Chuyện gì đang xảy ra ở Nam Á?

Chỉ trong hai ngày, hai thủ đô của Ấn Độ và Pakistan bị tấn công, thổi bùng bầu không khí nghi kỵ, đổ lỗi và dấy lên mối lo ngại rằng khu vực Nam Á có thể trượt sâu vào bất ổn.

Trong một khu phố sầm uất ở thủ đô New Delhi (Ấn Độ), các nhóm pháp y miệt mài rà soát bộ khung cháy đen của một chiếc ôtô. Chưa đầy 24 giờ sau, bầu không khí bên ngoài khu phức hợp tư pháp ở Islamabad (Pakistan) lại đặc quánh bởi khói bụi của một vụ đánh bom liều chết.

Hai vụ tấn công đẫm máu này tuy không có bằng chứng cho thấy có liên hệ với nhau, nhưng đã làm rung chuyển hai thủ đô và gióng lên hồi chuông cảnh báo về những bất ổn an ninh vẫn âm ỉ trong khu vực Nam Á vốn đã đầy căng thẳng.

Việc xảy ra các vụ nổ ngay giữa những trung tâm quyền lực vốn được bảo vệ nghiêm ngặt là điều hiếm hoi. Hai vụ liên tiếp trong vòng hai ngày khiến giới chức ở Ấn Độ, Pakistan và Afghanistan lo ngại, làm dấy lên nguy cơ tái bùng phát vòng xoáy nghi kỵ và đổ lỗi sau một năm đầy sóng gió.

Hiện trường một ngày sau vụ nổ bên ngoài tòa án quận, tại Islamabad (Pakistan) ngày 12/11.

Thủ đô trong vòng nguy hiểm

Ngày 11/11, một vụ đánh bom liều chết ở Islamabad đã khiến ít nhất 12 người thiệt mạng và hơn 20 người bị thương - vụ tấn công nghiêm trọng nhất tại thủ đô Pakistan trong gần hai thập kỷ. Chỉ một ngày trước đó, một chiếc ôtô phát nổ giữa khu phố cổ ở Delhi, cướp đi sinh mạng của ít nhất 10 người và khiến hàng chục người khác bị thương.

Hai bi kịch liên tiếp đã trở thành “vũ khí chính trị” trong tay các phe cứng rắn ở cả New Delhi lẫn Islamabad, tạo áp lực buộc chính phủ hai nước phải có phản ứng cứng rắn.

“Chúng ta đang chứng kiến một môi trường an ninh ngày càng mong manh tại Nam Á”, bà Farwa Aamer, Giám đốc chương trình Nam Á thuộc Viện Chính sách Xã hội châu Á, nhận định.

“Nam Á không thể chịu thêm một cuộc đối đầu mới. Khu vực này đang được gắn kết tạm bợ bằng những lệnh ngừng bắn dễ vỡ. Điều cần thiết lúc này là kiềm chế, suy xét và một cam kết thực sự hướng tới ổn định”, bà cho biết thêm.

Cả Ấn Độ và Pakistan đều đối mặt với những đe dọa an ninh nghiêm trọng trong lịch sử, song thủ đô của họ vẫn được xem như “pháo đài” - nơi tập trung trung tâm quyền lực, quân đội và ngoại giao.

Vụ nổ ở Delhi xảy ra gần Pháo đài Đỏ, di tích biểu tượng thu hút hàng nghìn khách du lịch giữa những khu chợ và quầy hàng rong tấp nập. Sự cố diễn ra chỉ vài giờ sau khi cảnh sát phát hiện hàng nghìn kilogram thuốc nổ tại một ngôi làng ở Faridabad, ngoại ô New Delhi.

Một quan chức cảnh sát Faridabad xác nhận với CNN rằng họ đang điều tra khả năng hai vụ việc có liên quan. Cảnh sát Delhi, Jammu & Kashmir, Uttar Pradesh và Haryana cũng đã phối hợp mở chiến dịch truy quét quy mô lớn.

