Từ gợi ý của cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt, Việt Nam từng bước nghiên cứu, sử dụng rồi ‘làm chủ’ công nghệ tạo nên tờ tiền polymer với hàng chục tiêu chuẩn khắt khe về độ bền, chịu nhiệt, bảo an…, mở ra kỷ nguyên mới cho an ninh tiền tệ quốc gia.

-----

“Những năm 1990, tình hình tiền tệ diễn biến rất phức tạp. Trong bối cảnh đó, khi cầm trên tay tờ tiền 5 đô la Úc mà Thủ tướng Võ Văn Kiệt trực tiếp đưa cho, lòng tôi nặng trĩu. Quả thực, tôi rất lo lắng”, nguyên Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Cao Sỹ Kiêm không khỏi lắc đầu thở dài khi nhớ lại quãng thời gian “đầy bão tố”.

Tờ 5 đô la (AUD 5) là một trong những tờ tiền đặc biệt và mang nhiều ý nghĩa nhất trong hệ thống tiền tệ của Úc, không chỉ vì giá trị biểu tượng mà còn vì công nghệ tiên tiến. Năm 1988, Úc là quốc gia đầu tiên phát hành tiền polymer để chống làm giả. 

-----

Những mùa giông tố

Suốt gần 7 thập kỷ qua, ngành Ngân hàng Việt Nam đã lặng lẽ nhưng bền bỉ đi cùng lịch sử đất nước, góp phần định hình nên một nền tài chính độc lập và an toàn. Năm 1951, ngành Ngân hàng được tách ra từ ngành Tài chính, bắt đầu một hành trình nhiều gian khó, từ những ngày đầu còn in tiền theo cách thủ công cho đến khi có công nghệ khá hơn nhưng vẫn cần sự hỗ trợ kỹ thuật của Trung Quốc, Cộng hòa Dân chủ Đức hay Liên Xô (cũ).

Về góc độ an ninh tiền tệ, việc này rất chông chênh và nguy hiểm bởi phải lệ thuộc nước khác. Khi yêu cầu về việc chủ động in ấn đồng tiền của đất nước ta ngày càng trở nên cấp thiết thì bước ngoặt xuất hiện. Năm 1991, Đảng và Nhà nước đưa ra một quyết định mang tính chiến lược: phải tự chủ trong khâu in tiền, chấm dứt sự phụ thuộc. Trong năm này, Nhà máy in tiền quốc gia đi vào hoạt động.

Quyết định ấy không chỉ đến từ yêu cầu phát triển kinh tế mà còn từ thực tế nhức nhối, khi đồng tiền Việt Nam đang bị đe dọa từng ngày bởi nạn tiền giả tràn lan. Đầu thập niên 1990, khi phát hiện ra tiền giả lưu hành trên thị trường, Cục Kinh tế tổng hợp, Bộ Công an ngay lập tức tiến hành điều tra, bắt giữ kẻ in tiền giả.

Tuy nhiên, tình trạng tiền giả ngoài thị trường diễn biến ngày càng phức tạp hơn. Năm 1993, một chuyên án mang bí số "TG93" được xác lập để kiên trì điều tra rồi phá một vụ chuyển tiền từ biên giới phía Bắc về Việt Nam, với 2 container chứa 15 tấn tiền giả.

Thượng tướng Nguyễn Khánh Toàn, nguyên Thứ trưởng Bộ Công an chỉ đạo chuyên án và người trực tiếp đánh án là Trung tướng Vũ Hải Triều, khi đó là Cục trưởng Cục An ninh kinh tế (sau này ông là Phó tổng cục trưởng Tổng cục An ninh). 

Không chỉ tiền giấy bị in giả, trên thị trường còn xuất hiện cả tín phiếu giả. Đến năm 1994, tờ tín phiếu 1 triệu đồng bị làm giả hàng triệu tờ, buộc Ngân hàng Nhà nước phải ra lệnh thu hồi. Từ năm 1995, tiền giả nguồn gốc từ nước ngoài tuồn vào trong nước với số lượng lớn.

Trở về sau chuyến thăm và làm việc tại Úc năm 1993, Thủ tướng Võ Văn Kiệt cầm trong tay đồng 5 đô la làm bằng chất liệu polymer. Ông lập tức triệu ông Cao Sỹ Kiêm khi đó là Thống đốc Ngân hàng Nhà nước đến gặp. Tại đây, Thủ tướng Võ Văn Kiệt đưa đồng tiền ấy cho Thống đốc Cao Sỹ Kiêm cùng một mệnh lệnh rất “nhà binh”: “Hãy tìm hiểu, nghiên cứu chất liệu, công nghệ mới để bảo vệ đồng tiền Việt Nam”.

Ông Cao Sỹ Kiêm lặng đi vài giây.

Trong tay ông là tờ tiền nhỏ, nhưng sức nặng thì khôn tả. Ông hiểu rằng phía sau yêu cầu kia là trách nhiệm với an ninh quốc gia, với niềm tin của hàng triệu người dân vào đồng tiền Việt.

