Doanh nghiệp chưa hoàn thành nghĩa vụ thuế: Có nên hoãn xuất cảnh 'chủ sở hữu hưởng lợi'?

Liên đoàn Thương mại và công nghiệp VN (VCCI) đề xuất bỏ quy định hoãn xuất cảnh với cá nhân hưởng lợi khi doanh nghiệp chưa hoàn thành nghĩa vụ thuế.

Cá nhân nào là "chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp"?

Cụ thể, VCCI đề xuất bỏ quy định tại khoản 5 điều 17 của dự thảo luật Quản lý thuế (sửa đổi) bổ sung hoãn xuất cảnh với cá nhân là chủ sở hữu hưởng lợi của doanh nghiệp (DN) khi DN chưa hoàn thành nghĩa vụ thuế. Bởi theo luật Doanh nghiệp, cá nhân chỉ cần sở hữu từ 25% vốn đã là chủ sở hữu hưởng lợi của DN, không phân biệt có quyền điều hành hay không.

"Nhiều trường hợp, chủ sở hữu hưởng lợi không trực tiếp điều hành, ra quyết định về hoạt động của DN. Trong khi đó, mục đích của quy định tạm hoãn xuất cảnh là nhằm gây áp lực với người trực tiếp sở hữu, điều hành DN để truy thu thuế. Khi đó, việc tạm hoãn xuất cảnh với chủ sở hữu hưởng lợi là quá rộng, ảnh hưởng đến quyền tự do đi lại của các chủ thể này, đặc biệt với các chủ thể không trực tiếp điều hành DN", VCCI phân tích và nhấn mạnh: Quy định bổ sung này cũng tiềm ẩn nguy cơ làm giảm sức hấp dẫn của môi trường đầu tư, nhất là với nhà đầu tư nước ngoài, khi họ có thể bị hạn chế xuất cảnh chỉ vì DN góp vốn chưa nộp thuế.

Tiến sĩ - luật sư Châu Huy Quang, Giám đốc điều hành Công ty Luật TNHH Rajah & Tann LCT Lawyers, cũng đồng tình với đề xuất của VCCI vì dự thảo chưa xác định rõ cơ chế khi nào sẽ áp dụng với người quản lý hay đại diện theo pháp luật hoặc với cổ đông hay thành viên góp vốn. Theo luật sư Quang, ngưỡng áp dụng là nội dung cần được lấy ý kiến sâu rộng trước khi ban hành. Thế nên, cần hoàn thiện các nội dung này cùng lúc với dự thảo luật để có thể góp ý một cách toàn diện và đầy đủ.

Bà Lê Yến, Giám đốc Công ty Tư vấn thuế Hà Nội, cũng lưu ý cần hết sức thận trọng khi áp dụng quy định này bởi khái niệm "chủ sở hữu hưởng lợi" còn phức tạp và khó xác định rõ ràng.

Ở góc độ DN, ông Ngô Khắc Lễ, Phó tổng thư ký Hiệp hội DN dịch vụ logistics Việt Nam (VLA), cho rằng cơ quan soạn thảo nên tập trung vào 2 nội dung: Thứ nhất là quy định rõ phạm vi áp dụng; tức là chỉ áp dụng biện pháp tạm hoãn xuất cảnh đối với cá nhân là chủ sở hữu hưởng lợi khi chứng minh được họ trực tiếp chỉ đạo, thông đồng trong hành vi trốn thuế thay vì áp dụng chung cho mọi chủ sở hữu hưởng lợi. Thứ hai, cần phân biệt ngưỡng áp dụng đối với các đối tượng trong DN. Với người đại diện theo pháp luật, có thể áp dụng tạm hoãn xuất cảnh khi DN có nợ thuế vượt ngưỡng và kéo dài theo quy định vì họ trực tiếp điều hành và chịu trách nhiệm quản lý. Còn đối với chủ sở hữu hưởng lợi, biện pháp này chỉ nên áp dụng với DN TNHH MTV bởi chủ sở hữu hưởng lợi là chủ sở hữu và chịu trách nhiệm với tất cả hoạt động của công ty.

Nhiều trường hợp bị vạ lây

Trong thực tế, ngay cả quy định tạm hoãn xuất cảnh với các cá nhân đứng tên đại diện pháp luật cho DN hiện nay cũng phát sinh nhiều trường hợp dở khóc dở cười.

