nguồn thu này đã mang lại cho ngân sách Pháp 2 tỉ euro trong năm 2024, góp phần vào nỗ lực tìm kiếm 40 tỉ euro cho năm tới nhằm giảm thâm hụt ngân sách xuống còn 4,6% GDP vào năm 2026.

Nợ công của Pháp trong năm 2024 đã tăng thêm 202,7 tỉ euro lên mức 3.300 tỉ euro (tương đương 113% GDP), trở thành mối đe dọa đối với sự ổn định tài chính quốc gia.

Việc tăng thuế với giới siêu giàu không chỉ nhằm bổ sung ngân sách trong bối cảnh thâm hụt ngày càng trầm trọng, mà còn giúp các quốc gia đang phát triển có thêm nguồn lực ứng phó với biến đổi khí hậu.

Các nghiên cứu cho thấy các cá nhân siêu giàu đang đóng thuế thấp hơn nhiều so với khả năng thực sự của họ. Một nghiên cứu của Nhà Trắng năm 2021 chỉ ra 400 gia đình tỉ phú giàu nhất nước Mỹ chỉ đóng thuế thu nhập liên bang trung bình ở mức 8,2%, thấp hơn so với mức 13% của người nộp thuế bình thường.

Theo Tổ chức Oxfam, nhóm 1% giàu nhất thế giới đã tích lũy được 42.000 tỉ USD tài sản mới trong một thập niên qua và hiện đang nắm giữ khối tài sản lớn hơn tổng tài sản của 95% người nghèo nhất cộng lại.

Giải pháp cho bất bình đẳng

Thuế lũy tiến (progressive taxation) từ lâu đã được công nhận là trụ cột cơ bản của các xã hội dân chủ. Hệ thống này đồng nghĩa với việc người có tài sản và thu nhập cao sẽ đóng góp nhiều hơn cho hàng hóa công cộng và dịch vụ xã hội, thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và củng cố sự gắn kết xã hội.

Tuy nhiên, bằng chứng hiện có cho thấy giới siêu giàu thường đóng thuế thu nhập với tỉ lệ thấp hơn so với các nhóm khác - hiện tượng được gọi là thuế lũy thoái (regressive taxation). Thực trạng này tồn tại bất chấp sự khác biệt giữa các hệ thống thuế và chính sách của từng quốc gia.

Tổ chức Oxfam ước tính tại các quốc gia G20, nhóm 1% người giàu nhất hiện đang nắm giữ tới 31% tổng tài sản, tăng từ mức khoảng 26% vào năm 2004.

Brazil, trong vai trò chủ tịch G20 từ tháng 12-2023 đến tháng 11-2024, đã đề xuất đánh thuế toàn cầu với giới siêu giàu. Các nhà lãnh đạo G20 cũng đã nhất trí cùng hành động để đảm bảo giới siêu giàu được đánh thuế hiệu quả.

Đề xuất này thúc đẩy thuế lũy tiến bằng cách gây khó khăn cho các cá nhân muốn trốn tránh thuế thông qua việc dịch chuyển tài sản ra toàn cầu. Đồng thời sáng kiến này cũng hướng tới giảm sự cạnh tranh về thuế giữa các quốc gia - "cuộc đua xuống đáy" - và góp phần vào cuộc chiến chống bất bình đẳng.

Nghiên cứu do nhà kinh tế học người Pháp Gabriel Zucman dẫn đầu và được Chính phủ Brazil hỗ trợ chỉ ra: nếu 3.000 tỉ phú trên thế giới mỗi năm nộp thuế thu nhập bằng ít nhất 2% tổng tài sản, các chính phủ toàn cầu sẽ thu về thêm khoảng 250 tỉ USD.

Tuy nhiên nhà kinh tế học Andre de Mello e Souza tại Viện Nghiên cứu Ipea (Brazil) cho rằng trở ngại lớn nhất trong việc triển khai đề xuất này là yếu tố địa chính trị. Các quốc gia có thể phản đối việc phải thay đổi hệ thống thuế của mình để áp dụng một tiêu chuẩn thuế chung toàn cầu dành cho giới tỉ phú.