Thế giới dõi theo màn duyệt binh của Trung Quốc ở Thiên An Môn

Sau một thập kỷ tiến bộ nhanh chóng, Trung Quốc hiện được xem như cường quốc quân sự với kho vũ khí hiện đại và nền công nghiệp hỗ trợ mạnh. Thế giới có thể thấy nước này tiến xa tới đâu khi Bắc Kinh tổ chức lễ duyệt binh vào tháng 9.

Trung Quốc đang trên hành trình đưa quân đội của mình thành lực lượng chiến đấu hiện đại.

10 năm trước, nước này tổ chức duyệt binh để kỷ niệm 70 năm chiến thắng phát xít trong Thế chiến II. Khi đó, Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) được cho là chưa thể sánh bằng quân đội Mỹ tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Nhưng với nỗ lực hiện đại hóa đầy tham vọng, quan điểm này có thể đang dần thay đổi, theo South China Morning Post.

Trung Quốc đã đặt ra 3 mục tiêu lớn cho PLA. Cụ thể, đạt “tiến bộ đáng kể” về chiến tranh thông tin, cơ giới hóa quân sự và năng lực dự báo chiến lược vào năm 2027; cơ bản hoàn tất hiện đại hóa vào năm 2035; và quân đội “đẳng cấp thế giới” vào năm 2049.

Thế giới có thể thấy PLA tiến xa tới đâu khi Bắc Kinh tổ chức lễ duyệt binh kỷ niệm 80 năm Ngày Chiến thắng phát xít trong Thế chiến II, dự kiến diễn ra vào ngày 3/9 tới.

Binh sĩ Trung Quốc tập luyện trước lễ duyệt binh. Ảnh: Reuters.

Sự “chuyển biến ngoạn mục”

