Chồn bay, sâm Vũ Điệp ra khỏi danh sách cấm khai thác

Có hiệu lực từ 1/7, thông tư 27 về Quản lý loài nguy cấp quý hiếm, nuôi động vật rừng thông thường và thực thi công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp, đã có nhiều thay đổi so với quy định cũ là Nghị định 84/2021.

Ở Việt Nam, sách đỏ ghi nhận chồn bay phân bố từ Hà Tĩnh đến các tỉnh phía Nam. Những năm qua, loài này thường bị săn bắt làm thực phẩm, dược liệu và buôn bán. Chồn bay hiện được chuyển từ nhóm IB (động vật bị cấm khai thác) sang nhóm IIB (hạn chế khai thác).

Chồn bay (Galeopterus variegatus), còn gọi là chồn bay Sunda, chồn bay Mã Lai, colugo Mã Lai, là loài thú có vú duy nhất thuộc chi Galeopterus, phân bố từ miền nam Myanmar, Thái Lan, Việt Nam, Malaysia tới Singapore và Indonesia.

Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) xếp loài này ở mức "Ít lo ngại", với đặc điểm là các loài phổ biến, phân bố rộng và chưa có nguy cơ rõ rệt trong tương lai gần.

Chồn bay dài 33-42 cm, nặng 0,9-1,3 kg. Sở dĩ nó được gọi là chồn bay vì có lớp màng bay - lớp da mỏng trải dài từ cổ đến đuôi - nối liền tất cả các chi giống như cánh. Nhưng chồn không thể bay như chim mà chỉ lướt từ cây này sang cây khác, sống hoàn toàn trên cây và hoạt động về đêm, ăn lá non, chồi, hoa, quả và nhựa cây.

Chồn bay thường làm tổ trong hốc cây ở rừng nguyên sinh hoặc thứ sinh có nhiều cây gỗ lớn. Mùa sinh sản tập trung từ tháng 6 đến tháng 9, thời gian mang thai khoảng 8 tuần, mỗi lứa đẻ một con. Con sơ sinh được nuôi trong túi do màng da ở phần đuôi tạo thành.

Chồn bay thích nghi với nhiều môi trường như rừng nguyên sinh, thứ sinh, vườn cây ăn quả, rừng cao su, dừa, rừng ngập mặn, nhưng quần thể lớn chỉ tồn tại ở rừng nhiệt đới nguyên sinh.

Ông Đào Xuân Thủy, Giám đốc Ban Quản lý Vườn Quốc gia Chư Mom Ray cho biết, phân loại dựa vào mức độ nguy cấp, quý, hiếm của loài. Loài chồn bay dù bị săn bắt nhưng vẫn còn phân bổ rộng ở các nước Đông Nam Á. Tại Việt Nam, có một số vùng đang nuôi loài này ngoài môi trường tự nhiên.

Chuyên gia cho rằng dù không còn cấm khai thác hoàn toàn nhưng cơ quan chức năng phải có biện pháp quản lý, phân loại nguồn gốc, tránh kẻ xấu lợi dụng việc nuôi để săn bắt động vật hoang dã.

Ở nhóm thực vật, sâm Vũ Điệp (Panax bipinnatifidus Seem) cũng được chuyển từ nhóm cấm khai thác (nhóm IA) sang hạn chế khai thác (IIA).

Sâm Vũ Điệp là loài thực vật lâu năm thuộc họ Ngũ gia bì (Araliaceae), chi Panax. tên "bipinnatifidus" mô tả bộ lá kép lông chim, đặc điểm hình thái quan trọng để nhận dạng. Cây có thân ngắn mọc từ rễ củ dày, lá chẻ kép, hoa nhỏ mọc thành tán ở đỉnh, quả mọng nhỏ. Bộ rễ chứa ginsenoside - hợp chất đặc trưng của chi Panax, có giá trị trong y học cổ truyền.

Ở Việt Nam, ngoài Sâm Vũ Điệp còn có Tam thất hoang (Panax stipuleanatus) và các biến thể của Sâm Ngọc Linh (P. vietnamensis). Loài này phân bố ở rừng tự nhiên có tán che phủ tốt, độ cao trung bình đến cao. Hiện Sâm Vũ Điệp cũng đang được nghiên cứu trồng.

Thông tư 27/2025 và Nghị định 84 là những quy định đang được quan tâm sau vụ án gà lôi trắng. Việc áp dụng quy định mới có thể dẫn đến thay đổi tính chất vụ án liên quan đến các loài động vật này. Vì theo điều 244 Bộ Luật hình sự, hành vi bị coi là tội hình sự khi liên quan tới động vật thuộc nhóm IB hoặc phụ lục I của Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp.

Cả hai quy định đều đính kèm phụ lục có danh mục các loài động vật nguy cấp, quý, hiếm. Các loài được chia thành hai nhóm lớn: nhóm I (nghiêm cấm khai thác) và nhóm II (hạn chế khai thác), trong từng nhóm lớn chia ra hai nhóm nhỏ gồm nhóm A (thực vật) và nhóm B (động vật).

Tuy nhiên, danh mục trong phụ lục I của thông tư 27 đã có sự thay đổi so với danh mục cũ của Nghị định 84 năm 2021. Cụ thể, thông tư 27 đã bổ sung thêm nhóm IIC (giống cây trồng) và IID (giống vật nuôi).

Số loài được bảo vệ theo Thông tư 27 cũng tăng lên hơn 440 loài, so với hơn 230 loài trong danh mục cũ, trong đó nhiều nhất là nhóm IIB (động vật bị hạn chế khai thác). Lý do phần lớn danh mục mới đã cụ thể hóa các loài thuộc các bộ cú, ưng, cắt, vẹt, sẻ... thay vì chỉ ghi chung chung các loài trong bộ/giống như danh mục cũ.

Phạm Linh