Những câu hỏi phức tạp, dích dắc lặp đi lặp lại trong tâm trí ông suốt nhiều đêm liền. Ông bắt đầu cảm nhận rõ một áp lực mới - vừa thiêng liêng, vừa đầy thách thức - như thể đất nước đang gửi gắm niềm tin vào một chặng đường tự chủ đầy cam go phía trước.

Không lâu sau đó, 18 đoàn công tác của các bộ, ngành được cử đi khảo sát tại các nước có nhiều kinh nghiệm chống tiền giả, và 12 đoàn đã có báo cáo ủng hộ mạnh mẽ việc chuyển đổi sang sử dụng tiền polymer. Lý do là loại tiền này có những ưu điểm vượt trội, vừa bền, vừa chống giả tốt, phù hợp khí hậu nhiệt đới ẩm, nhiều lũ lụt của Việt Nam. 

Ông Cao Sỹ Kiêm cho biết, cố Thủ tướng Võ Văn Kiệt rất quan tâm, chỉ đạo sâu sát việc này.

Vì nhiều lý do khách quan nên phải tới ngày 17/12/2003, đồng tiền polymer đầu tiên mới được phát hành, chặn đứng nạn tiền giả và mở ra bước ngoặt quan trọng trong bảo đảm an ninh tiền tệ quốc gia. Nhưng thành công ấy cũng để lại một khoảng trống kéo dài: Toàn bộ giấy nền polymer đều phải nhập khẩu từ các nhà cung cấp nước ngoài, khiến Việt Nam bị phụ thuộc về giá cả, tiến độ...

-----

Việt Nam làm chủ công nghệ PolySecure 

Nhớ lại câu chuyện ngày đó, ông Lương Ngọc Anh, Chủ tịch Hội đồng quản trị công ty TNHH Công nghệ cao Polymer Q&T - đơn vị cung cấp giấy nền cho Nhà máy in tiền quốc gia - đăm chiêu như nhìn về những ngày dài đầy khó khăn trong việc làm chủ loại công nghệ đặc biệt chỉ có Anh và Úc sở hữu. 

Ông Lương Ngọc Anh, Chủ tịch Hội đồng quản trị công ty TNHH Công nghệ cao Polymer Q&T

Trong những năm đầu, việc tiếp cận công nghệ in tiền polymer gần như là điều “bất khả thi”. Mọi quy trình, công thức, vật liệu đều được bảo mật tuyệt đối. Nhưng chính trong điều kiện tưởng chừng không thể đó, ý chí và bản lĩnh của người kỹ sư Việt Nam được thử thách và khẳng định.

“Tại sao chúng ta không tự sản xuất giấy nền polymer, khi đây là thị trường triệu đô và gắn trực tiếp với an ninh quốc gia?”, ông Lương Ngọc Anh đã đặt câu hỏi cho bản thân và đi tìm lời giải.

Một trong nhiều lớp để tạo ra tờ tiền polymer

Ông Ngọc Anh chia sẻ rằng cái khó không chỉ nằm ở công nghệ cao, đòi hỏi đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật khắt khe mà còn ở việc vượt qua sự hoài nghi: Liệu một doanh nghiệp 100% vốn trong nước có thể làm được điều mà cả thế giới chỉ có 2 “ông lớn” (Anh và Úc) nắm giữ?

Con đường ấy giống như chinh phục một ngọn núi cao đầy hiểm trở nhưng vô cùng hấp dẫn. Và hơn ai hết, kỹ sư Lương Ngọc Anh hiểu rằng nếu không có những người dám bước đi đầu tiên, Việt Nam sẽ mãi chỉ dừng ở vị thế “người đi sau” và phụ thuộc.

Sau thời gian dài nghiên cứu, năm 2022, công ty của kỹ sư Lương Ngọc Anh đã chính thức công bố công nghệ PolySecure - bước tiến lịch sử đưa Việt Nam trở thành quốc gia thứ ba trên thế giới làm chủ việc sản xuất giấy nền polymer đa lớp in tiền. Sản phẩm nội địa không chỉ đạt mà còn vượt chuẩn quốc tế.

 Công nghệ PolySecure - Shield tích hợp yếu tố bảo an chống giả vào bên trong nền đa lớp

Từ tháng 8/2023, Nhà máy in tiền quốc gia đã sử dụng giấy nền polymer do người Việt làm chủ công nghệ và sản xuất, đánh dấu cột mốc chấm dứt hơn 20 năm Việt Nam phải phụ thuộc vào nhập khẩu. 

Không dừng lại ở thành công ban đầu, kỹ sư Lương Ngọc Anh tiếp tục nghiên cứu và phát triển một giải pháp công nghệ đột phá mới mang tên PolySecure - Shield. Công nghệ này đặc biệt ở chỗ tích hợp yếu tố bảo an chống giả trực tiếp vào bên trong nền đa lớp thay vì ở trên bề mặt như sản phẩm truyền thống. Nhờ đó, tờ tiền có khả năng chống giả cao hơn, vòng đời tờ tiền lâu hơn và giảm đáng kể chi phí tái sản xuất. 