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi, người luôn tự khắc họa hình ảnh “người gác cổng” của đất nước, lập tức đối mặt với chỉ trích vì “lỗ hổng an ninh”.

“Nếu đất nước không an toàn, nếu người dân không an toàn… tất nhiên sẽ có câu hỏi”, bà Supriya Shrinate, người phát ngôn Đảng Quốc Đại Ấn Độ, nói với hãng tin ANI.

Cảnh sát tập trung tại hiện trường vụ nổ sau vụ nổ gần Pháo đài Đỏ khiến 13 người thiệt mạng ở khu phố cổ Delhi vào ngày 10/11.

Bên kia biên giới, vụ nổ ở Islamabad xảy ra tại bãi đỗ xe của khu phức hợp tư pháp, nơi tập trung nhiều cơ quan nhà nước và quan chức cấp cao. Dù Pakistan thường xuyên hứng chịu bạo lực từ các nhóm cực đoan, nhưng thủ đô hiếm khi trở thành mục tiêu, và vụ nổ lần này là đẫm máu nhất kể từ năm 2008.

“Tôi cảm thấy nặng trĩu và bối rối. Nếu ngay cả tòa án - nơi người dân thường tìm đến để đòi công lý cũng không còn an toàn, thì ai sẽ an toàn trong thành phố này?”, luật sư Jaseem Ahmed Bhutto, nhân chứng vụ nổ, chia sẻ với Reuters.

Nhóm Jamaat-ul-Ahrar (JuA) - một nhánh của Taliban Pakistan (TTP) - đã lên tiếng nhận trách nhiệm, song TTP nhanh chóng phủ nhận liên quan.

Bộ trưởng Quốc phòng Pakistan Khawaja Asif gọi vụ nổ là “lời cảnh tỉnh” và tuyên bố “tình trạng chiến tranh”, ám chỉ trách nhiệm thuộc về các tay súng trú ẩn bên kia biên giới Afghanistan.

Từ khi Taliban chiếm quyền ở Kabul năm 2021, Pakistan đã chứng kiến làn sóng tấn công mới, kéo theo xung đột biên giới nghiêm trọng nhất trong nhiều năm. Các cuộc đàm phán gần đây tại Qatar và Istanbul nhằm hạ nhiệt tình hình vẫn chưa đem lại tiến triển rõ rệt.

Taliban Afghanistan phủ nhận hậu thuẫn cho Taliban Pakistan và bày tỏ “đau buồn sâu sắc” trước vụ đánh bom ở Islamabad.

Theo giáo sư Fahd Humayun (Đại học Tufts), năm nay đặc biệt “đen tối” với cả Pakistan và Afghanistan không chỉ vì số binh sĩ thiệt mạng cao mà còn do nhiều sĩ quan cấp cao nằm trong số đó.

“Giới lãnh đạo chính trị và quân sự ở Pakistan đang coi đây là vấn đề nghiêm trọng”, ông nói.

Một tay súng Taliban đứng cạnh những chiếc xe bị phá hủy sau một cuộc không kích, một ngày sau cuộc đụng độ xuyên biên giới giữa Afghanistan và Pakistan tại huyện Spin Boldak, tỉnh Kandahar (Afghanistan) ngày 16/10.

Vòng xoáy nghi kỵ

Mỗi khi xảy ra tấn công tại Ấn Độ hay Pakistan, một chu kỳ cũ lại lặp lại: cáo buộc - phản bác - leo thang. Dù lời lẽ mạnh mẽ này phục vụ cho lợi ích chính trị trong nước, nó cũng có nguy cơ đẩy hai quốc gia hạt nhân vào thế đối đầu nguy hiểm.

