Chính quyền địa phương 2 cấp: Chuyển từ tư duy quản lý sang phục vụ và đổi mới, sáng tạo

Kể từ ngày 1/7, cả nước sẽ vận hành mô hình chính quyền 2 cấp - cấp tỉnh và cấp xã, bỏ cấp huyện.

VietNamNet trao đổi với TS Trần Anh Tuấn, Chủ tịch Hiệp hội Khoa học Hành chính Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Nội vụ về những điểm mới và các vấn đề cần lưu ý trong vận hành mô hình chính quyền địa phương 2 cấp.

Bắt đầu từ đổi mới tư duy

Là người có kinh nghiệm và nghiên cứu sâu về tổ chức bộ máy, theo ông, chính quyền địa phương 2 cấp tới đây sẽ được tổ chức theo những tư duy mới nào?

Vừa qua, cả nước đã tiến hành sáp nhập một số ĐVHC cấp tỉnh, giảm từ 63 xuống còn 34 tỉnh, thành, sắp xếp ĐVHC cấp xã từ 10.035 còn 3.321 xã, phường mới, bỏ cấp huyện.

Việc sáp nhập ĐVHC cũng như tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp tất nhiên phải bắt đầu từ đổi mới tư duy nhằm đạt mục tiêu tinh, gọn, mạnh, hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả, trong đó thể hiện một số tư duy mới.

Thứ nhất, tư duy coi quê hương không chỉ là thôn, làng, ấp bản, xã, phường... mà được mở rộng ra cả đất nước. Điều này cũng chính là xoá bỏ tư duy cục bộ địa phương.

Tư duy này đã giúp chúng ta vượt qua được những ngại ngần, vướng mắc, băn khoăn trong sắp xếp, sáp nhập ĐVHC để xây dựng mô hình chính quyền địa phương 2 cấp thay vì 3 cấp, hiệu lực, hiệu quả, gần dân, sát dân, phục vụ nhân dân. 

Thứ hai, tư duy về một cái nhìn mới đối với các ĐVHC xã, phường trong tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp. Cấp chính quyền xã, phường (sau sáp nhập) không còn là cấp xã như xưa mà là cấp chính quyền dưới tỉnh với đầy đủ nhiệm vụ, quyền hạn để tự chủ, tự quản, tự chịu trách nhiệm, phục vụ nhân dân và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội trên địa bàn.  

Thứ ba, tư duy chuyển từ quản lý nhà nước sang quản trị quốc gia, quản trị địa phương. Chuyển từ nền hành chính “quản lý, kiểm soát”, “bao sân” sang nền hành chính “phục vụ và đổi mới sáng tạo”, phát huy mọi nguồn lực trong xã hội để phát triển bền vững, lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm. 

Thứ tư, tư duy lại về phân cấp, phân quyền, phân định lại thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương để phân cấp, phân quyền không chỉ là hình thức, “có như không” mà phải đi vào thực chất, rõ ràng, triệt để.

Trong đó thể hiện rõ các quan điểm mà lãnh đạo Đảng, Chính phủ chỉ đạo: “Ai làm tốt thì giao”; “những việc của địa phương để địa phương tự quyết, tự thực hiện và tự chịu trách nhiệm”; “một việc chỉ giao cho một người; một người có thể làm nhiều việc”; “không biết thì không quản”; “ai được giao nhiệm vụ và quyền hạn thì phải quyết định”.

Đồng thời xóa bỏ các quy trình “xin ý kiến, xin chủ trương, hoặc thỏa thuận” làm mất thời gian, mất cơ hội, không gắn với trách nhiệm cá nhân, hay đổ thiếu sót cho tập thể. 

Cuối cùng, đó là tư duy gắn đổi mới tổ chức, phân quyền, phân cấp, cơ chế hoạt động của chính quyền địa phương 2 cấp với tiếp tục đẩy mạnh thực hiện chuyển đổi số, xây dựng và sử dụng dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo AI trong hoạt động của các cơ quan hành chính và đơn vị sự nghiệp.

Ứng dụng khoa học công nghệ vào xây dựng nền hành chính số và phát triển nhân lực số. Đẩy mạnh phong trào “Bình dân học vụ số” trong toàn xã hội, cho mọi tầng lớp nhân dân, nhất là ở nông thôn, đồng bào dân tộc, vùng miền núi, vùng sâu, vùng khó khăn. 

Mô hình mới phù hợp với yêu cầu thời đại, yêu cầu của phát triển

Với Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) vừa được Quốc hội thông qua, nguyên tắc tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương 2 cấp có gì mới so với trước đây, thưa ông?

Luật lần này đưa ra những điểm mới phù hợp yêu cầu phát triển đất nước và của thời đại. Trước hết, là nguyên tắc tổ chức chính quyền địa phương tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, gắn trách nhiệm với cơ chế kiểm soát quyền lực.

Quan trọng hơn, luật quy định rõ nguyên tắc phân quyền, phân cấp, phân định lại thẩm quyền giữa Trung ương và địa phương theo phương châm “chính quyền địa phương tự quyết, tự làm, tự chịu trách nhiệm”. Từ đó, phục vụ cho việc chuyển từ quản lý nhà nước sang quản trị địa phương theo hướng hiện đại, hiệu quả.

Một điểm mới rất quan trọng, rất cơ bản đã được thể hiện, đó là việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp thay vì 3 cấp. Nhưng dù chuyển sang tổ chức chính quyền 2 cấp, thì vẫn phải khẳng định rằng: chính quyền địa phương 3 cấp đã có vai trò rất to lớn và quan trọng trong suốt quá trình xây dựng và bảo vệ Tổ quốc từ trước tới nay. Bây giờ, sứ mệnh lịch sử của chính quyền địa phương 3 cấp đã hoàn thành, đã kết thúc.

