Giá nhà tác động mạnh đến quyết định sinh con

Theo thống kê từ Bộ Y tế, tổng tỷ suất sinh tại Việt Nam giảm từ 2,01 con mỗi phụ nữ năm 2022 xuống 1,96 năm 2023 và còn 1,91 vào năm 2024 – thấp nhất từ trước đến nay. Hai thập kỷ qua, ngày càng nhiều phụ nữ trì hoãn sinh con, chỉ sinh một hoặc không sinh. Bên cạnh lý do cá nhân và văn hóa, chi phí nhà ở ngày càng đắt đỏ trở thành rào cản lớn.

Chị Ngọc Hân, 32 tuổi, nhân viên văn phòng ở TP HCM, cho biết vợ chồng có tổng thu nhập khoảng 40 triệu đồng mỗi tháng nhưng vẫn chưa dám sinh con thứ hai. Theo chị, để có thêm thành viên, gia đình cần chuyển sang căn hộ rộng hơn, tối thiểu 2 phòng ngủ. Giá một căn hộ loại này tại TP HCM hiện dao động 3,7-4 tỷ đồng, vượt quá khả năng tài chính của vợ chồng dù đã tích lũy nhiều năm.

"Ở căn hộ thuê hiện tại sinh thêm con sẽ rất bí bách nhưng mua nhà thì chúng tôi chưa đủ điều kiện vay trả, nên đành gác kế hoạch sinh con thứ hai", chị Hân chia sẻ.

Tương tự, vợ chồng chị Hồng Hạnh, giáo viên tiểu học tại phường Diên Hồng, thuê căn hộ 53 m2 giá 10 triệu đồng mỗi tháng. Sau khi chi trả tiền nhà, sinh hoạt phí và học phí cho con gái 3 tuổi, gần như không còn dư. Gia đình muốn sinh thêm con nhưng căn hộ quá chật, trong khi một căn hộ hai phòng ngủ giá 4-5 tỷ đồng, vay ngân hàng phải trả 20-30 triệu đồng mỗi tháng, vượt khả năng thu nhập.

Áp lực tài chính từ nhà ở gia tăng mạnh trong một thập kỷ qua. Theo Viện Nghiên cứu đánh giá thị trường bất động sản Việt Nam (VARS IRE), năm 2014, giá một căn hộ trung bình khoảng 1,75 tỷ đồng, tương đương 2,6 tỷ đồng nếu quy đổi theo lạm phát (đến giữa năm 2025). Tuy nhiên thực tế, hiện nay giá nhà đã lên 5,3 tỷ đồng.

Tại Hà Nội, giá căn hộ tăng hơn 70% trong giai đoạn 2019-2024, còn TP HCM tăng gần 37%. Một căn hộ điển hình có giá gấp khoảng 20-25 lần thu nhập bình quân của một hộ gia đình đô thị. Cùng giai đoạn này, tổng tỷ suất sinh giảm từ 2,09 xuống còn 1,91 con mỗi phụ nữ. Khi thu nhập không theo kịp giá nhà, nhiều gia đình buộc phải trì hoãn kế hoạch sinh con.

Khảo sát của Viện Nghiên cứu phát triển TP HCM cũng ghi nhận tỷ lệ hộ độc thân tăng từ 11% năm 1999 lên 14,3% năm 2019. Nhiều người trẻ chọn sống một mình thay vì lập gia đình sớm. Theo Viện, áp lực kinh tế, đặc biệt là chi phí nhà ở, giáo dục và y tế, là nguyên nhân chính khiến mức sinh ở đô thị thấp.

Kinh nghiệm quốc tế cũng cho thấy mối liên hệ giữa giá nhà và tỷ lệ sinh. Nghiên cứu của Cục nghiên cứu kinh tế Quốc gia Mỹ, chỉ ra ở các đô thị, giá nhà tăng 10% khiến tỷ lệ sinh ở nhóm chưa sở hữu nhà giảm 1%. Ngược lại, những hộ đã có nhà hoặc nắm giữ nhiều bất động sản lại có xu hướng sinh con sớm hơn nhờ cảm giác an toàn tài chính.

