Đại hội lịch sử định vị tầm vóc TP.HCM - Kỳ 2: Một đại hội, ba vùng đất và một tầm nhìn phát triển

Hôm nay 13-10, Đại hội đại biểu Đảng bộ TP.HCM lần thứ I nhiệm kỳ 2025 - 2030 diễn ra phiên trù bị, và chính thức khai mạc vào ngày 14-10.

Đây là đại hội đầu tiên của TP.HCM mới và được xem như cột mốc định hình tầm nhìn cho siêu đô thị đầu tàu của cả nước.

TS Võ Trí Thành - nguyên Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương (CIEM) và thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính tiền tệ quốc gia - chia sẻ với Tuổi Trẻ về kỳ đại hội ý nghĩa này. Ông Thành đánh giá:

- Cuộc sáp nhập TP.HCM, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu không chỉ là thay đổi về địa giới hành chính mà còn là một cuộc tái thiết đô thị lớn nhất trong lịch sử hiện đại Việt Nam, mở ra không gian phát triển hoàn toàn mới. Đây là cuộc tái cấu trúc không gian phát triển lớn nhất từ trước đến nay, nó vừa là một thử thách vừa là một cơ hội vàng cho đất nước.

Phải giữ được cái hồn đặc sắc, tiên phong

* Ông nói việc sáp nhập ba địa phương để tạo ra TP.HCM mới mở ra không gian phát triển hoàn toàn mới. Không gian đó ra sao?

- Từ xưa tới nay, trong suốt quá trình đổi mới của đất nước, TP.HCM luôn giữ một vị trí rất đặc biệt, hay nói đúng hơn là "đặc sắc".

Thứ nhất, sự đặc sắc thể hiện ở quy mô dân số, tỉ trọng kinh tế và đóng góp lan tỏa cho phát triển đất nước. Từ thành phố này, sức bật đã lan ra cả vùng Đông Nam Bộ, nơi được xem là đầu tàu của cả nước.

Điều đặc sắc thứ hai là cái chất người Nam Bộ năng động, chân thành, cởi mở. Nhưng gắn với đó là sự quyết liệt, dám nghĩ, dám làm, dám đi trước trong công cuộc đổi mới. Cái tinh thần tiên phong đó giúp TP.HCM trở thành nơi thử nghiệm nhiều chính sách cải cách. Tất nhiên, nói thật lòng 15 năm, 20 năm trở lại đây, cái tinh thần tiên phong, đầu tàu đó có phần chững lại.

Cuối cùng, đặc sắc là TP.HCM luôn là biểu tượng của hội nhập. Hội nhập ở đây không chỉ là chuyện xuất nhập khẩu hay vốn đầu tư, mà còn là hội nhập về thể chế, chính sách, cách làm. Thành phố này đã để lại nhiều bài học quý cho cả nước trong việc hoàn thiện thể chế, giúp Việt Nam hội nhập sâu hơn và hiệu quả hơn.

Khi TP.HCM mới hình thành sau sáp nhập với Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, tôi cho rằng cái cốt lõi vẫn phải giữ được ba giá trị đó, nhưng với tầm vóc mới. Phải vẫn là đầu tàu, tiên phong và thậm chí phải đột phá mạnh mẽ hơn. Đại hội lần này chắc chắn sẽ nói đến những đột phá, mà đột phá chính là sự tiếp nối của tinh thần tiên phong, đặc sắc và năng động - điều đã làm nên bản sắc của TP.HCM suốt mấy chục năm qua.

* Như vậy, đại hội này sẽ mở ra những cơ hội phát triển kinh tế - xã hội nào nổi bật nhất cho vùng đô thị - công nghiệp - cảng biển mới?

- Sáp nhập tạo ra một cấu trúc đa trung tâm, nghĩa là mỗi vùng TP.HCM, Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu đều có thế mạnh riêng. Vấn đề không phải là chia đều, mà là tạo sức cộng hưởng. Ví dụ Bà Rịa - Vũng Tàu có thế mạnh về công nghiệp nặng, năng lượng, cảng biển và dầu khí. Bình Dương là trung tâm công nghiệp và logistics, có truyền thống quy hoạch khu công nghiệp bài bản. Còn TP.HCM lõi vẫn là trung tâm tài chính, dịch vụ chất lượng cao, công nghệ cao, giáo dục, y tế, sáng tạo.

Phải gắn các vùng này lại với nhau bằng hệ sinh thái sản xuất - dịch vụ - đổi mới sáng tạo, chứ không chỉ bằng hạ tầng hay bản đồ hành chính. Khi làm được vậy, "đa trung tâm" không còn là chia nhỏ vai trò, mà là liên kết giá trị, tạo ra vùng đô thị siêu lớn hiện đại, bản sắc.

Muốn thực hiện được điều đó, trước hết phải nhìn nhận rõ cái mới mà mình đang có: một không gian phát triển rộng gấp nhiều lần, một quỹ nguồn lực dồi dào hơn, và quan trọng là một mối tương tác mới giữa trung ương và TP.HCM.

Định hình ba tầng liên kết

* Ông nói việc sáp nhập ba địa phương vừa là thử thách, vừa là cơ hội vàng. Vậy những thách thức TP.HCM cần đặt ra để thảo luận, định hướng mục tiêu và tìm giải pháp trong đại hội này là gì?

