Đề xuất cải cách BHXH để người về hưu không thành người nghèo

Đại biểu Quốc hội cho rằng cần cải cách BHXH để người về hưu không rơi vào cảnh nghèo khổ. Tăng năng suất, đảm bảo quy mô lao động là giải pháp để kinh tế tăng trưởng 10%/năm.

Đại biểu Nguyễn Thiện Nhân (đoàn TP.HCM) kiến nghị cần cải cách toàn diện Bảo hiểm xã hội để những người về hưu vẫn có mức sống ổn định. Ảnh: Quochoi.vn.

Phát biểu tại phiên thảo luận ở hội trường Quốc hội chiều nay (30/10), đại biểu Nguyễn Thiện Nhân (đoàn TP.HCM) cho biết Việt Nam đã trải qua hơn 30 năm tăng trưởng kinh tế hơn 6%, thuộc hàng cao trên thế giới và dự kiến 20 năm tới phấn đấu đạt mục tiêu tăng trưởng 10%/năm.

Đề xuất cải cách toàn diện Bảo hiểm xã hội

Thực tế các nước chỉ ra rằng ngay cả khi tăng trưởng kinh tế cao hàng chục năm, vẫn có thể không đảm bảo người về hưu có mức lương sống đàng hoàng.

Ông Nhân dẫn ví dụ từ Hàn Quốc khi nước này trải qua 43 năm tăng trưởng kinh tế bình quân trên 9%/năm, với dân số chỉ đứng thứ 29 toàn cầu trong khi quỹ hưu trí Hàn Quốc lớn thứ 3 trên thế giới.

Dù vậy, quốc gia này dự báo đến năm 2055, quỹ hưu trí sẽ "vỡ" và hàng chục triệu người lao động đối mặt với việc không còn lương hưu.

Đất nước tỷ dân Trung Quốc cũng đã trải qua thời kỳ đạt mức tăng trưởng kinh tế trên 12%/năm trong vòng 26 năm. Tuy nhiên theo dự báo đến năm 2035, số người về hưu ở nước này sẽ tăng từ 300 triệu lên 400 triệu người, đồng nghĩa với việc quỹ hưu trí cũng sẽ "vỡ".

Với mức sinh thấp dưới mức thay thế kéo dài, số người lao động tại Trung Quốc đã giảm đi đáng kể, trong khi số người già ngày càng tăng lên.

Vì vậy, quỹ hưu trí đối mặt với tình trạng số người đóng vào quỹ ngày càng giảm nhưng số người nhận tiền lương hưu ngày càng tăng, từ đó dẫn đến tình trạng mất cân đối và "phá sản".

Theo thống kê tại Hàn Quốc năm 2023, cứ 3 người lao động thì có 1 người về hưu, đến năm 2050 dự báo chỉ có 0,9 người lao động/1 người về hưu và năm 2055 thì cứ 0,8 người lao động/1 người về hưu.

"Như vậy, quỹ hưu trí bị vỡ sau khoảng 37 năm khi lao động đạt đỉnh năm 2018. Chúng ta cũng đang đối mặt với tình huống như vậy. Năm 2000 ở Việt Nam, cứ 7 người ở độ tuổi lao động thì có 1 người hưu; đến 2025 tỷ lệ này là 4,3 người lao động/1 người về hưu và 2045 dự báo là 2,4 người lao động/1 người về hưu. Đến giai đoạn 2100, tỷ lệ dừng ở 1,3 người lao động thì có 1 người nghỉ hưu", đại biểu Nhân nói.

Điều này có nghĩa số người lao động "nuôi" người về hưu ngày càng giảm đi tương tự các nước trên thế giới.

"Nếu áp dụng mốc 37 năm sau khi lao động đạt đỉnh và quỹ hưu trí bị vỡ, Việt Nam có nguy cơ đối mặt với tình trạng này vào năm 2072", vị đại biểu nói nhưng cũng nhấn mạnh quỹ sẽ không "vỡ" cùng một lúc như ở Hàn Quốc.

Dù vậy, nếu số người đóng bảo hiểm giảm và số người nhận tăng, mức lương hưu cũng bị giảm đi. Hiện nay, 40% người nhận lương hưu Hàn Quốc được xếp vào diện nghèo tương đối.

Từ những vấn đề trên, đại biểu Quốc hội đoàn TP.HCM kiến nghị trước năm 2030, Việt Nam cần có đề án cải cách toàn diện bảo hiểm xã hội để những người về hưu vẫn có mức sống ổn định và "khi đất nước giàu họ cũng có cuộc sống đàng hoàng".

