Đề xuất Thủ tướng việc hồi sinh đường sắt gần 10.000 tỷ Hà Nội - Quảng Ninh

Sau hơn 10 năm đình hoãn, tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân với tổng vốn đầu tư gần 10.000 tỷ đồng đang được Bộ Xây dựng đề xuất với Thủ tướng để tái khởi động, hướng tới hoàn thành trước năm 2030.

Dự án tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân được Thủ tướng phê duyệt chủ trương đầu tư từ năm 2004, sử dụng vốn trái phiếu Chính phủ với tổng mức đầu tư 7.663 tỷ đồng. Tuyến dài 131 km, nối từ ga Yên Viên (Hà Nội) tới cảng Cái Lân (Quảng Ninh), được thiết kế khổ đường lồng (1.435 mm và 1.000 mm), có tốc độ khai thác 120 km/h với tàu khách và 80 km/h với tàu hàng.

Nếu hoàn thành, thời gian di chuyển từ Hạ Long về Yên Viên sẽ chỉ còn 1,5 - 2 giờ, mở ra một hành lang vận tải hành khách và hàng hóa khối lượng lớn, chi phí thấp giữa Hà Nội và Quảng Ninh.

Công trình được chia làm 4 tiểu dự án độc lập, khởi công năm 2008 và dự kiến hoàn thành năm 2011. Tuy nhiên, do chủ trương cắt giảm đầu tư công theo Nghị quyết 11/2011/NQ-CP, dự án bị đình hoãn từ năm 2011, với số vốn đã giải ngân 4.322 tỷ đồng, đạt 56% tổng mức đầu tư. Đến khi dừng, Tiểu dự án 1 đã hoàn thành và đưa vào khai thác; Tiểu dự án 2 và 3 mới thi công dở dang; Tiểu dự án 4 dừng ở bước thiết kế.

Theo Kết luận 49-KL/TW của Bộ Chính trị và Quy hoạch mạng lưới đường sắt quốc gia 2021 - 2030, tuyến Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân được xác định là công trình trọng điểm cần hoàn thiện trước năm 2030. “Đây là cơ sở chính trị, pháp lý quan trọng để kích hoạt lại dự án, kết nối hai cực tăng trưởng Hà Nội - Quảng Ninh,” lãnh đạo Bộ Xây dựng nhấn mạnh.

Bộ Xây dựng (trước đây là Bộ Giao thông vận tải) đã chỉ đạo Ban Quản lý dự án đường sắt rà soát hồ sơ, tháo gỡ vướng mắc và đề xuất phương án tái khởi động phù hợp với tình hình mới.

Theo Cục Đường sắt Việt Nam, thời điểm lập dự án năm 2004, mục tiêu chủ yếu là vận chuyển hàng hóa từ Vân Nam (Trung Quốc) qua cảng Cái Lân - khi đó được quy hoạch là cảng nước sâu phía Bắc. Tuy nhiên, quy hoạch hiện nay xác định cảng Lạch Huyện (Hải Phòng) là cửa ngõ quốc tế, còn Cái Lân được chuyển hướng phát triển đô thị - dịch vụ cảng biển.

Hành lang Hà Nội - Bắc Ninh - Hải Dương (nay là TP. Hải Phòng) - Quảng Ninh đang phát triển mạnh về du lịch và dịch vụ , khiến nhu cầu vận tải hành khách tăng cao hơn hàng hóa. Công năng dự án vì thế cần điều chỉnh theo hướng ưu tiên vận chuyển hành khách.

Phương án tái đầu tư được Bộ Xây dựng thống nhất trình Chính phủ xem xét gồm: Giữ nguyên đoạn Yên Viên - Lim (Tiểu dự án 4) do vẫn đủ điều kiện khai thác; Tiếp tục đầu tư đoạn Lim - Phả Lại và nâng cấp tuyến cũ Phả Lại - Hạ Long, đảm bảo thông tuyến từ Hà Nội tới Cái Lân.

Bộ đề xuất chuyển khổ đường từ đường lồng sang khổ tiêu chuẩn 1.435 mm , tận dụng vật tư đã mua sắm; vật tư dư sẽ bàn giao cho Tổng công ty Đường sắt Việt Nam phục vụ bảo trì các tuyến hiện hữu.

Tổng mức đầu tư mới ước tính khoảng 9.989 tỷ đồng, tăng hơn 2.300 tỷ đồng so với ban đầu, trong đó phần vốn cần bổ sung là 5.560 tỷ đồng. Bộ Xây dựng đã báo cáo nhu cầu vốn giai đoạn 2026 - 2030 gửi Bộ Tài chính tổng hợp trình Thủ tướng xem xét.

Đáng chú ý, Bộ Xây dựng cũng làm rõ mối liên hệ giữa dự án này và tuyến đường sắt tốc độ cao Hà Nội - Quảng Ninh do Tập đoàn Vingroup đề xuất đầu tư. Theo chỉ đạo của Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà, Bộ đã hướng dẫn doanh nghiệp hoàn thiện hồ sơ, phối hợp Cục Đường sắt Việt Nam đưa tuyến mới vào quy hoạch mạng lưới đường sắt quốc gia.

Trường hợp tuyến tốc độ cao Hà Nội - Quảng Ninh được thông qua, tuyến Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân sẽ chuyển hướng phục vụ vận tải hàng hóa . Ngược lại, nếu dự án tốc độ cao chưa khả thi, Bộ Xây dựng sẽ tiếp tục đầu tư hoàn thiện toàn tuyến hiện hữu để khai thác hành khách như kế hoạch.

Như vậy, sau hơn một thập kỷ “ngủ quên”, tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân đang đứng trước cơ hội hồi sinh trong bức tranh giao thông mới - nơi mục tiêu không chỉ là hoàn thành một dự án hạ tầng, mà là kết nối bền vững giữa hai cực tăng trưởng của miền Bắc là Hà Nội và Quảng Ninh.