Chứng tích chiến tranh nơi 33 học sinh bị bom Mỹ sát hại

TPO - Nếu như "Ngã ba Đồng Lộc" được nhiều người biết đến với sự hy sinh anh dũng của 10 cô gái thanh niên xung phong tại tỉnh Hà Tĩnh, thì cái chết thương tâm của 33 em học sinh của trường cấp 2 Hương Phúc gần 60 năm trước cũng làm nhiều người xúc động khi tới thăm Khu chứng tích tội ác chiến tranh của Mỹ tại huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh.

Tội ác chiến tranh của 59 năm trước

Hố bom đã vùi lấp các học sinh trường cấp 2 Hương Trạch, Hà Tĩnh. (Ảnh:L.A)

Xã Hương Trạch ngày nay trước đây gồm 2 xã Hương Phúc và Hương Trạch là điểm tận cùng của phía Tây Nam huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh, giáp với tỉnh Quảng Bình, nơi đây có Quốc lộ 15A và đường mòn Hồ Chí Minh đi qua, con đường chiến lược quan trọng trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ, đồng thời là điểm giáp ranh, tập kết hàng hoá, kho tàng vũ khí quân sự, là điểm dừng chân của bộ đội chủ lực, thanh niên xung phong trước khi hành quân vào chiến trường miền Nam.

Đoàn công tác thăm Khu chứng tích tội ác chiến tranh tại huyện Hương Khê, Hà Tĩnh. (Ảnh: Đức Vũ)

Với vị trí chiến lược trọng yếu như vậy, mảnh đất và con người Hương Trạch đã phải hứng chịu sự tàn phá nặng nề của mưa bom bão đạn đế quốc Mỹ trong suốt thời gian chiến tranh. Ruộng đồng, nhà cửa, làng mạc bị cày nát bởi bom đạn. Mỗi mét vuông đất ở đây phải hứng chịu trên 4 quả bom các loại.

Trường cấp 2 Hương Phúc huyện Hương Khê được thành lập vào ngày 1/9/1965 có 2 lớp 5 và 1 lớp 6 do thầy Hồ Xuân Lâm làm Hiệu trưởng, thầy Nguyễn Văn Minh, giáo viên tự nhiên, thầy Thái Văn Nhậm, giáo viên xã hội.

Với tính chất trường học thời chiến, Trường được làm sâu xuống lòng đất hơn 1m, có 3 hầm trú ẩn lớn, mỗi hầm cách nhau 200m. Mỗi lớp học có hệ thống giao thông hào chạy toả xung quanh. Hai bên hào có hầm trú ẩn xen kẽ, mỗi hầm cách nhau 5m. Hệ thống hầm được xây dựng kiên cố theo kiểu hầm chữ A làm bằng các khúc gỗ tròn (hoặc tre) xếp lên nhau thành mái và trát đất dày lên trên. Mặc dù ở vùng trọng điểm ác liệt, đế quốc Mỹ ra sức đánh phá ngày đêm, nhưng việc dạy và học của thầy và trò nhà trường vẫn diễn ra đều đặn và kỷ cương.

Vào lúc 16 giờ ngày 9/2/1966, một tốp máy bay giặc Mỹ đã ném hàng trăm quả bom xuống khu vực xã Hương Phúc, có 6 quả bom rơi vào khu vực nhà trường, trong đó có 2 quả rơi vào lớp 5A nơi thầy Thái Văn Nhậm đang giảng bài. Toàn bộ ngôi trường bị bom Mỹ phá huỷ hoàn toàn, lớp học biến thành hố bom sâu. Các quả bom khác rơi xuống hầm trú ẩn, sách vở, dụng cụ học tập đều bị phá huỷ. Khắp nơi vương vãi sách vở, giấy bút nhuốm máu. Nơi trước đây ít phút là lán học sinh đầy ắp tiếng cười, tiếng học bài con trẻ, nay đã là một hố sâu nghi ngút khói bom.