Gửi đơn phản ánh khẩn cấp đến Báo Thanh Niên mới đây, bà Nguyễn Ngọc Thảo Hiền (ở P.Minh Phụng, TP.HCM) cho biết, ngày 19.8 vừa qua, khi làm thủ tục xuất cảnh đi Thụy Sĩ, bà bị công an cửa khẩu giữ lại, lập biên bản về việc tạm hoãn xuất cảnh với lý do bà Hiền có liên quan một công ty đang nợ thuế. Công an cửa khẩu Cảng hàng không quốc tế Tân Sơn Nhất yêu cầu bà liên hệ với Chi cục Thuế khu vực 2 để giải quyết. Trong đơn thư cầu cứu, bà Hiền khẳng định chưa từng ký bất kỳ giấy tờ nào hay ủy quyền cho ai sử dụng thông tin cá nhân để lập DN. Đồng thời, bà cũng đã chủ động gửi đơn thư đến nhiều cơ quan có thẩm quyền. Tuy nhiên, đến nay sự việc vẫn chưa được xử lý triệt để.

"Sự việc này đang đe dọa đến hạnh phúc gia đình vì tôi phải xuất cảnh, đăng ký kết hôn tại Thụy Sĩ đầu tháng 11 tới", bà Hiền cho hay.

Tương tự, bà Nguyễn Thị Tuyết Nhung (ở P.Tân Hưng, TP.HCM) ngày 22.5 khi làm thủ tục xuất cảnh đi Úc cũng bị tạm hoãn xuất cảnh và yêu cầu liên hệ với Cục Thuế tỉnh Quảng Trị (nay thuộc Chi cục Thuế khu vực 11) để giải quyết. Khi làm việc với cơ quan công an, bà Nhung phát hiện có đến... 4 công ty đang sử dụng dữ liệu cá nhân của bà là người đại diện pháp luật, trong đó có 1 công ty tại Quảng Trị, 2 công ty tại TP.HCM và 1 công ty tại Quy Nhơn (nay thuộc tỉnh Gia Lai).

"Tôi phải bay ra bay vào nhiều lần để làm việc, cam kết, xác nhận, khẳng định tôi bị giả mạo thông tin cá nhân và hoàn toàn không liên quan đến việc đăng ký cũng như điều hành các DN này. Thậm chí, tại Quảng Trị tôi chấp nhận đóng thuế luôn để lệnh bị hoãn xuất cảnh của mình được gỡ bỏ. Con đường để có lệnh gỡ bỏ khá nhiêu khê. Đến nay, tôi vẫn rất lo lắng khi công ty mạo danh tôi tại P.Quy Nhơn (Gia Lai) cũng đang nợ thuế và đã đóng cửa. Tôi đã làm nhiều đơn thư gửi các cấp quản lý song đến nay chưa nhận hồi âm rõ ràng. Tôi thực sự rất lo nếu không rõ ràng, có thể sẽ bị hoãn xuất cảnh tiếp cho lần sau. Tôi khẩn thiết đề nghị các cơ quan chức năng gỡ bỏ, điều chỉnh trạng thái nghĩa vụ thuế và cung cấp văn bản xác nhận thì mới yên tâm được", bà Tuyết Nhung lo lắng nói.

Việc hoãn xuất cảnh vì nợ thuế gây nhiều tranh cãi trước đây, khi có những lãnh đạo DN nợ thuế chưa tới 1 triệu đồng nhưng ra đến sân bay cũng phải đi về.

Theo tiến sĩ - luật sư Châu Huy Quang, hình thức ngăn chặn tạm hoãn xuất cảnh chỉ nên được áp dụng trong trường hợp thực sự cần thiết, căn cứ theo quyết định của các cơ quan tài phán, tư pháp. Trong quan hệ hành chính, cần quy định rõ thứ tự ưu tiên áp dụng các biện pháp ngăn chặn hay xử lý tài sản trước khi sử dụng hình thức tạm hoãn xuất cảnh.

"Pháp nhân là chủ thể phức tạp, được điều hành bởi nhiều cá nhân hay pháp nhân khác nhau để thực hiện hoạt động kinh doanh. Theo đó, việc xác định ai là người chịu trách nhiệm liên đới cho tình hình nợ thuế, bảo hiểm của DN cũng là vấn đề phức tạp và có thể vượt quá phạm vi quyền quản lý của cơ quan thuế. Ngoài ra, cơ quan quản lý nhà nước cũng có thể xem xét các biện pháp xử lý bổ sung như hạn chế việc đăng ký kinh doanh hay góp vốn thành lập DN của các cá nhân hay pháp nhân còn nợ thuế, thay vì áp dụng ngay biện pháp khẩn cấp tạm hoãn xuất cảnh", luật sư Châu Huy Quang góp ý.

Bà Lê Yến cũng cho rằng không nên mở rộng đối tượng "trừng phạt" cá nhân liên quan nợ thuế của DN. Hoãn xuất cảnh là biện pháp hạn chế quyền tự do đi lại, nếu mở rộng đối tượng quá nhiều sẽ gây phản ứng trong cộng đồng DN. Vì vậy, nên giới hạn phạm vi áp dụng và quy trình xác minh nhanh chóng để tránh tác động tiêu cực tới người dân và môi trường đầu tư.