Đằng sau làn sóng người 'bốc hơi' ở Nhật Bản

Hiện tượng này có tên là Johatsu (những người "bốc hơi"), khi một người đột ngột bỏ việc, nhà cửa và mọi mối quan hệ để bắt đầu cuộc sống mới, tránh áp lực tài chính, nghề nghiệp hoặc hôn nhân.

Xuất hiện từ giữa những năm 1990, làn sóng này đã lan rộng với khoảng 80.000 người mỗi năm, phản ánh sức ép và kỳ vọng khắt khe ở xã hội Nhật Bản.

Giữa tháng 7, bộ phim tài liệu "Johatsu: Into Thin Air" (Biến mất vào thinh không) do Andreas Hartmann và Arata Mori thực hiện trong 6 năm, ghi lại cuộc sống của những người "bốc hơi" một lần nữa thổi bùng sự chú ý của công chúng.

Các nhà xã hội học lý giải mong muốn biến mất thường xuất phát từ áp lực xã hội và cảm giác bị phán xét khi không đáp ứng kỳ vọng, như ly hôn, nợ nần, mất việc hoặc thất bại trong kỳ thi.

Trong văn hóa công sở Nhật Bản, việc nghỉ việc bị coi là sai trái, kết hợp với yêu cầu làm việc nhiều giờ đến mức nguy hiểm, khiến việc "biến mất" trở thành lối thoát của rất nhiều người.

Dù rút lui khỏi xã hội, những người Johatsu không hoàn toàn cô lập. Họ sử dụng dịch vụ "chuyển nhà ban đêm" để đến các địa điểm bí mật. Dịch vụ này thực hiện công việc kín đáo, tạo hiện trường giống vụ bắt cóc, làm ngôi nhà trông như bị cướp và xóa dấu vết giấy tờ cùng giao dịch tài chính.

Đây là một nền kinh tế dành cho những người muốn sống ẩn danh. Cảnh sát hầu như không can thiệp, trừ khi có dấu hiệu tội phạm. Thám tử tư thường là hy vọng duy nhất cho gia đình của Johatsu, theo nhà làm phim Andreas Hartmann.

Giáo sư Kimio Ito, khoa Xã hội học, Đại học Kyoto, phân tích văn hóa Nhật Bản, tập trung vào danh dự gia đình và hòa hợp xã hội, khiến nhiều nạn nhân, đặc biệt là phụ nữ, khó công khai tìm sự hỗ trợ.

Trước năm 2010, hệ thống hỗ trợ hầu như không tồn tại, thiếu nhà tạm lánh, đường dây nóng hiệu quả, và cảnh sát coi đây là vấn đề riêng tư, đẩy nhiều người chọn biến mất. Số vụ bạo lực gia đình được báo cáo tăng từ 34.000 năm 2010 lên 70.000 năm 2016 đẩy nhiều người vào trạng thái "biến mất". "Làn sóng Johatsu phản ánh cả áp lực cá nhân lẫn hạn chế của hệ thống xã hội", ông Ito nói.

Bên cạnh đó, nhiều người Nhật để bảo vệ danh dự, họ thà chết còn hơn sống trong cảm giác mất mặt. Biến mất trở thành lựa chọn thay thế, giúp họ tránh các chi phí nặng nề liên quan đến tự sát. Khi một người lựa chọn kết thúc sinh mạng, người thân ở lại phải chịu trách nhiệm về nợ của người qua đời và các khoản phí quản lý tòa nhà hoặc tàu hỏa.

Ý tưởng về Johatsu không xa lạ với các nền văn hóa phương Tây, nhưng ở Nhật, việc biến mất dễ thực hiện hơn. Hiroki Nakamori, nhà xã hội học tại Đại học Rikkyo, Tokyo, cho biết quyền riêng tư được bảo vệ nghiêm ngặt và không có luật nào yêu cầu một người duy trì danh tính hay liên lạc với gia đình.

Johatsu làm mất lực lượng lao động có kỹ năng, đặc biệt là người trẻ chịu áp lực công việc lớn. Họ rời bỏ cả công việc lẫn hệ thống kinh tế. Dù tỷ lệ thất nghiệp ở Nhật Bản chỉ 2,4%, áp lực công việc dẫn đến kiệt sức là khoảng 2.000 ca mỗi năm, theo Bộ Lao động Nhật Bản.

Theo Hiệp hội hỗ trợ tìm người mất tích Nhật Bản, chỉ 47% người mất tích được tìm thấy trong ngày và 10% không bao giờ xuất hiện.

Khoảng 30% gia đình không báo cáo người mất tích vì xấu hổ, làm gia tăng sự cô lập xã hội. Điều này tạo ra một ngành dịch vụ tư nhân đắt đỏ, với chi phí thuê thám tử từ 900 đến 4.500 USD mỗi vụ, nhưng chỉ 20% trường hợp được giải quyết.

Ngọc Ngân (Theo News Au)