Đường đến Độc lập - Báo VnExpress - Báo VnExpress

Kháng Nhật cứu nước

Thế chiến II bước vào đoạn kết khi ngày 30/4/1945, Hồng quân Liên Xô cắm cờ trên nóc nhà Quốc hội Đức. Hitle tự sát. Ngày 8/5/1945, Đức ký văn bản đầu hàng Liên Xô và quân Đồng minh không điều kiện. Thế chiến II kết thúc ở châu Âu.

Tại Hội nghị Yalta ở Liên Xô, Đông Dương nổi lên thành vấn đề quan trọng với các nước lớn khi tiêu diệt phát xít Nhật cũng như toan tính xác lập trật tự thế giới mới. Mỹ muốn lập chế độ ủy trị quốc tế trong khi Anh muốn trả Đông Dương cho Pháp. Liên Xô lại cho rằng nên thay chế độ thực dân cũ bằng chế độ tự do hơn.

Nhưng ở Đông Dương, quân Nhật trước giờ cáo chung đã "hất cẳng" Pháp bằng cuộc đảo chính đêm 9/3/1945. Tiếng súng Nhật đảo chính Pháp nổ ra cùng lúc Hội nghị Ban thường vụ Trung ương họp mở rộng diễn ra tại Bắc Ninh, cách Hà Nội gần 30 km.

"Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta" - bản Chỉ thị được Trung ương Đảng soạn thảo, ban bố rộng rãi chỉ ba ngày sau đảo chính. Khẩu hiệu "đánh đuổi phát xít Nhật" thay thế "đánh đuổi Nhật, Pháp" trong cao trào kháng Nhật cứu nước đã tạo đà cho tổng khởi nghĩa.

Hội nghị quân sự Bắc Kỳ tháng 4/1945, sau khi đánh giá cục diện chiến trường châu Âu, xác định đã đến lúc phát động chiến tranh du kích tiến tới tổng khởi nghĩa. Đại hội đại biểu toàn quốc gồm các giới, đảng phái, thân sĩ sẽ được triệu tập để thành lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam và lập ra Chính phủ lâm thời.

Làn sóng khởi nghĩa từng phần trong cao trào kháng Nhật lan rộng từ đồng bằng Bắc Bộ đến miền Trung. "Với lòng căm phẫn tột độ, nhân dân đã dứng dậy cả rồi. Cách mạng không thể nào đi từng bước một. Tình hình cấp bách đòi một sự thay đổi tận gốc rễ", ông Võ Nguyên Giáp nhận định.

Khu giải phóng trên phạm vi sáu tỉnh Cao - Bắc - Lạng - Hà - Tuyên - Thái với "thủ đô" Tân Trào được thành lập tháng 6/1945. Việc thực hiện 10 chính sách của Việt Minh, trong đó "phổ thông tuyển cử và các quyền tự do dân chủ" cho hơn một triệu đồng bào đã mang dáng dấp "nước Việt Nam mới ra đời..., thực tế một phần Bắc Bộ đã đặt dưới chính quyền cách mạng".

'Giờ tổng khởi nghĩa đã đánh!'

Khi cao trào kháng Nhật cuồn cuộn từ Bắc tới Nam, ở Tân Trào từ tháng 7, Hồ Chí Minh giục chuẩn bị hai hội nghị Đảng toàn quốc và Quốc dân đại hội, chủ trương vẫn họp nếu thiếu vài người chưa về kịp, "không thì không kịp được với tình hình chung".

Giữa lúc bộn bề, Bác bị sốt mấy ngày nhưng vẫn gượng làm việc đến mức mê sảng. Một đêm chợt tỉnh sau cơn sốt, Bác nói với ông Võ Nguyên Giáp "Thời cơ thuận lợi đã tới, dù hy sinh tới đâu, dù phải đốt cháy cả dãy Trường Sơn cũng phải kiên quyết giành cho được độc lập".

Đại biểu chưa kịp tề tựu đủ, Trung ương và Tổng bộ Việt Minh quyết định không thể chờ thêm nữa. Bởi thời cơ giành chính quyền chỉ đến trong khoảng 15 ngày - từ khi Liên Xô chính thức tham chiến chống Nhật đến trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương.

13/8/1945, Trung ương nhận tin quân đội Nhật đã ngừng chiến đấu, Nhật đầu hàng Đồng minh. Vận mệnh dân tộc đứng trước thời cơ lớn. Mệnh lệnh khởi nghĩa cho toàn dân và bộ đội được ban hành ngay 23h cùng ngày.

Hội nghị toàn quốc của Đảng lập tức triệu tập sáng 14/8 quyết định phát động tổng khởi nghĩa giành lấy chính quyền trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương. Quốc dân Đại hội họp ngày 16-17/8 tại Tân Trào đã thông qua quyết định tổng khởi nghĩa và 10 chính sách lớn của Việt Minh.

"Giờ tổng khởi nghĩa đã đánh! Cơ hội có một cho quân dân Việt Nam vùng dậy giành lấy quyền độc lập của nước nhà", Quân lệnh số 1 của Ủy ban Khởi nghĩa do ông Trần Huy Liệu khởi thảo nêu.

Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam được thành lập - sau này là Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. Lần đầu từ khi về, Bác ra mắt đại biểu quốc dân ba miền.