Giáo sư toán học hàng đầu Harvard rời Mỹ về nước, đầu quân cho ĐH Thanh Hoa

TRUNG QUỐC - Lưu Quân, một trong những nhà thống kê học hàng đầu thế giới và giáo sư kỳ cựu tại ĐH Harvard, vừa chính thức trở về Trung Quốc. Ông đã trở thành Giáo sư đặc biệt Tinh Hoa Thanh Hoa - học hàm cao quý nhất của ĐH Thanh Hoa.

Sự kiện này đánh dấu cuộc trở về của một học giả có sự nghiệp trải dài từ khoa học dữ liệu, thống kê sinh học đến trí tuệ nhân tạo. Tuổi trẻ của ông cũng phản ánh sự đan xen phức tạp giữa đam mê tri thức và dấn thân chính trị.

Tuổi trẻ và bước ngoặt sự nghiệp

Năm 1988, Lưu Quân chuyển từ Đại học Rutgers (New Jersey) sang Đại học Chicago, học dưới sự hướng dẫn của nhà thống kê Vương Hưng Hoàng.

Trong một cuộc phỏng vấn với Harvard Gazette vào năm 2001, ông chia sẻ: “Tôi không muốn giải toán chỉ để chinh phục nó. Tôi muốn gắn nó với thực tế. Khi ấy tôi chưa hiểu rõ thống kê là gì, nhưng chính điều này đã cuốn hút tôi”.

Trở thành nhà khoa học quốc tế

Sinh ra trong khuôn viên Đại học Thanh Hoa - nơi cha ông từng giảng dạy - Lưu Quân say mê toán học từ năm 12 tuổi, dù thời kỳ cuối Cách mạng Văn hóa vô cùng thiếu thốn sách vở và thiết bị học tập. Ông kể: “Làm Toán giống như trò chơi chỉ cần giấy và bút. Chủ nhật nào tôi cũng đạp xe cả tiếng đồng hồ để gặp bạn bè cùng giải bài”.

Sau khi tốt nghiệp khoa Toán, Đại học Bắc Kinh (1985), ông nhận học bổng sang Mỹ. Ngôn ngữ là rào cản lớn nhất, nhưng tài năng toán học giúp ông vượt qua. Ông nhớ lại: “May mắn là chỉ cần hiểu công thức là đủ. Tôi thường đạt điểm A dù không hiểu hết bài giảng”.

Năm 1991, chỉ sau ba năm học tại Chicago, ông bảo vệ thành công luận án tiến sĩ ngành Thống kê và lập tức được Harvard mời làm trợ lý giáo sư. Sau đó, ông giảng dạy tại Stanford, trở thành phó giáo sư rồi giáo sư. Năm 2000, ông quay lại Harvard với vị trí giáo sư chính thức ngành Thống kê.

Trong sự nghiệp, Lưu Quân tập trung nghiên cứu tin sinh học, thống kê sinh học và sinh học tính toán, có nhiều đóng góp trong xử lý dữ liệu lớn và học máy. Ông được trao nhiều giải thưởng danh giá như COPSS Presidents’ Award (2002), Huy chương Morningside Toán ứng dụng (2010), Giải Pao-Lu Hsu (2016). Năm 2005, ông trở thành Hội viên Hiệp hội Thống kê Mỹ và đến tháng 5/2025, được bầu vào Viện Hàn lâm Khoa học Quốc gia Mỹ.

Gắn bó với quê hương

Dù làm việc ở Mỹ, Lưu Quân vẫn duy trì mối liên hệ chặt chẽ với quê hương. Năm 2005, ông trở thành giáo sư thỉnh giảng tại ĐH Thanh Hoa; năm 2015 sáng lập Trung tâm Thống kê của trường và làm giám đốc danh dự. Năm ngoái, ông giữ vai trò Giám đốc Ủy ban Phát triển, thúc đẩy thành lập Khoa Thống kê và Khoa học dữ liệu, thu hút nhân tài quốc tế.

Ý định về nước của ông đã có từ lâu. Năm 2010, tại một diễn đàn cựu sinh viên Bắc Kinh ở New England, ông từng thừa nhận có “gốc rễ” ở Trung Quốc và bị thu hút bởi sự phát triển kinh tế trong nước, nhưng khi đó còn ngại vì con cái đang học ở Mỹ.

15 năm sau, khi Trung Quốc nổi lên mạnh mẽ trong lĩnh vực công nghệ, còn Mỹ cắt giảm ngân sách nghiên cứu - đặc biệt dưới thời chính quyền Tổng thống Trump, khi nhiều dự án tại Harvard bị đình trệ - ông quyết định trở về.

Trở lại Thanh Hoa

Theo SCMP, ngày 30/8, Đại học Thanh Hoa tổ chức trọng thể lễ bổ nhiệm với sự tham dự của Bí thư Đảng ủy Khâu Dũng, Hiệu trưởng Lý Lộ Minh. Ông Lưu Quân được trao danh hiệu “Giáo sư đặc biệt Tinh Hoa Thanh Hoa”, trước đó chỉ có hai nhà khoa học trở về từ nước ngoài từng được vinh danh.

Phát biểu tại buổi lễ, giáo sư Lưu Quân nói: “Quyết định trở về xuất phát từ tình yêu với giáo dục, khoa học và tinh thần yêu nước. Thống kê và khoa học dữ liệu là nền tảng của trí tuệ nhân tạo, có triển vọng to lớn”.

Ngày 10/7, Thanh Hoa chính thức thành lập Khoa Thống kê và Khoa học dữ liệu, được coi là bước đi chiến lược nhằm củng cố cơ cấu học thuật, phục vụ chiến lược quốc gia về dữ liệu lớn, phát triển AI và tiến trình “Trung Quốc số”.