Thủ tướng Pakistan Shehbaz Sharif, không đưa ra bằng chứng cụ thể, cáo buộc “các tay sai khủng bố của Ấn Độ” đứng sau vụ đánh bom tại Islamabad, nói rằng vụ việc được “chống lưng từ đất Afghanistan”. New Delhi lập tức phản pháo, bác bỏ “những cáo buộc vô căn cứ và mang tính đánh lạc hướng tuyệt vọng”.

Về phần mình, Thủ tướng Ấn Độ Modi thề sẽ “đưa tất cả những kẻ chịu trách nhiệm ra trước công lý”. Ngày hôm sau, chính phủ Ấn Độ xác định vụ nổ tại Delhi là “hành động khủng bố do các thế lực phản quốc gây ra”.

Hiện giới chức Ấn Độ vẫn giữ thái độ kín tiếng về thủ phạm. Tuy nhiên, tiền lệ cho thấy New Delhi thường quy trách nhiệm cho Islamabad sau những vụ tấn công như vậy, khiến tình hình lần này càng thêm nhạy cảm.

Theo chuyên gia Michael Kugelman thuộc Trung tâm Nam Á, hai vụ nổ xảy ra “giữa thời điểm hỗn loạn và đầy biến động” của khu vực. Với việc Pakistan đổ lỗi cho các tay súng được Taliban và “Ấn Độ hậu thuẫn”, tình hình có thể leo thang thành “cuộc khủng hoảng bao trùm cả ba nước Pakistan, Afghanistan và Ấn Độ”.

Trong nhiều năm, Pakistan cáo buộc Ấn Độ tài trợ khủng bố thông qua mạng lưới tại Afghanistan, trong khi New Delhi luôn tố Islamabad che chở cho các nhóm cực đoan. Cả hai bên đều bác bỏ cáo buộc của nhau.

Lời cáo buộc lần này của Pakistan diễn ra chỉ vài tháng sau khi hai nước trải qua cuộc xung đột dữ dội nhất trong nhiều thập kỷ, kéo dài 4 ngày hồi tháng 5 với sự tham gia của máy bay chiến đấu, tên lửa và UAV. Cuộc chiến bắt nguồn từ vụ thảm sát khiến 26 du khách Ấn Độ thiệt mạng ở vùng Kashmir do Ấn Độ kiểm soát.

Các lực lượng quân sự và bán quân sự của Ấn Độ và Pakistan trong cuộc xung đột kéo dài 4 ngày vào tháng 5 với các cuộc đụng độ bằng máy bay chiến đấu, tên lửa và máy bay không người lái.

Theo “kịch bản quen thuộc”, Ấn Độ đổ lỗi cho Pakistan, còn Islamabad phủ nhận. Sau đó, ông Modi tuyên bố mọi vụ tấn công trên lãnh thổ Ấn Độ sẽ bị coi là “hành động chiến tranh” rồi cho phép không kích đáp trả, kéo theo phản ứng quân sự tức thì từ phía Pakistan.

Giáo sư Humayun cho rằng người dân Pakistan “nín thở” theo dõi phản ứng từ New Delhi sau vụ nổ ở Delhi, và “thái độ kiềm chế ban đầu” của Ấn Độ là điều hiếm thấy. Tuy nhiên, nếu New Delhi chính thức coi đây là vụ khủng bố, “dư luận trong nước sẽ đòi hỏi một hành động mạnh mẽ”, ông Kugelman nhận định.

Cơ quan Chống khủng bố Quốc gia Ấn Độ (NIA) hiện đã tiếp quản cuộc điều tra.

Khi chính phủ hai nước còn đang truy tìm manh mối, người dân Delhi và Islamabad lại phải dọn dẹp đống đổ nát và tiễn biệt những người thiệt mạng.

“Suốt nhiều năm, hai thủ đô gần như được ‘miễn nhiễm’ với các vụ tấn công như thế này. Việc chúng xảy ra ngay tại trung tâm quyền lực cho thấy mối đe dọa nay không còn giới hạn ở vùng xa xôi mà đã lan đến tận các đô thị lớn”, giáo sư Humayun nói.