Giải ngân đầu tư công: Cú nước rút 'tiêu tiền' sẵn trên bàn Bộ Xây dựng

Cú nước rút giải ngân vốn đầu tư công cuối năm được kỳ vọng mang lại bất ngờ, khi Bộ trưởng Bộ Xây dựng vừa chỉ đạo 'nóng' việc giải ngân tối thiểu 95% và phấn đấu 100%. Dù kịch bản tăng tốc quý IV hoàn toàn có thể tạo bất ngờ, song chuyên gia cho rằng không thể chủ quan khi điểm nghẽn thực tế còn hiện hữu.

Áp lực thời gian và quy mô vốn kỷ lục

Chỉ thị số 02 của Bộ trưởng Bộ Xây dựng nêu rõ, tính đến hết tháng 8, giải ngân vốn ngân sách của Bộ mới đạt gần 37%, thấp hơn đáng kể so với mức bình quân cả nước (hơn 46%).

Trao đổi với PV Tiền Phong, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long cho rằng mục tiêu giải ngân “tối thiểu 95%, phấn đấu 100%” của Bộ Xây dựng trong năm nay không phải là bất khả thi, nhưng rất thách thức nếu không có một gói giải pháp “đánh điểm - đánh nhanh - đánh trúng” ngay từ tháng 9 này, đặc biệt với các dự án hạ tầng then chốt.

Theo ông Long, 2025 là năm bản lề với tổng vốn đầu tư công vượt 1 triệu tỷ đồng (kể cả bổ sung của địa phương và vốn chuyển nguồn), trong đó kế hoạch Thủ tướng giao ban đầu là gần 826.000 tỷ đồng; nhiều địa phương đã bổ sung, đưa tổng quy mô kế hoạch chi tiết lên gần 870.000 tỷ đồng, đến đầu tháng 9 con số tổng thể tiếp tục tăng.

Tính đến ngày 31/8, ước giải ngân đạt hơn 409.000 tỷ đồng, tương đương gần 40% tổng kế hoạch và hơn 46% kế hoạch Thủ tướng giao, cao hơn cùng kỳ 2024 nhưng đà tăng đã chậm lại, tạo áp lực rất lớn cho 4 tháng cuối năm.

Với Bộ Xây dựng, hết tháng 7 đã giải ngân hết 28.500 tỷ đồng (gần 33%) sang cuối tháng 8 giải ngân đạt gần 37%. Theo phép tính gần đúng từ các mốc này, quy mô kế hoạch vốn năm nay của Bộ Xây dựng vào khoảng 86.000 - 87.000 tỷ đồng. Như vậy, để cán mốc 95%, Bộ này phải giải ngân thêm gần 50.000 - 52.000 tỷ đồng trong 4 tháng, tức là 12.000 - 13.000 tỷ đồng/tháng - gấp 2,5 đến 3 lần nhịp bình quân 8 tháng đầu năm. Cường độ này chỉ có thể đạt nếu dồn vốn và dồn lực cho các “điểm nổ” có mặt bằng sạch - thiết kế, dự toán, hợp đồng sẵn sàng thi công.

Điểm tựa hay điểm nghẽn?

Theo chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long , các dự án đường vành đai, cao tốc Bắc - Nam, sân bay, cảng biển hay đường sắt đô thị hiện nay đang hút vốn và có sức lan tỏa lớn. Nhưng mức độ sẵn sàng khác nhau.

Tính riêng dự án đường vành đai 3 TPHCM, đến hết tháng 8 năm nay mới giải ngân gần 46% kế hoạch; phần vốn ngân sách trung ương đạt 87%, trong khi vốn địa phương mới khoảng 24% - cho thấy “hai tốc độ” trong cùng một dự án liên vùng. Để đạt mục tiêu thông xe từng đoạn vào 2025 - 2026, cần thêm mặt bằng sạch, nguồn vật liệu ổn định và cơ chế ứng vốn - tạm ứng linh hoạt cho các gói then chốt.

Đối với mục tiêu 3.000 km cao tốc năm 2025, dù Thủ tướng liên tục yêu cầu tăng tốc - bứt phá, không gia hạn các dự án trọng điểm có kế hoạch hoàn thành trong năm 2025. Song khối lượng thi công 3 tháng gần đây ở một số gói chỉ tăng 1,3-4%/tháng - tín hiệu cảnh báo cần “dồn quân” và điều phối vật liệu - máy móc ngay trong tháng 9.

Về Cảng hàng không quốc tế Long Thành, chỉ tính riêng các hạng mục quản lý bay thì phần xây dựng phải xong trong tháng 9, lắp đặt thiết bị theo kế hoạch tiếp nối - tiến độ “căng” và phụ thuộc lớn vào chuỗi cung ứng - nghiệm thu thiết bị chuyên ngành.

Giải ngân đầu tư công của Bộ Xây dựng không diễn ra trong chân không mà ăn khớp với trục dự án liên vùng. “Điểm tựa” để bứt tốc quý IV nằm ở các gói có mặt bằng - thiết kế - hợp đồng sẵn sàng, phối hợp chặt với Bộ Xây dựng, các địa phương và Kho bạc Nhà nước - thay vì dàn đều.

"Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu bất định và rủi ro thương mại gia tăng (kể cả các biện pháp thuế mới đối với hàng hóa vào thị trường Mỹ), Việt Nam chủ động mở rộng tài khóa có mục tiêu, tăng phát hành trái phiếu Chính phủ để tài trợ đầu tư công, bù đắp sức cầu bên ngoài. Năm nay, phát hành trái phiếu đã tăng gần 30% so với cùng kỳ, với mục tiêu giữ đà tăng trưởng ≥8%. Nguồn lực “đã trên bàn” nên không giải ngân được là lãng phí cơ hội kích thích tổng cầu, tạo việc làm, nâng năng suất dài hạn", ông Long nói.

Vị chuyên gia kinh tế chỉ ra, kinh nghiệm giai đoạn 2023 - 2024 cho thấy Việt Nam thường tăng tốc giải ngân vào quý IV. Như năm 2023, cả nước giải ngân hơn 73% kế hoạch năm và 93% kế hoạch Thủ tướng giao. Sang 2024, ước cả năm đạt 77,5% kế hoạch Thủ tướng giao - thấp hơn 2023, phản ánh độ “trơ” của một số nút thắt (giải phóng mặt bằng, định mức - đơn giá, năng lực chủ đầu tư). Nói cách khác, giai đoạn nước rút cải thiện đáng kể nhưng không tự động bảo đảm chạm mốc 95 - 100% nếu các điểm nghẽn cấu trúc chưa được gỡ.

Chuyên gia kinh tế phân tích, phải nói đến chất lượng chuẩn bị dự án và thủ tục nội nghiệp. Tổ công tác số 8 của Chính phủ chỉ ra một số bộ, cơ quan trung ương có tiến độ thấp hơn bình quân cả nước; thủ tục thiết kế - thẩm định - phê duyệt - lựa chọn nhà thầu vẫn còn “nút cổ chai”, báo cáo chưa đầy đủ, chế độ cập nhật dữ liệu chưa kỷ luật.

Hơn nữa, việc phân bổ vốn chưa thật linh hoạt theo “ điểm rơi” . Dù Chính phủ đã cho phép điều chuyển vốn từ dự án chậm sang dự án có nhu cầu - tiến độ tốt và yêu cầu gửi đề xuất trước 20/9, nhưng khâu tổng hợp - phê duyệt - “nắn” dòng vốn vẫn cần bứt tốc thì mới kịp phát huy trong quý IV.

Bàn về giải pháp, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long đưa ra 2 kịch bản khả thi với Bộ Xây dựng. Trong đó, kịch bản cơ sở (khả dĩ nhất) yêu cầu điều kiện phải điều chuyển vốn vòng 1 trước ngày 20/9 sang dự án “chắc ăn” (mặt bằng sạch ≥80%, hợp đồng đã ký, còn room khối lượng), “cơ chế 3 ca 4 kíp” vượt mùa mưa tại các gói có đường găng, kho bạc “phủ sóng” thanh toán điện tử để rút ngắn thời gian xử lý thủ tục hành chính với hồ sơ đủ.

Hai kịch bản cho Bộ Xây dựng

Vị chuyên gia kinh tế kỳ vọng với kịch bản này, Bộ Xây dựng sẽ nâng nhịp giải ngân bình quân lên gần 10.000 - 11.000 tỷ đồng/tháng trong 4 tháng cuối, đạt gần 90-92% kế hoạch. Đây là mức khá nhưng chưa chạm mục tiêu 95% (tính toán dựa trên quy mô kế hoạch suy ra từ số liệu tháng 7-8).

Đối với kịch bản tăng tốc (đạt 95%, tiệm cận 100%), yêu cầu điều kiện bổ sung là điều chuyển vốn vòng 2 vào đầu tháng 11, cập nhật đơn giá - định mức ở các địa bàn có biến động mạnh về cát, đá, vận tải để tháo “ngại lỗ”; tổ công tác đặc biệt cùng địa phương giải phóng mặt bằng theo mô hình cuốn chiếu, cho phép tạm ứng tăng thêm với gói có bảo lãnh - bảo đảm thực hiện hợp đồng, danh mục 300-500 dự án “xanh lá” (thủ tục thông suốt, vật liệu sẵn) được ưu tiên nhanh - quyết toán ngay khi đủ điều kiện.

Nếu chung thủy với kịch bản tăng tốc, Bộ Xây dựng có thể đạt nhịp giải ngân 12.000 - 13.000 tỷ đồng/tháng , vượt 95% mục tiêu giải ngân vốn, nơi có điểm rơi rất thuận lợi có thể tiệm cận 100%. Nhưng vị chuyên gia kinh tế không quên cảnh báo rằng, rủi ro chính là thời tiết và vật liệu và nếu không khống chế, kịch bản sẽ trượt về mức cơ sở.

"Mục tiêu giải ngân tối thiểu 95%, phấn đấu 100% của Bộ Xây dựng là đúng tầm nhìn trong bối cảnh Việt Nam cần tận dụng bộ ba “đầu tư công - đầu tư tư nhân - FDI” để trung hòa cú sốc bên ngoài và bứt tốc năng suất. Nhưng “điểm nghẽn” không tự tiêu tan theo thời gian; chỉ có bản đồ tác chiến ở cấp dự án - gói thầu, kỷ luật thực thi ở cấp chủ đầu tư - ban quản lý và tài chính công thông suốt mới biến cam kết thành con số trên bảng cân đối", ông Ngô Trí Long nói.