Cần tăng tuổi nghỉ hưu sớm hơn lộ trình

Bên cạnh đó, ông Nhân cũng cho biết chúng ta đang thảo luận để phấn đấu đạt mức tăng trưởng kinh tế 10%/năm trong 20 năm sắp tới. "Đây là nội dung rất đáng khích lệ nhưng chúng ta phải tự hỏi mục tiêu này có khả thi hay không và làm cách nào để khả thi", ông nhìn nhận.

Vị đại biểu cho biết xét về mặt kinh tế học, tăng trưởng kinh tế được xác định bằng mức tăng năng suất lao động cộng với mức tăng lao động và tích số của 2 chỉ tiêu này.

Ông đưa ra ví dụ giai đoạn 2021-2025, tăng trưởng kinh tế đạt 6,3%/năm, năng suất lao động tăng 5,1% thì lao động phải tăng 1,14%/năm.

Trong giai đoạn 2026-2030, Việt Nam muốn tăng trưởng kinh tế đạt 10% và mục tiêu phấn đấu năng suất lao động 8,5%, như vậy lao động cần tăng 1,45%/năm.

Tuy nhiên, ông nhấn mạnh trong 10 năm tới, tốc độ lao động tăng 1,45%/năm là điều "không đảm bảo".

Đại biểu Nguyễn Thiện Nhân cho biết năm 1975, Việt Nam có 23,6 triệu lao động và sang đến năm 2025, số lao động đạt mốc 62,68 triệu người, tức tăng 2,65 lần.

Điều này có nghĩa 50 năm qua, mỗi năm số lao động đất nước tăng bình quân 1,97% hay gần 2%/năm. Dù kinh tế có tăng 5,6% hay 7%/năm trong thời gian qua, chỉ số này luôn đóng góp 2%. Nhưng vấn đề này sẽ không tiếp tục trong thời gian tới vì năm 2035, số lao động được dự báo đạt đỉnh và sau đó lại giảm xuống.

Giai đoạn 2026-2030, mức tăng lao động dự kiến đạt 0,7%/năm, trong khi Việt Nam cần 1,45%/năm hoặc đến giai đoạn 2036-2040, nước ta cần mức tăng lao động dự kiến 1,45%. Tuy nhiên thực tế, tốc độ tăng lao động lại âm 0,14%/năm.

Vì vậy, để đạt GDP tăng 10%/năm, năng suất lao động phải tăng 9,2%/năm, tức mục tiêu tăng năng suất lao động 8,5%/năm không đảm bảo GDP tăng 10%/năm. Do đó, yêu cầu tăng năng suất lao động sẽ cao hơn rất nhiều so với thời gian qua.

"Nếu chúng ta vẫn tiếp tục mục tiêu GDP tăng 10%/năm nhưng năng suất chỉ tăng 8,5%, GDP trong thực tế chỉ tăng 7,8%/năm", ông nói và đề xuất các cơ quan cần có sự đột phá trong việc tăng năng suất lao động gấp đôi, nhằm đảm bảo mức tăng GDP 10%/năm thông qua khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Đại biểu đoàn TP.HCM cũng chỉ ra lãng phí lớn nhất hiện nay nằm ở con người, với tuổi về hưu của nam là 59 và nữ 54. Hiện nước ta đang có lộ trình tăng độ tuổi nghỉ hưu của nam lên 62 tuổi năm 2028, nữ là 60 tuổi vào năm 2035. Như vậy, đến năm 2028, tuổi bình quân nghỉ hưu của cả nước sẽ dưới 60 và năm 2035 là 61 tuổi.

"Nếu chúng ta tăng tuổi hưu từ mức hiện nay lên 65 tuổi như các nước thì số lao động sẽ tăng lên 5 triệu người/năm. Để đất nước có 5 triệu lao động, dân số hiện nay bình quân phải là 8 triệu người, lớn hơn cả các nước Singapore, Phần Lan, Na Uy, Lào và Đan Mạch", ông phát biểu.

Nếu lộ trình tăng tuổi hưu diễn ra trong vòng 10 năm, yêu cầu tăng lao động hàng năm mà ông Nhân đã trình bày để đạt GDP 10%/năm hoàn toàn có khả năng đáp ứng.

Vì vậy, ông kiến nghị sớm có lộ trình tăng tuổi hưu trước năm 2035 để đảm bảo tất cả lao động này được sử dụng một cách hiệu quả.

"Chúng ta phải sớm có giải pháp thông qua Luật Dân số để đưa mức sinh 1,91 hiện nay trở lại 2,1 trước năm 2035, khi đó lao động mới dần ổn định, tạo cơ hội cho sự phát triển bền vững về kinh tế, con người và bền vững về dân tộc", đại biểu Quốc hội nhấn mạnh.