- Tôi cho rằng trước khi nói đến mô hình đa trung tâm, ta phải nhìn rõ cả cơ hội và thách thức của việc mở rộng. Bởi quy mô lớn vận hành sẽ phức tạp hơn. Tôi nghĩ TP.HCM mới nên định hình ba tầng liên kết.

Một là liên kết theo cụm ngành, hệ sinh thái kinh tế dựa trên lợi thế từng vùng nhưng hướng đến chuyển đổi xanh, chuyển đổi số. Ví dụ cụm logistics - công nghiệp xanh - cảng biển, hay cụm công nghệ cao - tài chính - khởi nghiệp sáng tạo.

Hai là liên kết công nghệ. Mọi ngành, mọi vùng đều phải "bắt đầu bằng công nghệ". TP.HCM cần xác định rõ công nghệ chiến lược - từ AI, công nghệ số, công nghệ vật liệu, cơ khí chính xác đến công nghệ sinh học, năng lượng sạch... để từ đó gắn công nghệ với các cụm liên kết ngành.

Ba là liên kết về con người, phát triển nguồn nhân lực và đô thị hóa bền vững. Câu chuyện không chỉ là trường lớp mà là dịch chuyển dân cư, kết nối đời sống, tạo cơ hội học tập và khởi nghiệp. Tôi hay kể vui một cô chạy xe máy từ Vũng Tàu lên Sài Gòn mà mất 4 tiếng vì kẹt xe rõ ràng ta vẫn chưa thật sự liền mạch. Muốn là siêu đô thị hiện đại, TP.HCM mới phải giải quyết được bài toán con người và kết nối vùng, chứ không chỉ là bản đồ.

* Nếu chọn một ưu tiên chính sách đầu tiên cho thành phố sau sáp nhập, ông sẽ đề xuất điều gì?

- Đổi mới sáng tạo, giáo dục và khởi nghiệp chính là linh hồn của đô thị tiên phong. Nếu nhìn lại, TP.HCM từng đi đầu trong cả nước về tinh thần học hỏi, cởi mở, và giờ đây cần bước lên một nấc mới. 

Tôi rất đồng tình với những định hướng của Trung ương gần đây, ví dụ như nghị quyết 71 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển giáo dục và đào tạo xác định đầu tư mạnh và có các cơ chế đặc thù, vượt trội để phát triển 3 - 5 đại học tinh hoa theo mô hình đại học nghiên cứu đẳng cấp quốc tế, đào tạo nhân tài quốc gia. TP.HCM là điểm nhấn trong đó, việc TP.HCM định hướng xây dựng những trường đại học khởi nghiệp cũng nằm trong xu thế đó.

Đại học không chỉ là nơi nghiên cứu hay giảng dạy mà phải là nơi tạo ra giá trị, sản phẩm và doanh nghiệp mới. Nói cách khác TP.HCM mới phải biến mình thành trung tâm của các trung tâm, nơi hội tụ công nghệ, sáng tạo và con người trẻ. Và điều này hoàn toàn phù hợp với tinh thần đặc biệt - đặc sắc mà tôi đã nói.

Chìa khóa nằm ở bộ máy và con người

* Để biến tầm nhìn đó thành hiện thực, chắc chắn bộ máy quản trị và đội ngũ cán bộ sẽ đóng vai trò rất quan trọng. Ông có chia sẻ gì thêm về điều này?

- Đúng vậy, chìa khóa nằm ở bộ máy và con người. Chúng ta có tầm nhìn, có nghị quyết, có chính sách, nhưng nếu bộ máy trì trệ thì mọi thứ vẫn nằm trên giấy. Thực thi mới là nơi khó nhất. TP.HCM phải đi đầu trong cải cách thể chế và quản trị đô thị hiện đại. Tôi có bốn cụm từ muốn nhấn mạnh cho mô hình quản trị mới: tốc độ, linh hoạt, bao trùm và học hỏi.

Tốc độ là quyết định nhanh, hành động nhanh, không để cơ hội trôi qua. Linh hoạt là biết thích ứng với thực tế, không cứng nhắc theo mô hình cũ. Bao trùm là lắng nghe và huy động mọi chủ thể doanh nghiệp, người dân, giới trẻ, học giả, nhà đầu tư, xã hội cùng tham gia. Và cuối cùng là học hỏi và thử nghiệm liên tục, không sợ sai, sẵn sàng điều chỉnh.

Chúng ta đang sống trong thời đại mà thay đổi diễn ra từng ngày, nếu bộ máy không có khả năng học hỏi và nâng cấp sẽ tụt hậu rất nhanh. Tôi tin TP.HCM có thể làm được điều này, vì thành phố này vốn sinh ra từ tinh thần cải cách và sáng tạo. Cái cách mà vùng đất Sài Gòn từng mở cảng, mở chợ, mở trường, mở đầu óc cho cả nước, tôi nghĩ hôm nay vẫn còn nguyên giá trị.

TP.HCM đã từng là nơi khởi đầu cho đổi mới. Tôi tin đại hội lần này sẽ khởi tạo để TP.HCM mới tiếp tục là nơi khởi đầu cho một kỷ nguyên phát triển mới của Việt Nam.