Chuyển phòng công chứng sang tư nhân: Đảm bảo quyền lợi cho người dân

Theo Nghị định 104 năm 2025, phòng công chứng (công) phải được chuyển đổi thành văn phòng công chứng (tư nhân), người dân băn khoăn về những hợp đồng công chứng trước đó và sắp tới sẽ ra sao.

HƠN 100 PHÒNG CÔNG CHỨNG SẼ CHUYỂN ĐỔI SANG TƯ NHÂN

Hiện cả nước còn hơn 100 phòng công chứng (PCC), tập trung nhiều nhất tại Hà Nội (10 PCC) và TP.HCM (7 PCC). Việc chuyển đổi từ PCC (hoạt động theo mô hình đơn vị sự nghiệp công lập) thành văn phòng công chứng (VPCC, hoạt động theo mô hình doanh nghiệp) đã được thực hiện từ năm 2015 theo Nghị định số 29 năm 2015. Trong đó, đã có 11 tỉnh, thành phố hoàn thành chuyển đổi.

Nghị định số 104 năm 2025 quy định 3 mốc thời gian để chuyển đổi từ công chứng công sang tư nhân. Cụ thể, trước ngày 31.12.2026, hoàn thành chuyển đổi toàn bộ các PCC đã tự bảo đảm chi thường xuyên và chi đầu tư. Trước 31.12.2027, hoàn thành chuyển đổi toàn bộ các phòng tự bảo đảm chi thường xuyên. Trước 31.12.2028, tất cả các PCC còn lại phải hoàn thành chuyển đổi.

Theo luật Công chứng năm 2024, công chứng là dịch vụ công do công chứng viên thực hiện, nhằm chứng nhận tính xác thực, hợp pháp của các giao dịch mà theo quy định phải công chứng hoặc cá nhân, tổ chức tự nguyện yêu cầu công chứng. Văn bản công chứng có hiệu lực thi hành giữa các bên liên quan là cơ sở để các bên tham gia giao dịch đề nghị cơ quan nhà nước có thẩm quyền thực hiện các thủ tục liên quan đến giao dịch đã được công chứng. Văn bản công chứng có giá trị chứng cứ trước tòa án, trừ trường hợp bị tòa án tuyên bố là vô hiệu.

Đối với giao dịch phải công chứng, lần đầu tiên luật Công chứng có một điều quy định về vấn đề này. Theo đó, chỉ những giao dịch quan trọng, đòi hỏi mức độ rủi ro pháp lý cao và được luật quy định hoặc luật giao Chính phủ quy định mới bắt buộc phải công chứng. Đồng thời, luật giao Bộ Tư pháp có trách nhiệm cập nhật, đăng tải danh mục các giao dịch phải công chứng, chứng thực trên cổng thông tin điện tử để người dân, cơ quan, tổ chức có thể theo dõi và biết rõ.

ĐẢM BẢO QUYỀN LỢI NGƯỜI DÂN SAU CHUYỂN ĐỔI

Theo quy định, VPCC được thành lập trên cơ sở chuyển đổi từ PCC sẽ kế thừa toàn bộ quyền, nghĩa vụ trong hoạt động công chứng và tiếp nhận toàn bộ hồ sơ của PCC đó. Điều này bảo đảm tính liên tục trong cung cấp dịch vụ công chứng, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người yêu cầu công chứng trước đó. Khi cần cấp bản sao, sửa đổi, bổ sung văn bản công chứng cũ, người dân, các tổ chức chỉ cần liên hệ với VPCC mới sau chuyển đổi.

Phí công chứng, giá dịch vụ theo yêu cầu liên quan đến công chứng được thực hiện theo quy định của pháp luật, không phân biệt tổ chức hành nghề công chứng là công chứng công hay tư nhân. Sau khi PCC được chuyển đổi, người dân có cơ hội được cung cấp dịch vụ có chất lượng tốt hơn.

Trao đổi với PV Thanh Niên, đại biểu Quốc hội Phan Thị Mỹ Dung, Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Long An, cho biết theo Nghị định 104 năm 2025, có 2 hình thức chuyển đổi PCC. Thứ nhất, công chứng viên của PCC nhận chuyển đổi. Thứ hai, PCC thuộc trường hợp phải chuyển đổi thành VPCC mà không thực hiện chuyển đổi thì bị giải thể.

"Tỉnh Long An bắt đầu chuyển đổi PCC từ năm 2017. Đến nay, chúng tôi không còn PCC nữa mà đã thực hiện xã hội hóa từ thời điểm đó. Tôi nghĩ đây là một chủ trương, một định hướng cũng rất rõ. Việc này cũng phù hợp bối cảnh hiện nay khi chúng ta thực hiện tinh gọn, sắp xếp bộ máy", bà Dung nói.

Cũng theo đại biểu Dung, hiện Long An có 48 VPCC đang hoạt động hiệu quả, Nhà nước chỉ cần tăng cường quản lý, hướng dẫn, kiểm tra. Các VPCC này vừa thực hiện dịch vụ công do Nhà nước ủy nhiệm, vừa hoạt động theo loại hình doanh nghiệp. Nhờ đó, họ sẽ tăng cường những tính năng, dịch vụ để thu hút khách hàng, nâng cao phong cách phục vụ, trang bị thêm máy móc, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho khách.

