Đình cổ ở TPHCM trang trí độc đáo, hậu điện thờ vợ chồng hiến hơn 1.000m2 đất

Tặng hơn 1.000m2 đất mặt phố, đôi vợ chồng đại gia được thờ ở hậu điện của một trong những ngôi đình cổ nhất TPHCM.

Đình cổ đầu tiên của người Hoa ở Sài Gòn xưa

Trên đường Trần Hưng Đạo (phường 11, quận 5, TPHCM) có một ngôi đình cổ, nổi bật với viền mái ngói lưu ly màu xanh ngọc.

Ngôi đình thu hút khách tham quan ngay từ cái nhìn đầu tiên. Nóc mái đình có các họa tiết trang trí độc đáo, lạ mắt.

Tại đây có hàng dài các bức tượng bằng gốm to nhỏ, phong phú thể loại, được trang trí liên hoàn. Mỗi tượng thể hiện một nhân vật, câu chuyện như: Cá chép hóa rồng, ông Nhật-bà Nguyệt, Kim Đồng-Ngọc Nữ, các tuồng tích của Trung Quốc...

Trước đình có cổng rào gồm 6 cột gạch, 3 cửa sắt. Trên hai cột của cửa sắt chính giữa có đôi liễn bằng chữ Hán. Hai cột này được nối với nhau bằng dòng chữ "Minh Hương Gia Thạnh".

Sau cổng rào là khoảng sân ngắn dẫn vào võ ca của đình. Bên trong võ ca, đình có treo tấm bảng lớn ghi lại thông tin, gốc tích ngôi đình cổ.

Theo tài liệu này, đình Minh Hương Gia Thạnh được lập năm 1789 bởi người Minh Hương (Trung Quốc) di cư sang Việt Nam vào thời chúa Nguyễn.

Năm 1805, vua Gia Long ban cho cái tên "Gia Thạnh đường", nên đình Minh Hương còn có tên Hội quán Minh Hương Gia Thạnh.

Ông Lê Trung Quân (65 tuổi, hương trưởng đình Minh Hương Gia Thạnh) cho biết, Minh Hương Gia Thạnh có tuổi đời trên 200 trăm năm, được nhận định là một trong những ngôi đình đầu tiên của người Hoa ở Sài Gòn xưa.

Ngôi đình cổ được xây dựng theo kiểu nhà 5 gian, tường gạch, ngói ống, diềm mái là ngói thanh lưu ly. Trên bờ nóc mái trang trí phù điêu lưỡng long tranh châu và các tiểu tượng do lò gốm Đồng Hòa ở Cây Mai thực hiện vào năm Tân Sửu 1901. 

Mặt bằng kiến trúc đình bao gồm sân trước, tiền điện, chính điện và hậu điện (được gọi là truy từ). Bên phải có miếu Ngũ Hành. Giữa tiền điện và chính điện, giữa chính điện và truy từ đều có sân thiên tỉnh.

Phía trước chính điện được trang trí 3 bao lam chạm lộng đề tài tùng – hạc, mai điểu, liên – áp (sen – vịt), giỏ trái cây… Chính điện bày nhiều hiện vật giá trị. Cuối chính điện có 3 bàn thờ bằng xi măng, lát gạch men, trên có ba khám thờ.

Vợ chồng đại gia hiến 1.000m2 đất

Các khám thờ đều được chạm trổ nhiều lớp bao lam, chạm lưỡng long tranh châu, sơn son thếp vàng. Tại đây có khám thờ Bản cảnh Thành hoàng và các vị Ngũ thổ, Ngũ cốc và Đông trù Tư mệnh.

Sau chính điện là sân thiên tỉnh và truy từ. Tại truy từ có các khám thờ người sáng lập ra làng, hội Minh Hương, Tam kế hiền (3 người đứng tên bảo lãnh, vay ngân hàng để đình mua 10 căn nhà phố vào năm 1924), Ngũ Hành nương nương…

Ông Quân cho biết: “Khám thờ Tam kế hiền còn thờ một người đặc biệt vốn không nằm trong hội Minh Hương. Ông được biết đến với tên gọi Trương Công Sĩ.

Ông được xem là đại ân nhân của đình. Sau khi mất, ông được làm bài vị thờ tại truy từ. Chi tiết câu chuyện này có ghi lại tại hậu điện của đình”.

Tài liệu tại đình ghi rõ, năm 1869, ông Trương Công Sĩ và vợ tình nguyện hiến cho hội Minh Hương thửa đất trống rộng 1.351m2 nằm ở làng An Điềm (bến Hàm Tử, quận 5 ngày nay).

Đổi lại, ông bà có nguyện vọng sau khi mất, đến ngày giỗ sẽ được hội trưởng đình cúng cho mình bộ tam sên (1 quả trứng, 1 miếng thịt luộc, 1 con cua). Khi cúng, đình chỉ cần để tạm bộ tam sên ở ngạch cửa.

Sau này, những người quản lý đình xây dựng 15 căn nhà phố trên diện tích đất được ông Sĩ hiến tặng để cho thuê lấy kinh phí hoạt động. Vì vậy Ban quản lý đình xem vợ chồng ông Sĩ như đại ân nhân.

Để tri ân ông bà, hội Minh Hương cho khắc bài vị, truy tặng ông bà chức hương trưởng, thờ trong đình. Vào ngày giỗ của ông bà, ngoài bộ tam sên, đình còn tổ chức cúng theo nghi thức của hội đình.

Ông Quân khẳng định, đình Minh Hương Gia Thạnh đánh dấu sự hòa nhập của người Hoa vào văn hóa Việt Nam. Đình là nơi sinh hoạt tín ngưỡng của cộng đồng Minh Hương, mang giá trị kiến trúc, thư pháp và điêu khắc gỗ đặc sắc thế kỷ XIX.

Đình còn lưu giữ những hiện vật quý như bức hoành phi giá trị với 4 chữ “Thiện Tục Khả Phong” do vua Tự Đức ban năm 1863; câu đối, bút tích của Trịnh Hoài Đức; chuông đồng do vua Minh Mạng ban; bộ long ỷ được chế tác năm 1880…