Giá điện phải tăng bao nhiêu lần thì EVN mới xóa hết lỗ?

Theo Bộ Công thương, trong tháng 10 tới, giả sử giá điện tăng 3%, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) sẽ thu về được khoảng 4.800 tỉ đồng. Hiện tại, khoản lỗ mà EVN đang có báo cáo và Bộ Công thương đã đề xuất cho phép tính chi phí chưa được tính đầy đủ vào các lần điều chỉnh giá điện tiếp theo là gần 44.800 tỉ đồng.

Tác động đến 30 triệu hộ gia đình

Như vậy, giả sử với mức tăng mỗi lần 3%, giá điện phải tăng hơn 9 lần nữa mới bù hết lỗ. Nếu mức tăng mỗi lần cao hơn 3%, số lần điều chỉnh tăng giá điện để bù lỗ có thể ít hơn.

Theo quy định hiện hành, 3 tháng điều chỉnh giá một lần và giả sử điều chỉnh ở mức thấp 3%, việc bù lỗ đủ cho EVN, nếu có, sẽ kéo dài hơn 2 năm.

Trước đó, trong dự thảo tờ trình, Bộ Công thương cho rằng, nếu phân bổ lỗ kịp, giá điện chỉ có thể tăng 2 - 5% trong năm nay. Dẫn báo cáo của EVN, Bộ cho rằng, nếu giá điện tăng 3% từ tháng 10 năm nay sẽ tác động khiến Chỉ số giá tiêu dùng (CPI) năm nay tăng khoảng 0,03%. Cũng theo Bộ Công thương, nếu giá bán lẻ điện bình quân tăng từ 2 - 5% so với mức giá hiện hành, EVN lập hồ sơ phương án giá bán lẻ điện bình quân báo cáo Bộ kiểm tra, rà soát và cho ý kiến để làm căn cứ cho EVN điều chỉnh giá. Mức này thấp hơn so với quy định hiện hành là từ 3 - 5%.

Đáng lưu ý, báo cáo của Cục Thống kê 8 tháng của năm nay cho thấy, giá điện sinh hoạt tăng 1,01% do thời tiết nắng nóng làm nhu cầu sử dụng điện tăng. 

Góp ý cho dự thảo Nghị định 72, Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam khẳng định hết sức quan tâm đến dự thảo vì việc xác định giá bán lẻ điện bình quân có tác động đến gần 30 triệu hộ gia đình đang mua điện sinh hoạt của EVN.

Hội Bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam cho rằng, việc đưa chi phí từ năm 2022 tính thêm vào giá bán cho người sử dụng điện từ năm 2025 trở đi cần nghiên cứu cho phù hợp với nguyên tắc của Nghị định 72 đang có hiệu lực: "Hằng năm, sau khi EVN công bố công khai chi phí sản xuất kinh doanh điện năm, giá bán lẻ điện bình quân năm được xem xét, điều chỉnh theo biến động khách quan thông số đầu vào...". 

"Hơn nữa, cần nghiên cứu tác động đến người tiêu dùng và doanh nghiệp", Hội bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam nhấn mạnh.

Nhiều câu hỏi cần được làm rõ

Chuyên gia Tô Văn Trường băn khoăn, trong gần 44.792 tỉ đồng lỗ, chính xác bao nhiêu là do chênh lệch giá than và khí nhập khẩu? Bao nhiêu do EVN "ghìm giá" theo chỉ đạo? Doanh nghiệp nước ngoài được ưu đãi giá điện như thế nào? Cụ thể, bao nhiêu đến từ chi phí quản trị, chi phí bán hàng còn cao? Và quan trọng nhất, còn những "uẩn khúc" nào dẫn đến thua lỗ được gộp chung vào?

"Lộ trình phân bổ khoản lỗ này sẽ kéo dài trong mấy năm? Mỗi kWh điện sẽ tăng thêm bao nhiêu, tác động cụ thể thế nào đến hộ nghèo và doanh nghiệp sản xuất? Ngoài ra, về phía doanh nghiệp, EVN cam kết những gì? Có kế hoạch tái cấu trúc, cắt giảm chi phí, tinh giản bộ máy, và thoái vốn khỏi các lĩnh vực ngoài ngành hay chỉ đơn giản là "chuyển lỗ" sang hóa đơn của dân?", ông Tô Văn Trường băn khoăn.

Chuyên gia Tô Văn Trường nhấn mạnh, chỉ khi những câu hỏi trên được công khai bằng những con số một cách đầy đủ và đáng tin cậy, người dân sẵn sàng chia sẻ khi thấy khó khăn là thật và sự phân bổ là công bằng. 

"Minh bạch hóa tài chính thông qua kiểm toán độc lập là yêu cầu trước mắt. Cải cách thị trường điện là con đường tất yếu", ông Tô Văn Trường nêu quan điểm.

Ngoài ta, chuyên gia này cũng dẫn kinh nghiệm từ các nước khi đối diện với thách thức tương tự, tức là khi chi phí đầu vào sản xuất điện tăng hay lỗ lã trong ngành này, về nguyên tắc, không để dồn gánh nặng lên người dân, không để người dân "trả thay tất cả". Chẳng hạn, Thái Lan minh bạch các khoản chênh lệch theo quý và có lộ trình chia sẻ giữa nhà nước, doanh nghiệp và người dân; hay khi Tập đoàn Điện lực KEPCO (Hàn Quốc) lỗ kỷ lục, chính phủ nước này yêu cầu chính doanh nghiệp tự phát hành trái phiếu để bù đắp trước, đồng thời phải công khai kế hoạch tái cấu trúc và cắt giảm đầu tư ngoài ngành. Việc tăng giá được tiến hành từng bước, gắn với các cam kết minh bạch... Có như vậy, mới đúng nguyên tắc "lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ" mà Thủ tướng nhiều lần nhấn mạnh.

Đại biểu Quốc hội Phan Đức Hiếu, Ủy viên Ủy ban Kinh tế và Ngân sách của Quốc hội, cho rằng, bản chất số tiền gần 44.800 tỉ đồng là "lỗ chính sách" - mua đầu vào cao, bán đầu ra thấp. "Nếu chúng ta thông tin minh bạch, có lộ trình dài hạn, đánh giá kỹ tác động kinh tế - xã hội và tham vấn rộng rãi người dân. Tôi tin rằng khi có lý, có tình thì nhân dân sẽ đồng tình ủng hộ", ông Hiếu nêu quan điểm.