Khi quá trình hiện đại hóa quân sự tăng tốc, chi tiêu quốc phòng của Trung Quốc cũng tăng theo, từ 145 tỷ USD năm 2015 lên 249 tỷ USD năm 2025.Nước này cũng giảm phụ thuộc vào nhập khẩu vũ khí và thay vào đó, tự sản xuất khí tài tiên tiến với chi phí thấp hơn.Báo cáo thường niên năm 2015 của Lầu Năm Góc gửi Quốc hội Mỹ mô tả PLA có năng lực “hạn chế” ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, dù đang “thu hẹp khoảng cách nhanh chóng” với phương Tây.Tuy nhiên, trong báo cáo năm 2024, Lầu Năm Góc đánh giá năng lực cũng như quá trình hiện đại hóa ngày càng tăng đã củng cố khả năng “chiến đấu và giành chiến thắng” của PLA. Bence Nemeth - giảng viên cao cấp về nghiên cứu quốc phòng, đồng thời là giám đốc điều hành Trung tâm Kinh tế và Quản lý Quốc phòng tại King's College London - cho biết nhận thức về năng lực quân sự của Trung Quốc đã thay đổi "rõ rệt" trong thập kỷ qua.Quân đội này đã “đạt hoặc đang tiến gần tới thế ngang bằng về quân sự” với Mỹ tại khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương trong các lĩnh vực như số lượng tàu hải quân, tầm phủ tên lửa và khả năng triển khai lực lượng tại khu vực. “Đây là sự thay đổi ngoạn mục so với 10 năm trước”, Bence Nemeth nhấn mạnh. Yuan Jingdong, Giám đốc Chương trình an ninh Trung Quốc và châu Á thuộc Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm (SIPRI), cho rằng quá trình hiện đại hóa quân sự dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình bao gồm cải tổ tổ chức, mua sắm hệ thống vũ khí mới và đào tạo.Theo Yuan Jingdong, sự thay đổi trong cách nhìn nhận về PLA dựa trên những bước tiến ở thế hệ máy bay mới, sức mạnh hải quân với tàu chiến mặt nước lớn và tàu ngầm tiên tiến hơn, cũng như năng lực không gian.Timothy Heath, chuyên gia quốc phòng quốc tế tại Rand Corporation (Mỹ), nhận định một số lĩnh vực có thể “gây lo ngại” đối với Mỹ và đồng minh như hải quân, không quân cùng lực lượng tên lửa của Trung Quốc. Theo ông, Trung Quốc cũng có khả năng thiết kế, chế tạo và triển khai tàu chiến, tên lửa, máy bay cùng vệ tinh với tốc độ vượt dự đoán.Việc đánh giá tiến bộ của PLA khó khăn vì Trung Quốc hiếm khi công bố chi tiết. Nhiều phân tích phải dựa vào ảnh vệ tinh hoặc video trên mạng xã hội.Dù vậy, theo báo cáo Lầu Năm Góc năm 2024, Trung Quốc hiện có lực lượng hải quân lớn nhất thế giới xét về quy mô hạm đội. Lực lượng chiến đấu gồm hơn 370 tàu chiến và tàu ngầm, trong đó có hơn 140 tàu chiến mặt nước chủ lực. Trung Quốc đặt mục tiêu sở hữu 6 tàu sân bay đi vào hoạt động năm 2035. Báo cáo cũng cho biết lực lượng không quân và hải quân Trung Quốc kết hợp tạo thành "lực lượng hàng không lớn nhất" ở Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương và đứng thứ 3 thế giới, với hơn 3.150 máy bay. Trong đó có khoảng 2.400 máy bay chiến đấu.Ngoài ra, tính đến năm 2023, Trung Quốc ước tính có khoảng 400 tên lửa đạn đạo liên lục địa (ICBM) và “có thể đã hoàn thành” việc xây dựng 3 bãi phóng silo nhiên liệu rắn từ năm 2022. Kho hạt nhân ước tính vượt 600 đầu đạn hoạt động vào năm 2024 và có thể đạt hơn 1.000 vào năm 2030.Hình ảnh vệ tinh chụp ngày 25/8 và 9/8 cho thấy trang thiết bị quân sự tập kết tại vùng ngoại ô thủ đô Bắc Kinh. Ảnh: Planet Labs/ Airbus.Xuất khẩu vũ khíMặc dù động lực chính đằng sau việc hiện đại hóa PLA là nâng cao năng lực, chương trình này cũng giúp Trung Quốc đóng vai trò lớn hơn trên thị trường vũ khí toàn cầu.Việc bán vũ khí vừa mang lại nguồn tài chính cần thiết cho quá trình hiện đại hóa, vừa đóng vai trò là công cụ ngoại giao quân sự.Trong những năm gần đây, Trung Quốc đã mở rộng thị phần, đặc biệt ở Trung Đông, Nam Á và Đông Nam Á. Theo số liệu của SIPRI, từ 2020 đến 2024, Trung Quốc là nhà xuất khẩu vũ khí lớn thứ 4 thế giới, sau Mỹ, Pháp và Nga.

Pakistan là một trong những khách hàng lớn nhất, chiếm 63% tổng kim ngạch xuất khẩu vũ khí của Trung Quốc trong giai đoạn 5 năm này.

Liselotte Odgaard, thành viên cấp cao tại Viện Hudson ở Washington, cho biết Trung Quốc cũng đang mở rộng ảnh hưởng tại Tây Phi và hướng tới mục tiêu tiếp cận Đại Tây Dương.

Dù vậy, địa chính trị có thể là rào cản đối với việc tăng xuất khẩu vũ khí của Trung Quốc, khi có quan điểm rằng Bắc Kinh đang đặt ra thách thức cho Mỹ ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương.

Bên cạnh đó, Nemeth cho biết mặc dù nhận thức về năng lực quân sự của Trung Quốc đang thay đổi, điều này có khả năng giúp xuất khẩu vũ khí nhiều hơn trong trung hạn thay vì ngay lập tức.

“Quan điểm rằng các hệ thống vũ khí Trung Quốc đang dần bắt kịp nền tảng phương Tây chỉ mới được chú ý gần đây, và sẽ mất thời gian để nó chuyển thành các thỏa thuận trên thực tế”, ông nói.

Ông cũng nhấn mạnh có “rào cản cơ cấu và địa chính trị rõ ràng đối với tiềm năng xuất khẩu vũ khí”, vì một số nước phương Tây xem Trung Quốc là đối thủ chiến lược. Điều này có thể “hạn chế đáng kể” khả năng bán vũ khí cho các nước đang gia tăng ngân sách quốc phòng, đặc biệt ở châu Âu.