Giá điện 2 thành phần: Ai lợi, ai thiệt?

Nếu áp dụng giá bán điện 2 thành phần, nhóm khách hàng sử dụng điện có công suất ổn định, dùng nhiều trong giờ thấp điểm sẽ có lợi thế. Ngược lại, nhóm sử dụng không ổn định, làm thời vụ, hộ dân cư… có thể phải trả tiền điện cao hơn hiện nay.

Chưa tính giá công suất, giá điện năng sẽ thấp hơn 25 - 33%

Tập đoàn Điện lực VN (EVN) bắt đầu triển khai ghi thí điểm mô hình giá điện 2 thành phần đối với nhóm khách hàng sử dụng điện bình quân 200.000 kWh/tháng trở lên từ tháng 10 này. Ước tính có khoảng 7.000 khách hàng sử dụng điện lớn được thí điểm đợt này. Theo EVN, việc ghi thí điểm này chỉ mới thực hiện tính toán mô phỏng và ghi nhận trên hóa đơn, chưa thu tiền theo cơ chế mới. Giá điện 2 thành phần là bao gồm giá công suất và giá điện năng tiêu thụ. Trong đó, giá công suất là phần cố định dựa trên công suất cực đại mà khách hàng đăng ký, hoặc thực tế sử dụng trong kỳ. Khoản này phản ánh chi phí đầu tư và duy trì năng lực cung ứng điện của hệ thống như nhà máy điện, lưới truyền tải… Giá điện năng là phần biến đổi, tính theo sản lượng tiêu thụ, phản ánh chi phí nhiên liệu, vận hành và tổn thất.

Theo biểu giá điện 2 thành phần mà EVN tính thử nghiệm, giá công suất (cố định) được tính khoảng 209.459 - 286.153 đồng/kW/tháng tùy vào cấp điện áp (cao - trung - hạ áp). Còn giá điện năng (biến đổi) sẽ tính theo 3 khung giờ: bình thường trong tuần (từ 4 - 9 giờ 30, từ 11 giờ 30 - 17 giờ, từ 20 - 22 giờ) và chủ nhật là từ 4 - 22 giờ; cao điểm trừ chủ nhật (9 giờ 30 - 11 giờ 20, từ 17 - 20 giờ) và thấp điểm (từ 22 - 4 giờ sáng hôm sau). Theo đó, giá điện năng người dùng trong giờ thấp điểm là thấp nhất, chỉ từ 843 - 904 đồng/kWh; khung giờ cao điểm từ 2.162 - 2.251 đồng/kWh và giờ bình thường từ 1.253 - 1.332 đồng/kWh.

Có thể thấy, mức giá điện năng trong biểu 2 thành phần thấp hơn khoảng 25 - 33% so với hiện hành, do một phần chi phí cố định được tách ra thành công suất. Như vậy, tổng tiền khách hàng phải trả sẽ phụ thuộc nhiều vào mức công suất lớn nhất (Pmax) mà họ sử dụng. Doanh nghiệp (DN) nào quản lý tốt nhu cầu sử dụng, không dùng nhiều thiết bị cùng lúc, có thể trả ít hơn so với hiện hành. Ngược lại, nếu họ dùng thiết bị, máy móc vào một thời điểm khiến công suất tăng cao, tiền điện có thể tăng do phần trả cho công suất chiếm tỷ trọng lớn hơn trong hóa đơn.

Ông Nguyễn Quốc Dũng, Trưởng ban Kinh doanh của EVN, nói rằng các nước đã áp giá 2 thành phần bởi đây là cách phản ánh đúng thực tế nhu cầu sử dụng. Hạ tầng kỹ thuật của VN hiện có thể đáp ứng, công tơ điện tử có thể thu thập số liệu đo đếm từ xa và xác định công suất trong 30 phút một lần. Hạ tầng truyền dẫn cũng tương đối tốt, là điều kiện cơ bản để triển khai giá 2 thành phần. "Giá điện 2 thành phần được kỳ vọng phản ánh chính xác hơn chi phí đầu tư của hệ thống để cung cấp đủ công suất cho người dùng. Trước đây, khách hàng muốn tiết kiệm cần giảm sản lượng điện sử dụng, nhưng giờ họ có thể trả ít tiền hơn bằng việc tối ưu cách dùng", ông cho biết.

Hộ dân cư có thể tăng 5 - 7%

Theo mô phỏng của nhóm nghiên cứu Đại học Bách khoa Hà Nội, nếu 20% khách hàng công nghiệp lớn điều chỉnh phụ tải đỉnh giảm 10%, hệ thống điện có thể tiết kiệm khoảng 1,2 tỉ kWh/năm, tương đương giảm 900.000 tấn CO₂ phát thải.