Tại Việt Nam, từng có giai đoạn giá nhà và tỷ suất sinh cùng đi lên. Năm 2001-2003 khi tín dụng được nới lỏng và kinh tế tăng trưởng mạnh, tỷ suất sinh tăng từ 2,12 lên 2,23 con mỗi phụ nữ. Nhưng từ năm 2021, khi giá bất động sản tăng nhanh, tỷ lệ sinh bắt đầu giảm rõ rệt. VARS IRE nhận định trong dài hạn, khả năng giá nhà và tỷ suất sinh cùng tăng gần như không thể, bởi ở đô thị, nhà ở đang dần trở thành "đặc quyền" của một nhóm nhỏ giàu có.

Ông Nguyễn Quốc Anh, Phó tổng giám đốc Batdongsan, chia sẻ nhà ở đang trở thành rào cản lớn với thế hệ trẻ. Khi giá căn hộ tăng nhanh hơn nhiều lần so với thu nhập, tỷ lệ sở hữu nhà giảm mạnh, kéo theo tâm lý bất an. Nhiều người lo ngại không thể lo chỗ ở ổn định cho gia đình nên chần chừ trong việc sinh con. Theo ông, vấn đề dân số vì vậy gắn chặt với chính sách phát triển nhà ở.

Xu hướng này cũng không chỉ diễn ra ở Việt Nam mà còn phổ biến tại nhiều quốc gia châu Á. Tại Hàn Quốc, nơi giá nhà ở Seoul thuộc nhóm cao nhất thế giới, tỷ suất sinh đã giảm xuống mức kỷ lục 0,72 con mỗi phụ nữ vào năm 2023. Nhật Bản và Singapore cũng đối mặt tình trạng tương tự, buộc chính phủ phải triển khai các gói hỗ trợ về nhà ở và phúc lợi nhằm khuyến khích giới trẻ lập gia đình và sinh con.

TS Đinh Thế Hiển, chuyên gia kinh tế, phân tích với thu nhập 25-30 triệu đồng mỗi tháng, việc mua căn hộ 3-4 tỷ đồng gần như bất khả thi nếu không có sự hỗ trợ từ gia đình hai bên. "Nếu phải dồn toàn bộ tài chính cho nhà cửa, các cặp đôi khó có thể dành thêm nguồn lực cho con cái, tâm lý chần chừ sinh con vì chưa an cư vì vậy rất phổ biến", ông nói.

Theo các chuyên gia, để tháo gỡ nút thắt hiện nay cần những chính sách quyết liệt hơn trong phát triển nhà ở xã hội và nhà ở phù hợp với thu nhập. Chính phủ đã nhiều lần nhấn mạnh mục tiêu này nhằm hỗ trợ người dân đô thị, song nguồn cung thực tế vẫn rất hạn chế. Tính đến giữa năm nay, cả nước mới hoàn thành hơn 36.800 căn hộ nhà ở xã hội, chỉ đạt khoảng 37% kế hoạch năm 2025.

Ngoài việc tăng mạnh nguồn cung nhà vừa túi tiền, các gói vay ưu đãi lãi suất thấp, thời hạn dài cũng được xem là giải pháp then chốt để giúp các gia đình trẻ dễ dàng tiếp cận nhà ở. Song song đó, cần phát triển mô hình nhà cho thuê giá rẻ, đồng thời cải thiện hạ tầng giao thông để giãn bớt áp lực dân cư ở khu vực trung tâm.

Chuyên gia còn đề xuất triển khai thêm các chính sách hỗ trợ trực tiếp cho hộ gia đình trẻ, như ưu đãi vay mua nhà lần đầu, giảm thuế cho hộ có con nhỏ hay trợ cấp chi phí nuôi dạy trẻ. Đây là những biện pháp đã được nhiều quốc gia áp dụng nhằm ứng phó tình trạng dân số già hóa và khuyến khích thế hệ trẻ yên tâm lập gia đình, sinh con.

Trong khi chờ đợi các chính sách đồng bộ, nhiều gia đình đô thị vẫn cân nhắc giữa việc mua nhà và sinh con. Với thu nhập chưa theo kịp giá bất động sản, lựa chọn này ngày càng khó khăn, góp phần lý giải cho tỷ lệ sinh thấp lịch sử hiện nay.

Phương Uyên