33 học sinh tử nạn vì bom rơi

33 ngôi mộ các học sinh tử nạn vì bom mìn đã được xây tại Khu chứng tích tội ác chiến tranh.(Ảnh:L.A)

Sau tiếng bom dứt, lực lượng bộ đội, dân quân, thanh niên xung phong, thầy cô giáo cùng nhân dân địa phương đã đến đào bới tìm kiếm. Tổng số có 33 học sinh đã tử nạn tại chỗ, 24 học sinh và thầy giáo Thái Văn Nhậm bị thương đã được cấp cứu kịp thời. Hầu hết các học sinh đều tuổi măng non.

Tin giặc Mỹ giết hại học sinh trường cấp 2 Hương Phúc được truyền đi rất nhanh, gây nên một làn sóng căm phẫn trong nhân dân cả nước và nhân dân tiến bộ trên toàn thế giới.

Ngày 12/2/1966, Đảng bộ và nhân dân tỉnh Hà Tĩnh đã tổ chức cuộc mít tinh tại nơi sơ tán xã Thạch Vĩnh, gửi kiến nghị lên Chủ tịch hội nghị Geneva yêu cầu có biện pháp đòi đế quốc Mỹ chấm dứt chiến tranh. Giáo viên học sinh toàn miền Bắc lúc đó đã để tang học sinh Hương Phúc bị sát hại.

Ngày 20/2/1966, đoàn đại biểu trường cấp 2 Hương Phúc gồm thầy giáo Thái Văn Nhậm, phụ huynh Trương Thị Vỹ và học sinh Nguyễn Thị Mão (sống sót trong trận bom ngày 9/2/1966),… do ông Lê Sỹ Nghĩa, Trưởng Ty Giáo dục Hà Tĩnh làm trưởng đoàn ra Hà Nội họp báo tố cáo tội ác của giặc Mỹ trước đại diện các đoàn thể Trung ương và Hà Nội, các trường đại học và phổ thông, hàng trăm nhà thơ, nhà văn, nhà báo trong nước và quốc tế.

Đặc biệt ngày 28/2/1966 đoàn vinh dự được vào Phủ Chủ tịch gặp Bác Hồ. Thời gian gặp Bác kéo dài hơn dự kiến. Tại buổi gặp mặt, Bác rất xúc động, chia sẻ đau thương mất mát đối với các gia đình có con em bị tử nạn, ân cần động viên chỉ bảo, dặn dò thầy trò nhà trường phải vượt qua mọi khó khăn để tiếp tục dạy tốt và học tốt, và căn dặn “Dù khó khăn đến đâu cũng phải tiếp tục thi đua dạy tốt, học tốt, Hương Phúc phải có nhiều thầy giỏi, trò giỏi. Riêng cháu Mão phải học giỏi để Bác khen”.

Năm 1988, Đảng bộ và nhân dân xã Hương Trạch đã xây dựng đài tưởng niệm ngay trước hai hố bom xưa, nơi đã sát hại 33 em học sinh. Tuy đài tưởng niệm còn đơn sơ nhưng là sự thể hiện tình cảm của nhân dân địa phương.

Năm 2001, Bộ Văn hoá Thông tin đã có quyết định xếp hạng chứng tích chiến tranh trường cấp 2 Hương Phúc ngày 9/2/1966 là di tích Lịch sử Quốc gia.

Trong những năm 2003-2006, được sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, ngành Văn hoá Hà Tĩnh và địa phương đã lập quy hoạch xây dựng, tôn tạo di tích lịch sử với phương châm bảo tồn một địa chỉ đau thương nhưng rất đỗi hào hùng của nhân dân ta thời kỳ chống Mỹ cứu nước nhằm tiếp tục tuyên truyền sâu rộng, nâng cao nhận thức của toàn thể Nhân dân, cán bộ, công chức, viên chức các ngành, các cấp; học sinh, sinh viên, đoàn viên, hội viên, thiếu niên, nhi đồng về ý nghĩa và giá trị lịch sử của Di tích lịch sử văn hóa quốc gia “Chứng tích tội ác chiến tranh trường cấp II Hương Phúc”.