Ông Trần Lê Hồng - Phó cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học và Công nghệ - cho biết đến nay, công ty công nghệ Q&T đã nộp 18 đơn đăng ký sáng chế, được cấp 5 bằng độc quyền sáng chế và 1 bằng độc quyền giải pháp hữu ích. 

-----

An ninh tiền tệ từ công nghệ “Made in Vietnam”

Nếu như trước đây, Việt Nam phải chờ đợi từ 6-9 tháng cho một đơn hàng giấy nền in tiền từ nước ngoài thì nay, chỉ cần báo trước 1 tháng, nguồn giấy nền trong nước đã sẵn sàng. Sự chủ động ấy không chỉ giải tỏa nỗi lo gián đoạn chuỗi cung ứng, mà còn chấm dứt tình trạng phụ thuộc vào giá cả và tiến độ của các nhà cung cấp độc quyền.

Ở tầm vĩ mô, đây là lá chắn an ninh tiền tệ vững chắc. Trong bối cảnh thế giới nhiều biến động, việc làm chủ công nghệ lõi giúp Việt Nam tránh được rủi ro bị động về chính trị, thương mại hay tài chính quốc tế. 

Về mặt kinh tế, lợi ích mang lại là rất lớn. Hơn 20 năm qua, Việt Nam đã chi khoảng 1 tỷ USD nhập khẩu nguyên liệu in tiền. Giờ đây, với công nghệ PolySecure do người Việt nghiên cứu và phát triển, nguồn ngoại tệ lớn ấy được giữ lại trong nước, đồng thời tạo thêm hàng nghìn việc làm kỹ thuật chất lượng cao. Hơn 90% nguyên liệu được tận dụng từ nguồn trong nước, mở ra một chuỗi giá trị mới cho ngành công nghiệp hỗ trợ Việt Nam.

Không chỉ dừng lại ở thị trường nội địa, giấy nền in tiền Việt Nam đã khiến thế giới kinh ngạc. Tháng 3/2023, công ty của Việt Nam ký kết thỏa thuận hợp tác với Crane Currency (công ty hàng đầu thế giới về tiền tệ, nhà cung cấp giấy độc quyền cho đồng USD).

Đại sứ Mỹ Marc E. Knapper gọi đây là “minh chứng sống động cho sự hợp tác chiến lược Việt - Mỹ trong lĩnh vực bảo mật cao nhất”.

Nhà máy tại Khu công nghệ cao Hòa Lạc liên tục đón tiếp các đoàn ngoại giao từ nhiều quốc gia như Pakistan, Nigeria, Nam Phi… Họ quan tâm đặc biệt đến công nghệ PolySecure do người Việt làm chủ.

Giờ đây, Việt Nam đã ghi tên mình lên bản đồ thế giới trong lĩnh vực giấy nền in tiền polymer. Từ chỗ phải đi sau, Việt Nam hiện nay có thể cạnh tranh sòng phẳng với những tập đoàn khổng lồ.

Trong thế giới phẳng, việc làm chủ công nghệ không chỉ là biểu hiện của năng lực mà còn là khẳng định về bản lĩnh và tầm vóc của một đất nước đang vươn lên mạnh mẽ bằng chính trí tuệ của mình.

-----

Hiện thực hóa tinh thần Nghị quyết 57

Câu chuyện về tờ tiền polymer của Việt Nam, nếu nhìn rộng hơn, không chỉ là một thành tựu kỹ thuật. Đó là minh chứng rõ ràng cho năng lực làm chủ công nghệ - biểu hiện sinh động của tinh thần đổi mới tư duy mà Đảng đã khẳng định trong Nghị quyết 57-NQ/TW: “Giải phóng tư duy khoa học, thúc đẩy sáng tạo vì sự phát triển phồn vinh của đất nước”.

Nếu dám nghĩ lớn và kiên trì theo đuổi, chúng ta hoàn toàn có thể vươn lên hàng đầu thế giới. Đó chính là tinh thần của Nghị quyết 57 - coi khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo là con đường tất yếu để đưa đất nước tiến nhanh, tiến vững chắc tới mục tiêu trở thành quốc gia phát triển.

Nguyên Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Việt Nam Cao Sỹ Kiêm. Ảnh: Hoàng Hà 

Ông Cao Sỹ Kiêm chia sẻ, ông rất mừng khi Việt Nam có thể làm chủ công nghệ giấy nền in tiền. Suốt nhiều năm nay, chất lượng của tờ tiền polymer Việt Nam thể hiện sự vượt trội so với tiền giấy trước đây, với độ bền cao và khả năng chống làm giả.

Hành trình làm chủ công nghệ sản xuất giấy nền polymer đa lớp phản chiếu rõ khát vọng bền bỉ của người Việt: Không chấp nhận phụ thuộc, dám đi vào con đường khó để vươn lên ngang tầm thế giới.

Những tấm bằng sáng chế được quốc tế công nhận, những hợp tác công nghệ cao với các tập đoàn hàng đầu thế giới, những đoàn ngoại giao ngạc nhiên trước thành tựu của một doanh nghiệp Việt… tất cả đã góp phần khẳng định vị thế mới của đất nước trên bản đồ công nghệ toàn cầu.