Để giáo viên, học sinh không quá lệ thuộc vào sách giáo khoa

Tiến trình triển khai một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa hiện vẫn có không ít ý kiến nêu lên sự lúng túng của giáo viên, áp lực của phụ huynh, sự bất cập trong quá trình chọn sách giáo khoa...

Quá trình đổi mới căn bản và toàn diện giáo dục, chủ trương một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa là một bước tiến có vai trò quan trọng, thể hiện tinh thần giáo dục khai phóng, tôn trọng sự khác biệt, phát huy đổi mới, sáng tạo trong dạy học. Đây là cách làm mới, không chỉ thay đổi về quản lý giáo dục mà còn đẩy nhanh chủ trương xã hội hóa giáo dục.

Tuy nhiên, đi cùng với cơ hội là thách thức. Tiến trình triển khai một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa hiện vẫn có không ít ý kiến nêu lên sự lúng túng của giáo viên, áp lực của phụ huynh, sự bất cập trong quá trình chọn sách giáo khoa...

Nếu không kịp đưa ra các biện pháp phù hợp, đồng bộ thì chủ trương đúng đắn này có thể gây ra những hệ lụy không mong muốn.

Vì vậy, để một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa thực sự phát huy hiệu quả, cần một số biện pháp sau đây.

Giáo viên đầu tư soạn bài giảng từ nhiều sách giáo khoa, tài liệu tham khảo

Người thầy giữ vai trò hướng đạo trong việc phát triển phẩm chất, năng lực học sinh. Từ nhiều bộ sách giáo khoa, giáo viên đọc, biết, hiểu, vận dụng, từ đó lựa chọn, so sánh, tổng hợp điểm mạnh, điểm hay, nội dung phù hợp với học trò đồng thời, kết hợp với tài liệu tham khảo và học liệu số.

Chẳng hạn, khi dạy nội dung đo nhiệt dung riêng của nước (vật lý lớp 12), nếu giáo viên tham khảo sách vật lý 12 của bộ Chân trời sáng tạo, Kết nối tri thức với cuộc sống, Cánh diều, thì chắc chắn bài giảng hay, sâu sắc, thiết thực và lôi cuốn học sinh.

Giáo viên trực tiếp đứng lớp là những người am hiểu thực tế dạy học do đó cần khuyến khích họ tham gia biên soạn, chỉnh sửa sách giáo khoa, biên soạn tài liệu tham khảo (trên cơ sở kết hợp với các nhà khoa học, các chuyên gia giáo dục) sẽ cho ra đời những bộ sách giáo khoa, tài liệu tham khảo đáp ứng tốt nhất yêu cầu dạy học.

Bên cạnh đó cần tiếp tục đổi mới sinh hoạt tổ (nhóm) chuyên môn. Đây phải là nơi để giáo viên kết hợp, trao đổi, cùng nhau phân tích ưu - nhược điểm của mỗi bài học của từng bộ sách giáo khoa.

Thực hiện nhiều bộ sách giáo khoa tất yếu phải ứng dụng công nghệ thông tin. Đây là công cụ hỗ trợ đắc lực để kết nối nhiều nguồn học liệu khác nhau, giúp giáo viên hiểu đúng những hiện tượng, khái niệm, định nghĩa… Nhờ vậy, học sinh được tiếp cận kiến thức sinh động, đa chiều qua một bài học, cùng nội dung, nhưng ở các sách giáo khoa khác nhau.

Hãy để giáo viên, học sinh tự chọn sách giáo khoa

Một nghịch lý hiện nay là quy trình lựa chọn sách giáo khoa nặng tính hành chính, có nơi cả nể, e dè nên "cấp trên" quyết định, khiến giáo viên, học sinh, phụ huynh không hài lòng. Vì thế xã hội hóa (sách giáo khoa) như dừng ở nửa đường.

Do đó cần thực sự trao quyền lựa chọn đến từng giáo viên, từng phụ huynh, từng học sinh trên cơ sở minh bạch, công bằng; không để xảy ra tình trạng ép buộc hay lợi ích nhóm.

Bên cạnh đó cần tăng cường công tác quản lý của ban giám hiệu. Ban giám hiệu chủ động, thông qua kế hoạch giáo dục, hướng dẫn (tư vấn), kiểm tra việc thực hiện một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa. Ban giám hiệu lắng nghe giáo viên, lan tỏa cảm xúc tích cực, khuyến khích giáo viên vượt khó, mạnh dạn đổi mới sáng tạo, đồng thời bảo đảm bảo tính thống nhất và công bằng.

Học sinh rèn khả năng tự học

Một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa càng nâng cao vị trí trung tâm của học sinh. Đòi hỏi các em phải biết khai thác, so sánh, tự tìm tòi kiến thức từ nhiều sách giáo khoa, từ thực tiễn sinh động. Thông qua đó, giúp học sinh thích ứng với sự thay đổi, rèn luyện tư duy phản biện, sáng tạo.

Một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa cũng đòi hỏi phụ huynh không chỉ là người "mua sắm" sách giáo khoa, cung cấp điều kiện học tập mà còn là người đồng hành với con em trong quá trình lĩnh hội tri thức.

Bồi dưỡng giáo viên; đổi mới kiểm tra, thi cử

Bộ GD-ĐT cần tổ chức tập huấn thường xuyên, có chất lượng cho giáo viên, nhất là trong điều kiện thực hiện chính quyền địa phương hai cấp.

Giáo viên phổ thông hiện nay có năng lực, trình độ chuyên môn khác nhau. Vì thế bồi dưỡng, huấn luyện cho giáo viên phải là ưu tiên của mọi ưu tiên khi triển khai một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa.

Đồng thời, Bộ tiếp tục đổi mới kiểm tra, thi cử - công bằng với mọi bộ sách giáo khoa, và xây dựng hệ thống chuẩn đầu ra minh bạch.

Nếu các biện pháp trên triển khai đúng và trúng sẽ mang lại lợi ích to lớn. Nhưng nếu thiếu sự nhất quán, thì một chương trình, nhiều bộ sách giáo khoa rất dễ gây hệ lụy lãng phí, mất niềm tin, thậm chí phản tác dụng.