Cơ hội tự tạo việc làm, kiếm thu nhập trong nền kinh tế số

Kinh tế số đang mở ra cánh cửa mới cho người trẻ VN bước vào thế giới việc làm linh hoạt, sáng tạo và không biên giới. Nhưng đi cùng với cơ hội ấy là những thách thức lớn về kỹ năng, ý thức và khả năng thích ứng.

Nhiều cơ hội việc làm

Nhiều người trẻ cho biết họ không còn cảnh mang hồ sơ đi "gõ cửa" từng công ty, thay vào đó có thể tự tạo việc làm cho chính mình giữa kỷ nguyên số. Từ chiếc laptop, chiếc điện thoại, họ kết nối với thế giới, kiếm sống bằng năng lực và sự linh hoạt theo cách rất riêng của thế hệ mình.

Vũ Gia Phúc (26 tuổi, ngụ P.Hiệp Bình, TP.HCM; trước đây là P.Hiệp Bình Chánh, TP.Thủ Đức, TP.HCM) đang làm lập trình tự do cho khách hàng ở Singapore và Nhật Bản. "Tôi làm dự án từ xa, nhận việc qua mạng, chỉ cần đáp ứng tiến độ và chất lượng, khách trả tiền đúng hẹn, không cần phải có mặt ở công ty nào cả. Công việc có thu nhập ổn định, nhưng điều tôi trân quý hơn là sự chủ động. Tôi có thể vừa làm vừa học thêm, không bị bó buộc trong giờ hành chính", Phúc nói.

Ao Thị Như Ý (33 tuổi, ngụ xã Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi; trước đây là TT.Trà Xuân, H.Trà Bồng, tỉnh Quảng Ngãi) tận dụng các nền tảng mạng xã hội để bán nhiều dòng sản phẩm đông trùng hạ thảo do chị chế biến. Các sản phẩm này được chứng nhận là sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu, là sản phẩm OCOP, chứng nhận HACCP (cam kết về an toàn thực phẩm đối với người tiêu dùng). Chị cho hay nhờ mạng xã hội cũng như các trang thương mại điện tử, những sản phẩm của chị tiếp cận khách hàng nhiều hơn.

Lê Minh Quân (24 tuổi, ngụ P.Linh Xuân, TP.HCM; trước đây là P.Linh Trung, TP.Thủ Đức, TP.HCM) từng học ngành thiết kế đồ họa và hiện nay làm việc hoàn toàn trên nền tảng quốc tế Fiverr. "Tôi có khách hàng ở Mỹ, Hàn Quốc, Singapore. Chỉ cần làm tốt, khách đánh giá cao là có việc thường xuyên. Một tháng tôi kiếm gấp ba lần so với mức lương nhân viên văn phòng trước đây", Quân chia sẻ.

Anh Đào Thanh Truyền (36 tuổi, ngụ P.Phú Nhuận, TP.HCM; trước đây là P.8, Q.Phú Nhuận, TP.HCM) cũng là trường hợp bắt nhịp cơ hội số. Anh đang chạy quảng cáo kỹ thuật số cho doanh nghiệp nước ngoài. "Tôi không cần đến công ty. Chỉ cần máy tính và kết nối mạng, tôi có thể làm việc với khách hàng ở Singapore, Mỹ hay Nhật Bản. Trung bình mỗi tháng thu nhập từ 25 - 30 triệu đồng, cao hơn mức lương trước đây", anh kể.

Những trường hợp vừa kể là số ít trong khá nhiều người trẻ, những công dân của thế giới trực tuyến tự tạo việc làm, nắm bắt cơ hội để kiếm thêm thu nhập trong nền kinh tế số. Không đồng phục, không bảng tên công ty… nhưng ai cũng bận rộn.

Rủi ro

Thạc sĩ Huỳnh Thanh Thuận, chuyên gia truyền thông mạng xã hội, Trường CĐ quốc tế Kent, cho rằng song song với cơ hội, rủi ro trong nền kinh tế số ngày càng rõ rệt. "Cơ hội lớn luôn đi kèm thách thức. Nhiều bạn trẻ rơi vào "bẫy ảo" như bị lừa khi làm việc online, đầu tư tiền ảo hay bán hàng không giấy tờ pháp lý. Chỉ một cú sập tài khoản TikTok hay fanpage cũng có thể mất trắng nguồn thu. Không ít người bị đánh cắp dữ liệu, mất tiền, hoặc bị lợi dụng hình ảnh cá nhân. Ngoài ra, lao động số còn đối mặt nguy cơ không hợp đồng, không bảo hiểm, không quy định rõ ràng về thuế và quyền lợi", ông Thuận nhận định.

