Dấu ấn của gia tộc giàu nhất Sài Gòn xưa

“Gia tộc Huyện Sĩ - Dấu ấn còn ghi” không chỉ kể lại câu chuyện của một gia tộc, mà còn khơi dậy tinh thần của những con người biết làm giàu chính đáng và biết cho đi một cách tử tế.

Gia tộc Huyện Sĩ - Dấu ấn còn ghi là cuốn sách viết về một trong những dòng họ nổi tiếng gắn bó với vùng đất Sài Gòn - Nam Kỳ từ cuối thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20.

Diện mạo của một gia tộc lừng danh đất Nam Kỳ

Huyện Sĩ tên thật là Lê Nhất Sĩ (1838-1900), sau đổi tên là Lê Phát Đạt là một bậc phú hào trọng nghĩa, trọng đạo. Ông sinh ra trong một gia đình công giáo, quê ở Tân An, Long An. Nhờ thụ huấn trong trường nhà dòng, ông thông thạo tiếng Latin, tiếng Pháp, tiếng Hoa và chữ Quốc ngữ. Ông được chính quyền Nam Kỳ tuyển dụng làm phiên dịch viên.

Sách Gia tộc Huyện Sĩ – Dấu ấn còn ghi.

Trong thời gian làm phiên dịch, ông trở nên giàu có nhờ mua một số đất bỏ hoang chính quyền bán đấu giá, sau mua thêm đất ở Sài Gòn và phát triển kinh doanh. Năm 1880, ông làm ủy viên Hội đồng quản hạt Nam Kỳ và được phong hàm cấp huyện nên được gọi là Huyện Sĩ.

Ông kết hôn với bà Agnès Huỳnh Thị Tài (1845-1920), có tám người con, bốn trai, bốn gái. Bà Marie Lê Thị Bình (1880-1964) là mẹ của Jeanne Mariette Nguyễn Hữu Hào - tức Hoàng hậu Nam Phương.

Từ cuối thế kỷ 19 trở đi, Huyện Sĩ và con cháu đời sau đã dâng cúng đất đai, góp công góp của xây dựng nhiều ngôi thánh đường lớn: Chợ Đũi, Chí Hòa, Hạnh Thông Tây… Đồng thời gia tộc cũng đóng góp nhiều cho xã hội, phục vụ phát triển đời sống của mọi người.

Cuốn sách Gia tộc Huyện Sĩ - Dấu ấn còn ghi của tác giả Nguyễn Thị Thanh Thúy kể lại hành trình lập nghiệp, truyền đời và cống hiến, đóng góp về kinh tế, giáo dục và phúc thiện cho xã hội của Huyện Sĩ Lê Phát Đạt, nhân vật tiêu biểu của dòng họ Lê Phát.

Sách tập hợp nhiều thông tin, hình ảnh và ghi chép ít được công bố trước đây về dòng họ Lê Phát - Huyện Sĩ, được tác giả sưu tầm và tổng hợp từ nhiều nguồn tư liệu khác nhau, đặc biệt là kết quả của những chuyến đi điền dã.

Theo tác giả Nguyễn Thị Thanh Thúy, để viết nên cuốn sách này, bà đã dành nhiều năm miệt mài sưu tầm, đối chiếu tư liệu và liên tục lần tìm dấu xưa của gia tộc Hoàng hậu Nam Phương.

Trên trang cá nhân bà viết “Những nơi tôi tìm là các nhà thờ cổ xưa khắp Sài Gòn như Cầu Kho, Chợ Quán, Huyện Sĩ, Chí Hòa, Hạnh Thông Tây, Thánh Phanxicô Xaviê, Thủ Đức, Tân Định, Đan viện Cát Minh, Tu viện Dòng Thánh Phaolô thành Chartres, Tu viện Dòng Nữ Tử Bác Ái Vinh Sơn… cho đến nhà thờ ở các tỉnh như Tân An (Long An), Tân Triều (Đồng Nai), Lái Thiêu (Bình Dương), Chính tòa Đà Lạt, Tân Bùi (Bảo Lộc)…

Thật may mắn, đi đến đâu tôi cũng được quý linh mục, cha sở, các sœur bề trên, quý nữ tu, các thầy và các anh chị giúp việc trong xứ giúp đỡ. Nguồn thông tin trên các trang Gallica (thư viện số thuộc Thư viện Quốc gia Pháp), Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, II, III và các anh chị em thân hữu chia sẻ đã hỗ trợ tôi rất nhiều trong việc tìm kiếm tài liệu, đối chiếu thông tin”.