Năm 2022, Tỉnh đoàn và Sở GD&ĐT Hà Tĩnh đã phát động phong trào "Góp viên gạch hồng" kêu gọi các cá nhân, doanh nghiệp, các nhà hảo tâm hỗ trợ việc tôn tạo Di tích với mong muốn đây sẽ là địa chỉ giáo dục truyền thống đặc biệt là cho thế hệ trẻ biết được sự khốc liệt của chiến tranh, giá trị của nền hoà bình và sự hy sinh, mất mát của biết bao thế hệ và người dân Việt Nam.

Còn đó những nỗi đau chiến tranh

Các nạn nhân bom mìn tại huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh được nhận hỗ trợ đợt 1/2025. (Ảnh:L.A)

Chiến tranh đã qua đi 50 năm, nhưng hậu quả của bom mìn chiến tranh vẫn còn ở lại với nhiều người dân huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Đó là những em nhỏ chơi đùa ngoài sân vườn, vướng phải bom mìn làm mìn nổ và gây thương tích; có người dân ra đồng làm việc, cuốc va phải quả bom mìn còn sót lại, mìn nổ khiến họ bị cụt chân, cụt tay hoặc hỏng mắt… Thế nhưng, họ vẫn phải tồn tại mưu sinh với những cánh tay, cánh chân còn sót lại nên cuộc sống vô cùng khó khăn.

Ngày 21/5 vừa qua, Hội Hỗ trợ khắc phục hậu quả bom mìn Việt Nam đã hỗ trợ sinh kế cho 25 nạn nhân bị tai nạn bom mìn tại huyện Hương Khê, tỉnh Hà Tĩnh. Trong số 25 nạn nhân bom mìn được hỗ trợ lần này có Lê Viết Nhật, 34 tuổi, là nạn nhân nhỏ tuổi nhất. Nhật bị tai nạn bom mìn khi chưa đầy một tuổi dẫn đến hỏng mắt phải, bị thương ở mắt trái, bị thương ở cổ và ở chân.

Nạn nhân cao tuổi nhất được hỗ trợ đợt này là bà Nguyễn Thị Hà, 83 tuổi, bị tai nạn bom mìn năm 1972 dẫn đến bị thương ở ngực, cuộc sống khó khăn. Nạn nhân Nguyễn Thị Hà cho biết, đây là lần đầu tiên bà được hỗ trợ và sẽ dùng số tiền này để nuôi bò, nuôi gà. Bà Hà vẫn nhớ hơn 50 năm trước khi bà đang cấy lúa ngoài đồng thì bị Mỹ thả bom, mảnh bom sượt qua ngực làm bà bị thương, trong khi đó xung quanh có người chết, tim gan ruột bắn lên cành cây; có người bị cụt chân, có người bị cụt tay...

Anh Nguyễn Linh, sinh năm 1979, là nạn nhân bị tai nạn bom mìn gần đây nhất (năm 2014) dẫn đến cụt ngón trỏ tay phải và ngón trỏ, ngón cái chân phải và bị tổn thương cả hai mắt.

Trung tướng Phạm Ngọc Khóa, Phó Chủ tịch thường trực Hội Hỗ trợ khắc phục hậu quả bom mìn Việt Nam cho biết, trong 11 năm phát triển, Hội đã tuyên truyền cho hàng triệu lượt người và hỗ trợ sinh kế cho hơn 6.000 nạn nhân bom mìn trên cả nước, trong đó có nhiều nạn nhân thuộc hộ nghèo, cận nghèo thoát nghèo bền vững. Hà Tĩnh là địa bàn trọng điểm đánh phá của Mỹ trong cuộc chiến tranh Việt Nam. Do vậy, diện tích đất đai của Hà Tĩnh bị ô nhiễm bom mìn cũng như số lượng nạn nhân bom mìn nhiều nhất cả nước.