Việc chuyển sang mô hình chính quyền địa phương 2 cấp là cần thiết để tháo gỡ các điểm nghẽn trong quản lý, vận hành bộ máy, thực hiện chống lãng phí, giảm chi ngân sách, tinh giản biên chế và tăng hiệu quả điều hành.

Từ mô hình này, mối quan hệ Trung ương - địa phương cũng được tái thiết lập, phát huy tính tự quản của chính quyền địa phương. Chuyển từ “mệnh lệnh - phục tùng” sang “tự chủ - tự quản”, từ “quản lý - kiểm soát” sang “phục vụ - đổi mới sáng tạo”.

Cùng với đó là thúc đẩy, đòi hỏi Trung ương phải bảo đảm các điều kiện để thực hiện các nhiệm vụ và quyền hạn mới được phân quyền, phân cấp cho địa phương, nhất là về ngân sách, nhân lực và biên chế.

Mô hình mới cũng gắn với việc xóa bỏ tư duy “không nhất thiết ở Trung ương có bộ, cơ quan ngang bộ thì cấp tỉnh, cấp xã có tổ chức tương ứng”, đồng thời xóa bỏ sự phân biệt giữa cán bộ, công chức cấp xã với cán bộ, công chức cấp tỉnh và Trung ương. 

Từ đây, mở ra không gian phát triển chính quyền số, ứng dụng AI, chuyển đổi số toàn diện trong quản trị, xây dựng cơ sở dữ liệu liên thông, minh bạch giữa các cấp chính quyền.

Đây cũng là cơ hội quan trọng để nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ, công chức theo vị trí việc làm, có phân loại, đánh giá để bố trí người phù hợp trong bộ máy mới, đồng thời giải quyết chế độ, chính sách cho các trường hợp dôi dư.

Mọi cái mới khi thực hiện đều không tránh khỏi các vấn đề phát sinh

Từ ngày 1/7, chính quyền địa phương 2 cấp sẽ đi vào vận hành, hoạt động. Theo ông, bước đầu thực hiện mô hình mới cần chú ý đến những vấn đề gì? 

Theo tôi, trước hết, cần tiếp tục chú ý đến công tác tư tưởng, để thống nhất cả nhận thức lẫn hành động trong xã hội, trong nhân dân, nhất là trong đội ngũ cán bộ, công chức.

Như vậy mới tạo được không khí phấn khởi, nâng cao trách nhiệm, tạo được động lực làm việc. Từ đó, tổ chức thực hiện mới đạt thành công và kết quả tốt đẹp. 

Hoạt động của bộ máy hành chính cũng cần được duy trì liên tục, nhất là hoạt động của các trung tâm phục vụ hành chính công cấp xã, cấp tỉnh và Cổng dịch vụ công quốc gia vẫn phải diễn ra bình thường, thông suốt trong việc giải quyết các nhu cầu của nhân dân.

Trong đó, tiến hành sớm việc đề xuất sửa đổi, bổ sung, điều chỉnh vấn đề quy hoạch, các chỉ tiêu phát triển của cấp xã, cấp tỉnh; cần ban hành các quy định mới về quy chế làm việc, quy định mới về mối quan hệ công tác giữa Trung ương và địa phương, giữa cấp tỉnh và cấp xã ở địa phương.

Cơ quan có thẩm quyền cần sớm ban hành văn bản hướng dẫn việc sắp xếp, tổ chức lại các đơn vị sự nghiệp công lập, cung cấp các dịch vụ cho nhân dân, nhất là ở các xã, phường.

Về phía các địa phương, cần chú ý bảo đảm sự tương đồng trong phân cấp quản lý cán bộ, công chức, viên chức giữa các tỉnh (trước đây) nay được sáp nhập để thực hiện thống nhất. Điều chỉnh hoặc hướng dẫn tạm thời về thẩm quyền quyết định tại một số nội dung trong công tác tuyển dụng, bổ nhiệm, nâng bậc lương, nâng ngạch, chuyển ngạch, chức danh nghề nghiệp... trong các cơ quan hành chính và đơn vị sự nghiệp.

Chú ý việc quản lý, sử dụng và giải quyết chế độ, chính sách đối với cán bộ không chuyên trách ở cấp xã (sẽ không còn nữa) và ở cộng đồng dân cư. Xây dựng các phương án sử dụng và quản lý tài sản công, trụ sở hành chính và máy móc thiết bị để bảo đảm tiết kiệm, không lãng phí, giảm chi phí về điện nước, bảo hành... đối với các trụ sở cấp huyện trước đây. 

Bên cạnh đó, cũng cần chú ý công tác văn thư lưu trữ. Hiện nay, các cơ quan, đơn vị, địa phương đang tiếp tục số hóa, chính lý niêm phong và chuyển giao tài liệu về kho lưu trữ tài liệu để lưu trữ theo đúng quy định. Tuy nhiên, vẫn cần quan tâm đến các tài liệu tồn đọng, chưa sắp xếp, phân loại. Sau đó, dành thời gian và điều kiện để thực hiện số hóa theo đúng quy định.

Tôi tin rằng việc vận hành tổ chức chính quyền địa phương sẽ đạt kết quả tốt. Mọi cái mới khi đi vào thực hiện không tránh khỏi có thể xuất hiện vấn đề này, vấn đề kia. Tất nhiên khi vấn đề xuất hiện thì sẽ phải giải quyết.