Chuyện về ngôi chùa ‘hai vua tôn thờ’, ẩn mình giữa khuôn viên đại học ở Hà Nội

Giữa lòng phố thị sôi động, chùa Thánh Chúa vẫn là khoảng lặng cổ kính, nơi người dân và du khách tìm đến để chiêm bái, tìm chút bình yên giữa nhịp sống hiện đại.

Thánh Chúa là ngôi chùa cổ được khởi dựng từ thời Lý - trước năm 1064, là một trong những di tích lâu đời của vùng đất Thăng Long xưa. Chùa tọa lạc ở phường Dịch Vọng Hậu, Hà Nội. 

Ngôi chùa gắn với 2 vua

Chùa Thánh Chúa được coi là nơi cầu tự ứng nghiệm để sinh ra vua Lý Nhân Tông và hơn 400 năm sau là nơi nương náu, nuôi dưỡng vua Lê Thánh Tông. Bởi vậy dân gian lưu truyền câu ca dao: "Ngàn năm nay có mấy chùa/Như chùa Thánh Chúa hai vua tôn thờ".

Theo truyền thuyết, chùa là nơi nguyên phi Ỷ Lan và các vị vua nhà Lý thường lui tới để nghiên cứu Phật pháp. Năm Quý Mão (1063), vua Lý Thánh Tông ngoài 40 tuổi mà chưa có con trai nối dõi. Người sai Chi hậu Nội nhân (chức quan nhỏ trong cung) là Nguyễn Bông tới làm lễ cầu tự tại chùa Thánh Chúa. 

TS Tạ Thị Tâm - nhà nghiên cứu về lịch sử văn hóa Phật giáo tại Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam chia sẻ: "Vua Lý Thánh Tông vì đã lớn tuổi mà chưa có con trai nên thường tới chùa Thánh Chúa cầu tự. Sau khi cầu tự, Ỷ Lan nguyên phi đã mang thai và sinh ra hoàng tử Càn Đức, sau này là vua Lý Nhân Tông". 

Hiện nay, chùa mở cửa hằng ngày, trở thành điểm sinh hoạt tín ngưỡng quen thuộc của phật tử trong vùng, đặc biệt là các vãi ở 2 phường Dịch Vọng Hậu và Mai Dịch, TS Tạ Thị Tâm cho biết thêm.

Vào thời nhà Lê, ngôi chùa cổ còn gắn bó với tuổi thơ vua Lê Thánh Tông, một vị minh quân, nhà văn hóa lớn trong lịch sử dân tộc. Vua Lê Thánh Tông có tuổi thơ lận đận, gian lao. Theo bản ngọc phả hiện còn lưu ở chùa Thánh Chúa, cũng như các sách chính sử ghi chép, mẹ của vua là bà Ngô Thị Ngọc Dao (1421-1496). 

16 tuổi, bà Ngọc Dao được tuyển vào làm cung tần, đến tháng 6 năm Canh Thân (1440) thì được sách phong làm Tiệp dư (đứng đầu trong 6 bậc nữ quan, nhưng thấp hơn tam phi).

Chùa là nơi bà cùng thái tử Lê Tư Thành ẩn náu khi triều đình nhà Lê gặp biến. Khi dẹp yên loạn lạc, thái tử được 2 vị trung thần của triều đình rước về kinh và lên ngôi, lấy niên hiệu là Lê Thánh Tông. Về sau, nhà vua nhớ ơn vị sư và ngôi chùa đã che chở mẹ con nên ban sắc phong và cho trùng tu lại chùa.

Ngôi chùa thanh tịnh giữa giảng đường đại học

Chùa Thánh Chúa nằm trong khuôn viên trường Đại học Sư phạm Hà Nội (cạnh nhà thi đấu, tòa nhà K), đối diện trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội. 

Về kiến trúc, chùa Thánh Chúa được xây theo hình chữ Đinh. Tam bảo chùa nhìn về hướng tây nam, kết cấu theo hình chuôi vồ. Hai bên chính điện có vườn rộng và cửa ngách thông với mặt sau, dẫn đến hành lang và nhà Tổ, nhà Mẫu, nhà Tăng, điện thờ Ỷ Lan, vườn tháp mộ. 

Qua thời gian, sau nhiều lần trùng tu, chùa vẫn lưu giữ được một hệ thống tượng phong phú bằng gỗ và đất nung. 

Đi qua hành lang cầu phía trái Tam bảo chùa, đối diện Nhà mẫu Mai Dịch là khu vườn tháp của chùa Thánh Chúa, với 9 ngôi bảo tháp lớn nhỏ, lưu giữ tro cốt của các vị trụ trì và chư tôn đức trong chùa.

Các tháp được xây dựng có 4 mặt, trang trí hoa văn theo văn hóa truyền thống Phật giáo. Mỗi tháp có 1 cửa, dạng cửa tò vò, phía bên trên là hình búp sen, biểu tượng cho sự trong trắng, thuần khiết.

Ngoài ra, trên gác Tam quan của chùa Thánh Chúa còn có quả chuông đồng đúc năm Mậu Tý, niên hiệu Minh Mạng thứ 9 (1828) và chiếc khánh đồng kiểu cánh dơi, nặng 125kg, mang niên hiệu Thiệu Trị thứ 5 (1845).

Theo thông tin được ghi chép tại chùa Thánh Chúa, năm 1959, trong lần về thăm Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Chủ tịch Hồ Chí Minh nhận thấy hội trường được xây dựng ngay trước cổng Tam quan chùa. Khi đó, Người đề nghị dỡ bỏ công trình, nhằm giữ gìn không gian và kiến trúc của ngôi chùa cổ. Điều đó chứng tỏ sự quan tâm của các cấp lãnh đạo về bảo tồn di tích lịch sử văn hóa.

Nằm ở vị trí đặc biệt, chùa Thánh Chúa trở thành điểm đến quen thuộc của sinh viên trong khu vực. Nhiều thầy và trò Trường THPT Chuyên Đại học Sư phạm thường đến chùa dâng hương, cầu may mắn trước những kỳ thi quan trọng.

Hằng năm, lễ hội truyền thống chùa Thánh Chúa được tổ chức vào ngày 25 tháng Giêng. Phần nghi lễ có dâng hương, dâng hoa cúng Phật và tưởng niệm Nguyên phi Ỷ Lan; phần hội có tổ chức các trò chơi dân gian như: cờ bỏi, bắt trạch trong chum, bịt mắt đập niêu.

Ngọc Hà - Nguyễn Huy