Cuộc thanh lọc 'kinh tế chùa chiền' của Trung Quốc

Từ bê bối tình ái, biển thủ quỹ của các nhà sư đến siết thương mại hóa chùa chiền, Trung Quốc đang đưa “nền kinh tế chùa chiền” trở về quỹ đạo kiểm soát chặt chẽ.

Từ những nhà sư quyền lực từng thoát kỷ luật, nay nhiều người trở thành tâm điểm chiến dịch chống phô trương của cải và tham nhũng của chính quyền Bắc Kinh. Ảnh: Tân Hoa Xã.

Những cáo buộc vốn tưởng chỉ xuất hiện trong giới showbiz như tình nhân, con ngoài giá thú, biển thủ công quỹ nay lại gắn với một nhà sư lừng danh. Thích Vĩnh Tín, trụ trì chùa Thiếu Lâm - nơi được coi là cái nôi Thiền tông và võ công Trung Hoa, từng thoát khỏi những cáo buộc tương tự năm 2015.

Khi đó, ông được gọi là “nhà sư CEO” vì biến ngôi chùa 1.500 năm tuổi thành đế chế thương mại hàng trăm triệu nhân dân tệ, và đã được xóa mọi tội danh.

Nhưng cuối tháng 7 vừa qua, ở tuổi 60, ông Thích Vĩnh Tín không còn may mắn như vậy nữa. Ngay sau chuyến thăm Vatican gặp Giáo hoàng Francis, Thiếu Lâm Tự ra thông báo ông đang bị điều tra vì biển thủ công quỹ và có con ngoài giá thú với nhiều nhân tình. Chưa đầy hai tuần sau, ông bị cách chức, tước bỏ giới pháp và từ đó biệt tăm.

Đây là vụ bê bối đình đám nhất trong loạt sự kiện gây chấn động Phật giáo Trung Quốc những tháng gần đây, phản ánh vị thế ngày càng mong manh của giới tu sĩ quyền lực trong bối cảnh chính quyền chuyển từ khuyến khích thương mại hóa sang nhấn mạnh tiết kiệm và đi theo định hướng Nhà nước.

Loạt bê bối làm "nóng" dư luận

Tháng 7, sư Đạo Lộc - tên thật Ngô Binh - bị Hiệp hội Phật giáo Trung Quốc tước danh hiệu sau khi cảnh sát Chiết Giang thông báo ông bị điều tra vì lừa đảo.

Ông Ngô bị cáo buộc kêu gọi quyên góp cho phụ nữ mang thai ngoài hôn nhân và trẻ em khó khăn nhưng thực tế chi cho tiêu xài cá nhân. Đến nay ông vẫn “bặt vô âm tín”, không rõ có phản bác cáo buộc hay không.

Tháng 8, video quay cảnh các nhà sư chùa Linh Ẩn (Hàng Châu) ngồi đếm từng xấp tiền mặt lan truyền trên mạng, đẩy ngôi chùa có lịch sử từ thế kỷ IV vào tâm bão dư luận.

“Mọi người đi lễ Phật thì nghèo, còn sư thầy thì giàu”, một cư dân mạng mỉa mai.

Sư Thích Vĩnh Tín tại chùa Thiếu Lâm Tự. Ảnh: VCG.

Theo giáo sư trợ lý Kin Cheung (Đại học Moravian, Mỹ), Phật giáo Trung Hoa vốn không cấm tích lũy của cải. Từ thời trung cổ, chùa chiền từng đóng vai trò như ngân hàng, cho thương nhân vay tiền với lãi suất cao.

Tuy nhiên, trong mắt công chúng, việc tu sĩ trở nên giàu có cá nhân lại khiến hình ảnh tâm linh bị hoen ố. Đồng thời, các nhà sư đang đối mặt với soi xét nghiêm khắc hơn của chính quyền dưới thời Chủ tịch Tập Cận Bình - người đang siết chặt chống phô trương của cải và tham nhũng.

Cuộc "đại tu" Thiếu Lâm Tự

Từ thập niên 1980, khi Trung Quốc bước vào thời kỳ cải cách mở cửa, nhiều chùa kết hợp làm du lịch để tự nuôi sống và quảng bá văn hóa. Trong số các trụ trì hưởng lợi cá nhân, Thích Vĩnh Tín là nhân vật tiêu biểu.

