Chuyện thuốc giả: Bẫy sức khoẻ 'ẩn nấp' trong sự tiện lợi

Các loại thuốc giả được công an tỉnh Thanh Hóa thu giữ trong đợt triệt phá vào tháng 4/2025. Ảnh: CACC

Việc mua thuốc quá dễ, kiểm soát còn lỏng lẻo đang khiến người dân vô tình tiếp tay cho vấn nạn thuốc giả. Đây không chỉ là tội phạm kinh tế, mà là tội ác với sức khỏe cộng đồng. Tình trạng thuốc giả tại Việt Nam hiện tiềm ẩn nhiều nguy cơ hơn những gì các con số thống kê chính thức có thể phản ánh.

Theo báo cáo của Bộ Y tế, mỗi năm chỉ có dưới 0,01% mẫu thuốc bị phát hiện là giả. Tuy nhiên, con số này phụ thuộc rất lớn vào số lượng mẫu kiểm tra và năng lực của các trung tâm kiểm nghiệm.

Mua thuốc dễ như mua rau

Tại một toạ đàm về thuốc giả diễn ra ở TP.HCM ngày 11/6, PGS.TS Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn thực phẩm TP.HCM, cho hay một trong những nguyên nhân khiến thuốc giả có đất sống là việc mua thuốc ở Việt Nam quá dễ dàng. Riêng TP.HCM có hơn 8.000 nhà thuốc, trung bình một nhà thuốc phục vụ khoảng 1.500 người. Người bệnh có thể mua thuốc mọi lúc, mọi nơi, thậm chí trong trạng thái... mặc đồ ngủ.

"Bạn không thể bước vào hiệu thuốc ở Đức hay Canada và yêu cầu mua kháng sinh nếu không có toa bác sĩ, kể cả trả gấp 10 lần cũng không được", bà Lan nói. Trong khi đó ở Việt Nam, kể cả kháng sinh mạnh vẫn được bán tràn lan, không cần đơn.

Việc tự ý mua thuốc và dùng thuốc sai cách đã để lại hậu quả rõ ràng, tình trạng kháng kháng sinh ngày càng nghiêm trọng, đặc biệt tại các thành phố lớn. Nhiều người chỉ cảm cúm nhẹ cũng tự ý mua kháng sinh liều cao để uống.

"Uống xong thấy khỏi nhanh, nhưng khi bệnh thật sự nặng, bác sĩ lại không còn loại kháng sinh nào hiệu quả để điều trị", bà Lan cảnh báo.

PGS.TS Phạm Khánh Phong Lan nói về thuốc giả, thực phẩm chức năng giả trong thời gian gần đây. Ảnh: TTBC.

Không chỉ dễ mua, thuốc giả hiện được sản xuất tinh vi tới mức người dùng không thể phân biệt bằng mắt thường. Thậm chí, bao bì của thuốc giả còn bắt mắt hơn thuốc thật. Điều này đặt ra rủi ro lớn ngay cả với các nhà thuốc được đầu tư bài bản nếu không kiểm soát chặt khâu nhập hàng.

Nguy hiểm hơn, chính doanh nghiệp sản xuất thuốc cũng có thể làm giả sản phẩm của mình bằng cách cắt giảm hoạt chất để tiết kiệm chi phí.

"Đây là dạng thuốc giả nguy hiểm nhất vì nó tồn tại dưới vỏ bọc hợp pháp, có đầy đủ giấy tờ nhưng chất lượng không đúng như đăng ký", bà Lan phân tích.

Làm sao để tránh thuốc giả?

Theo bác sĩ chuyên khoa II Lê Hoàng Quân, Phó giám đốc Bệnh viện Đa khoa Gia Định (TP.HCM), tình trạng thuốc giả không chỉ là vấn đề của Việt Nam mà là vấn nạn toàn cầu ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng, hiệu quả điều trị và niềm tin vào hệ thống y tế.

Dẫn định nghĩa từ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bác sĩ Quân cho biết thuốc giả là những sản phẩm bị làm sai lệch thông tin, từ thành phần, danh tính đến nguồn gốc nhằm mục đích trục lợi.

Tại Việt Nam, theo Luật Dược, thuốc giả gồm 4 nhóm chính: Không chứa hoạt chất, chứa hoạt chất sai lệch, sai hàm lượng/nồng độ, và có bao bì làm giả giống thuốc thật.

Trong thời gian cao điểm thanh tra thuốc giả, thực phẩm chức năng không rõ nguồn gốc, nhiều cửa hàng ở "chợ sỉ thuốc" lớn nhất TP.HCM đóng cửa hoặc dọn hết hàng. Ảnh: Nguyễn Thuận.

WHO ước tính khoảng 10% thuốc đang lưu hành toàn cầu là giả hoặc kém chất lượng. Trong đó, thuốc kháng sinh là nhóm bị làm giả nhiều nhất, chiếm tới 28%, tiếp theo là thuốc chống sốt rét, thuốc điều trị rối loạn cương dương, giảm cân.

Việc dùng thuốc giả không chỉ gây thất bại điều trị, kéo dài bệnh, mà còn dẫn đến kháng thuốc, một hậu quả đặc biệt nghiêm trọng với kháng sinh. Ngoài ra, nhiều loại thuốc giả còn chứa chất độc hại, có thể gây tác dụng phụ nặng, thậm chí tử vong.

PGS Phong Lan khuyến cáo để hạn chế mua phải thuốc giả, người dân nên đi khám, dùng thuốc theo toa bác sĩ và chỉ mua thuốc tại nhà thuốc đạt chuẩn, có dược sĩ phụ trách, không mua thuốc tại chợ, trên mạng xã hội hoặc từ nguồn không rõ ràng. Người dân không dùng lại đơn thuốc cũ, đặc biệt là với thuốc kháng sinh.

"Người dân nên chọn những nhà thuốc 'khó tính', nơi dược sĩ sẵn sàng từ chối bán thuốc khi không có đơn. Đó mới là nơi đáng tin cậy", bà Lan khuyến cáo.

Bên cạnh đó, bà Lan nhận định ngành dược được xem là một trong những lĩnh vực được quản lý chặt, nhưng thực tế vẫn còn nhiều lỗ hổng. Để giải quyết vấn đề này, cần tăng cường thanh tra, kiểm tra, siết lại quy trình nhập thuốc, sử dụng công nghệ truy xuất nguồn gốc và quản lý nhân sự trong nhà thuốc.