Từ việc lần tìm dấu xưa của gia tộc hoàng hậu Nam Phương, ghi chép lại lời kể của các hậu duệ, sưu tầm hình ảnh, văn bản, bi ký và tư liệu gốc…, tác giả dần dựng lại bức tranh về một gia tộc, từ ông bà Huyện Sĩ đến Hoàng hậu Nam Phương, đã sống, làm việc và phụng sự cho cộng đồng bằng tất cả tấm lòng.

Như nhận định của tác giả sách: “… 'gia sản' lớn nữa mà gia đình giàu nhứt xứ Nam Kỳ cuối thế kỷ XIX đầu XX để lại chính là trách nhiệm đối với xã hội. Gia đình Huyện Sĩ làm ăn phát đạt, giàu có nhưng luôn dùng phần lớn tài sản, lợi nhuận để lo cho an sinh xã hội: cấp học bổng, xây nhà phước thiện, giúp trại tế bần, bệnh viện, trường học, viện mồ côi…”.

Chân dung ông bà Huyện Sĩ Lê Phát Đạt.

Những con người biết làm giàu chính đáng và biết cho đi một cách tử tế

Gia tộc Huyện Sĩ - Dấu ấn còn ghi là món quà tri ân của tác giả Nguyễn Thị Thanh Thúy đối vùng đất Sài Gòn - Gia Định (đã cưu mang bà gần 30 năm), nơi có những gia tộc lớn đã đóng góp cho công cuộc phát triển và để lại dấu ấn cho những thế hệ sau này: “Nhứt Sĩ, nhì Phương, tam Xường, tứ Hỏa”.

Ông bà Huyện Sĩ. Ảnh TL.

Sách gồm ba chương chính: Chương I - “Gia tộc Huyện Sĩ” giới thiệu khái quát về dòng họ Lê Phát, cùng lát cắt lịch sử cuộc đời của ông bà Huyện Sĩ Lê Phát Đạt – những người đặt nền móng hình thành và gây dựng danh tiếng cho gia tộc Huyện Sĩ.

Chương II - “Hậu duệ của gia tộc Huyện Sĩ” nói về năm người con, có nhiều tư liệu tương đối đầy đủ (Lê Phát Thanh, Lê Phát Tân, Lê Phát An, Lê Phát Vĩnh, Lê Thị Bình), cùng một số cháu chắt tiêu biểu như Marie Agnès Nguyễn Hữu Hào, Jeanne Mariette Nguyễn Hữu Hào - tức Hoàng hậu Nam Phương, Sabine Didelot và Pascal Lê Phát Tân.

Chương III - “Tìm lại dấu xưa” dẫn người đọc trở lại với những di tích và công trình gắn bó với gia tộc, như trường Tiểu học tư thục Lê Văn Gẫm, nhà thờ Huyện Sĩ, Nhà Phước Thiện Thủ Đức,… Bên cạnh đó, chương này còn ghi lại những dấu ấn đặc trưng của dòng tộc với những đóng góp như tặng chuông cho nhà thờ và tà áo dài truyền thống, như những biểu tượng văn hóa - tinh thần còn lưu lại đến nay.

Phần “Đọc thêm” ở cuối sách cung cấp nhiều tư liệu ít được biết, bao gồm: niên biểu “dấu ấn” của gia tộc, mối giao tình giữa dòng họ Huyện Sĩ và triều Nguyễn, câu chuyện về người cháu rể Jacques Lê Văn Đức, cùng chương trình cải táng ông Huyện Sĩ để đưa phần mộ về lại nhà thờ Huyện Sĩ.

Những nội dung này góp phần làm sáng tỏ hơn diện mạo của một gia tộc lừng danh đất Nam Kỳ, gắn với câu vè dân gian truyền tụng: “Nhất Sĩ, nhì Phương, tam Xường, tứ Hỏa.”

Gia tộc Huyện Sĩ - Dấu ấn còn ghi không chỉ kể lại câu chuyện của một gia tộc, mà còn khơi dậy tinh thần Sài Gòn, một tinh thần của những con người biết làm giàu chính đáng và biết cho đi một cách tử tế.

Trong một Sài Gòn - TP.HCM đang thay đổi từng ngày, việc trở lại với câu chuyện của gia tộc Huyện Sĩ là một cách đọc lại ký ức của thành phố: đọc để hiểu vì sao nơi này luôn có một nhịp sống vừa náo nhiệt, vừa chan chứa tình người; đọc để nhận ra rằng, giữa bao lớp bê tông và ánh đèn hiện đại, thành phố vẫn còn một phần hồn xưa - phần hồn được tạo nên bởi những con người biết dựng nên công trình không chỉ bằng vật liệu, mà bằng lòng tin, trí tuệ và trách nhiệm với mảnh đất họ sinh ra.