Sinh ra với tên Lưu Ứng Thành, ông vào Thiếu Lâm Tự (Hà Nam) năm 16 tuổi - thời điểm ngôi chùa đang hoang phế. Trở thành trụ trì, ông kết hợp với chính quyền địa phương để mở cửa điện thờ, bán vé cho du khách, từng bước đưa Thiếu Lâm Tự trở lại thời kỳ vàng son và trở thành một biểu tượng tôn giáo - võ thuật của Trung Quốc.

Chỉ sau thời gian ngắn, hàng triệu du khách đổ về, các cửa hàng lưu niệm mang thương hiệu Thiếu Lâm mọc lên, “Thiếu Lâm Inc.” (Tập đoàn Thiếu Lâm Tự) ra đời.

Danh tiếng Thích Vĩnh Tín lên cao. Từ 1998 đến 2018, ông là đại biểu Quốc hội Trung Quốc, gặp gỡ Nelson Mandela, Henry Kissinger, Nữ hoàng Elizabeth II và đưa đoàn võ tăng sang Moscow biểu diễn theo lời mời của Tổng thống Vladimir Putin. Một người dân sống gần chùa từng nhận xét: “Quyền lực của một số quan chức địa phương còn kém xa Thích trụ trì”.

Sự thăng hoa của Thiếu Lâm Tự song hành với “kinh tế chùa chiền” Trung Quốc - dự kiến đạt 100 tỷ nhân dân tệ cuối năm nay.

Ông Thích Vĩnh Tín từng gây nhiều tranh cãi về thương mại hóa Phật giáo. Ảnh: China Daily, Tân Hoa Xã.

Trong bối cảnh kinh tế trì trệ, chùa chiền - về lý thuyết là “món quà” cho cả nền kinh tế địa phương lẫn người dân. Các địa phương có thêm nguồn chi tiêu nội địa, còn người đang chật vật tìm việc hay tìm kiếm ý nghĩa cuộc sống lại tìm đến tôn giáo để được dẫn dắt tinh thần.

Tuy nhiên, vài năm gần đây, chính quyền Trung Quốc đang tìm cách kìm hãm sự thương mại hóa quá đà tôn giáo. Năm 2017, Bắc Kinh sửa quy định quản lý tôn giáo, cảnh báo một số ngôi chùa Phật giáo và Đạo giáo có thể đang “làm hoen ố hình ảnh thuần khiết, trang nghiêm” của tôn giáo cổ truyền. Quy định mới yêu cầu chùa hoạt động phi lợi nhuận, cấm quảng bá quá mức các dịch vụ trả phí như đốt nhang, xin xăm.

Giờ đây, ngôi chùa Thiếu Lâm trên dãy Tung Sơn dường như đang “bị thuần hóa”. Tháng 8, trụ trì mới Thích Ẩn Lạc - một người nổi tiếng tiết kiệm - tuyên bố cải tổ Thiếu Lâm Tự: dừng biểu diễn thương mại, cấm nghi thức cầu an đắt đỏ, dẹp cửa hàng trong chùa và xóa các khoản phí bị dân chê.

“Thiếu Lâm nên trở về bản chất đích thực”, ông Xie Chuanggao, 57 tuổi, nguyên công chức nghỉ hưu, chia sẻ khi đến viếng tháng 8.

Tuy vậy, nhiều người nhận xét chiến dịch “phi thương mại hóa” vẫn chưa hoàn toàn triệt để. Các võ tăng áo vàng vẫn biểu diễn hàng ngày miễn phí cho những ai mua vé 80 nhân dân tệ vào quần thể chùa. Khu vực quanh chùa vẫn đầy cửa hàng, ngày hè oi ả chật kín khách du lịch chen chân mua gấu kungfu, búp bê Labubu.

Bên cạnh đó, không phải ai cũng nhìn "nhà sư CEO" Thích Vĩnh Tín bằng con mắt gay gắt.

Tom Li, 21 tuổi, sinh viên y khoa Đại học Hà Nam, đến Thiếu Lâm mùa hè năm nay chia sẻ quan điểm: “Không có ông ấy, chùa Thiếu Lâm sẽ không đạt được nhiều như thế, sẽ không nổi tiếng quốc tế… có mặt tốt, mặt xấu, nhưng không thể phủ nhận đóng góp của ông”.

Cậu nói thêm mình không thấy phiền khi nhìn sư thầy hưởng xa xỉ phẩm: “Là tôi, tôi cũng muốn lái Range Rover mà”.