Còn tại TP.HCM hiện có 7 PCC, với 70 công chứng viên và hơn 200 viên chức, người lao động.

"Sau khi luật Công chứng năm 2024 có hiệu lực và hoàn thành sáp nhập TP.HCM với Bình Dương và Bà Rịa-Vũng Tàu, Sở Tư pháp TP.HCM mới sẽ triển khai chuyển đổi PCC sang VPCC theo đúng quy định và lộ trình do Chính phủ ban hành", ông Nguyễn Thành Băng, Trưởng phòng Bổ trợ tư pháp, Sở Tư pháp TP.HCM, chia sẻ.

QUY TRÌNH, THỦ TỤC CHUYỂN CÔNG CHỨNG CÔNG SANG TƯ NHÂN

Đối với vấn đề xã hội hóa hoạt động công chứng, luật Công chứng năm 2024 quy định trường hợp địa phương đã phát triển được VPCC đáp ứng yêu cầu của cá nhân, tổ chức thì Sở Tư pháp lập đề án chuyển đổi PCC thành VPCC, trình UBND cấp tỉnh xem xét, quyết định. Theo đó, Chính phủ quy định chi tiết việc chuyển đổi PCC thành VPCC.

Theo luật sư Lê Thị Công Danh (Công ty luật TNHH MTV Đạt Thành và cộng sự, Đoàn Luật sư TP.HCM), công chứng viên là viên chức của PCC sẽ là người được ưu tiên trong quá trình chuyển đổi PCC.

Trường hợp công chứng viên không nhận chuyển đổi, hoặc không đủ điều kiện (như không đủ 2 công chứng viên với những PCC tại địa bàn không được phép thành lập VPCC theo loại hình doanh nghiệp, công chứng viên dự kiến làm trưởng VPCC chưa hành nghề từ đủ 2 năm trở lên), thì tổ chức bán đấu giá. Mục đích là tạo điều kiện để các công chứng viên khác đủ điều kiện tham gia đấu giá.

Cũng theo luật sư Công Danh, trong trường hợp công chứng viên của PCC nhận chuyển đổi thì giá quyền nhận chuyển đổi là số tiền nộp ngân sách và nộp thuế trung bình trong 3 năm gần nhất của PCC đó. Trường hợp quyền nhận chuyển đổi được đấu giá thì số tiền này được lấy làm giá khởi điểm để tổ chức đấu giá.

"Quyền nhận chuyển đổi PCC không bao gồm giá trị trụ sở, trang thiết bị và tài sản khác thuộc sở hữu của Nhà nước mà PCC đó đang quản lý, sử dụng. Việc xử lý tài sản thuộc sở hữu của Nhà nước đang do PCC quản lý, sử dụng được thực hiện theo quy định của pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công để bảo đảm không gây thất thoát tài sản nhà nước trong quá trình chuyển đổi", luật sư Công Danh lưu ý.

NGƯỜI DÂN VÙNG SÂU, VÙNG XA PHẢI LÀM SAO ?

Luật sư Lê Thị Công Danh cho biết thêm trong một số trường hợp, PCC không thể chuyển đổi (do không đủ công chứng viên, do không có công chứng viên nào có nhu cầu nhận chuyển đổi, hay do e ngại phải kế thừa hồ sơ công chứng cũ quá lớn, phức tạp...) thì sẽ bị giải thể. Khi đó, Sở Tư pháp sẽ chỉ định một hoặc một số tổ chức hành nghề công chứng khác đủ điều kiện tại địa phương tiếp nhận toàn bộ hồ sơ của PCC này. Việc cấp bản sao, sửa đổi, bổ sung… các văn bản công chứng sẽ được thực hiện tại tổ chức hành nghề công chứng tiếp nhận hồ sơ đó.

Đối với công chứng viên và người lao động của PCC được chuyển đổi thì chế độ, chính sách sẽ được giải quyết theo quy định của pháp luật đối với đơn vị sự nghiệp chấm dứt hoạt động và quy định pháp luật có liên quan. Người nào đủ điều kiện sẽ được nghỉ hưu, được xem xét thôi việc theo nguyện vọng, hoặc được điều chuyển về một đơn vị khác của Sở Tư pháp nếu còn biên chế…

Luật công chứng năm 2024 cho phép VPCC tổ chức và hoạt động theo loại hình doanh nghiệp tư nhân tại địa bàn vùng sâu, vùng xa, nơi ít giao dịch, giá trị giao dịch thấp và khó thu hút công chứng viên. Theo đó, loại hình doanh nghiệp tư nhân được hiểu là VPCC do một công chứng viên làm chủ và tự chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về mọi hoạt động của văn phòng mình.

Trong trường hợp địa phương nào không thành lập được VPCC, thì người dân và các tổ chức đến UBND cấp xã để chứng nhận giao dịch. Bởi văn bản công chứng giao dịch và văn bản chứng thực giao dịch do UBND cấp xã thực hiện có giá trị pháp lý như nhau.