Chuyên gia năng lượng, TS Nguyễn Huy Hoạch (Hội đồng khoa học Tạp chí Năng lượng VN, Hiệp hội Năng lượng VN) tính toán: Với mô hình giá 2 thành phần, hộ dân cư có thể bị tăng chi phí điện tổng thể, bởi phần "giá công suất" sẽ được tính dựa trên công suất cực đại trong tháng, dù thời gian sử dụng chỉ vài giờ mỗi ngày. Điều này thể hiện rõ ở các hộ dùng nhiều thiết bị có công suất cao như máy lạnh, bếp từ, bình nóng lạnh… Tuy nhiên, nhóm hộ sử dụng điện đều và tiết kiệm, có biểu đồ phụ tải phẳng sẽ ít bị ảnh hưởng hoặc chỉ ảnh hưởng nhẹ. Trong dài hạn, cơ chế này thúc đẩy người dân điều chỉnh hành vi tiêu dùng điện: hạn chế dùng điện vào giờ cao điểm, chuyển sang các thiết bị tiết kiệm năng lượng, hoặc lắp đặt điện mặt trời mái nhà kết hợp với pin lưu trữ để giảm công suất cực đại.

Ngược lại, với khách hàng tiêu thụ điện năng trung bình 200.000 kWh/tháng, đăng ký công suất cực đại lên đến 500 kW thì sẽ tiết kiệm tiền điện tuyệt đối gần 20 triệu đồng, giảm 4,55% so với giá điện một thành phần. Tương tự, các cơ sở thương mại - dịch vụ như trung tâm thương mại, khách sạn, nhà hàng… có phụ tải dao động mạnh trong ngày, thường tiêu thụ điện đạt đỉnh vào buổi trưa và tối. Chi phí công suất nhóm này có thể chiếm 25-35% tổng hóa đơn điện khi áp dụng mô hình giá 2 thành phần. Tuy nhiên, theo TS Nguyễn Huy Hoạch, nhờ khả năng điều chỉnh phụ tải linh hoạt, chẳng hạn tắt bớt thiết bị lạnh, chiếu sáng thông minh…, nhóm khách hàng này có cơ hội tiết kiệm chi phí dài hạn. Ông Hoạch nói: "Tính toán của chúng tôi cho thấy, áp dụng giá điện 2 thành phần, chi phí tiền điện khu vực hộ dân cư tăng nhẹ từ 5 - 7%; DN sản xuất ổn định giảm chi phí từ 5 - 10%; DN sản xuất theo mùa vụ chi phí tăng 3 - 5%; cơ sở dịch vụ - thương mại là bình thường và hệ thống điện, EVN tăng ổn định doanh thu, giảm áp lực đầu tư".

Còn theo tính toán sơ bộ của các chuyên gia của Viện Năng lượng, nếu áp dụng đại trà cơ chế này cho khách hàng công nghiệp và thương mại, EVN có thể giảm được 8-10% công suất cực đại của hệ thống điện quốc gia, tương đương 4.000 - 5.000 MW. Điều này đồng nghĩa với việc giảm đầu tư hàng chục nghìn tỉ đồng vào nguồn và lưới điện chỉ để phục vụ vài giờ cao điểm mỗi ngày. Tuy vậy, TS Nguyễn Huy Hoạch cũng lưu ý giai đoạn thí điểm là quan trọng để kiểm chứng tính khả thi và phản ứng của thị trường. Ông nhấn mạnh: "Rủi ro lớn nhất trong giai đoạn này là thiếu thông tin và hiểu biết của khách hàng. Nhiều DN chưa nắm rõ cách tính 2 thành phần giá, dễ hiểu nhầm là tăng giá điện. Hoặc có sự thiếu đồng bộ giữa dữ liệu đo đếm và phần mềm hóa đơn có thể dẫn đến sai lệch tạm thời. Song về lâu dài, giá điện 2 thành phần sẽ khuyến khích khách hàng tiết kiệm điện có chọn lọc. Thay vì chỉ giảm tổng lượng tiêu thụ (kWh), người dùng sẽ quan tâm hơn đến giảm công suất cực đại (kW) - yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến đầu tư nguồn và lưới điện. Để giảm chi phí tiền sử dụng điện, các DN có thể chuyển sản xuất sang giờ thấp điểm, hoặc sử dụng bộ lưu điện công nghiệp để san bằng phụ tải, hoặc lắp điện mặt trời mái nhà kết hợp BESS để giảm nhu cầu từ lưới trong giờ cao điểm".