Cũng theo ông Thuận, kinh tế số mở ra cơ hội, nhưng đồng thời cũng làm mờ ranh giới giữa người làm việc và người lao động được bảo vệ. Nhiều trường hợp người trẻ đang sống trong trạng thái… tự do mà mong manh.

Thực tế, có những trường hợp bị lừa tiền khi tham gia việc làm online. Phạm Ánh My (27 tuổi, ngụ P.Tân Thuận, TP.HCM; trước đây là P.Tân Thuận Đông, Q.7, TP.HCM) là một ví dụ. "Thấy quảng cáo "nhập dữ liệu online lương 14 triệu đồng/tháng", tôi nộp hồ sơ, đóng phí "đào tạo", rồi mất trắng 3,5 triệu đồng. Lúc đó tôi tin là việc thật, vì họ có cả website và hợp đồng. Nhưng chỉ sau 3 ngày thì website biến mất", My nhớ lại.

Trường hợp khác, Trần Thị Thanh Thư (21 tuổi, ngụ P.Bình Thạnh, TP.HCM; trước đây là P.26, Q.Bình Thạnh, TP.HCM) kể: "Em thấy quảng cáo tuyển cộng tác viên nhập dữ liệu lương 500.000 đồng/ngày, nộp 300.000 đồng phí nhận việc. Sau khi chuyển tiền, bên kia chặn liên lạc luôn". Thư nói thêm: "Sau vụ đó, em mới hiểu rằng trong kinh tế số, kỹ năng bảo mật còn quan trọng hơn kỹ năng làm việc".

Ông Thuận cũng cho biết: "Một mặt trái khác của kinh tế số là nhiều người trẻ quá lệ thuộc vào mạng xã hội, vừa để kiếm sống, vừa để thể hiện bản thân. Khi thuật toán thay đổi khiến lượt xem giảm, nhiều người làm nội dung rơi vào khủng hoảng tinh thần, cảm giác mất phương hướng vì không còn được tương tác".

Để thích ứng

Theo ông Nguyễn Trường Vũ, Giám đốc Công ty TNHH thương mại du lịch và vận tải quốc tế Phước An, chi nhánh TP.HCM, để đứng vững trong nền kinh tế số, việc nâng cấp kỹ năng là điều thiết yếu, là "chìa khóa sống còn".

"Người trẻ cần trang bị ba nhóm kỹ năng chính. Một là nhóm kỹ năng số như: lập trình, phân tích dữ liệu, tiếp thị kỹ thuật số, trí tuệ nhân tạo (AI), tự động hóa, quản trị nội dung. Hai là nhóm kỹ năng mềm như: tư duy phản biện, quản lý thời gian, giao tiếp, làm việc nhóm, sáng tạo. Ba là nhóm kỹ năng an toàn thông tin: nhận diện lừa đảo, bảo mật tài khoản…", ông Vũ khuyên.

Chị Nguyễn Thị Hải Như (37 tuổi), chuyên gia giảng dạy khởi nghiệp đổi mới sáng tạo của nhiều chương trình thuộc các sở KH-CN trên toàn quốc, cho biết tận dụng cơ hội trong nền kinh tế số để tự tạo việc làm, kiếm thu nhập là câu chuyện chung hiện nay của người trẻ trên toàn thế giới.

"Bài học kinh nghiệm của nhiều người trẻ được đúc tỉa, đó là cần đa dạng hóa nguồn thu nhập chứ không nên phụ thuộc vào một nền tảng duy nhất. Người trẻ có thể kết hợp nhiều "chân thu nhập" như: bán hàng, viết nội dung, tư vấn, dạy học online… Đồng thời xây dựng kênh riêng (website, nhóm cộng đồng…) để giảm phụ thuộc vào thuật toán mạng xã hội. Và cũng cần biết những kiến thức về quản trị rủi ro, phải có quỹ dự phòng ít nhất 3 - 6 tháng, và không đặt toàn bộ nguồn sống vào một nền tảng số duy nhất", chị Như nói.

Theo chị Như, người trẻ muốn tham gia nền kinh tế số cần các hành trang: kỹ năng số, tư duy thích ứng và học suốt đời và đạo đức. Chị Như cũng đề xuất chính sách linh hoạt cho lao động số như quy định về thuế, bảo hiểm, quyền sở hữu dữ liệu, hợp đồng điện tử, cùng với việc giáo dục kỹ năng số sớm để thế hệ trẻ sẵn sàng cho thị trường việc làm mới.