Chiến lược phát triển công nghiệp thế hệ mới cho TP.HCM

Không gian, quỹ đất cho phát triển công nghiệp của TP.HCM mới được mở rộng đáng kể, tạo ra dư địa mới cho sự phát triển công nghiệp.

TS Nguyễn Thanh Trọng, Trường đại học Quốc tế Miền Đông, đã đưa ra bốn khuyến nghị then chốt nhằm định hướng phát triển công nghiệp cho TP.HCM trong bối cảnh không gian đô thị và công nghiệp được mở rộng đáng kể sau sáp nhập với tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu.

Nghiên cứu di dời các khu công nghiệp cũ ra khỏi vùng lõi đô thị

Trên cơ sở phát huy các tiềm năng và lợi thế đặc thù của TP.HCM mới, tầm nhìn cho thành phố mới được xác định là nhìn ra thế giới, có vị thế cạnh tranh với các siêu đô thị của các quốc gia hiện có trình độ phát triển cao hơn. 

Với việc sáp nhập, không gian và quỹ đất dành cho phát triển công nghiệp của thành phố được gia tăng đáng kể, tạo dư địa lớn để thu hút đầu tư và tái cơ cấu các khu công nghiệp theo mô hình hiện đại hơn. 

Trước sáp nhập, TP.HCM có 26 khu công nghiệp và khu chế xuất, tổng diện tích khoảng 5.900ha. Theo quy hoạch đến năm 2030, sẽ có 36 khu công nghiệp với diện tích hơn 8.300ha. 

Tuy nhiên nhiều khu công nghiệp trong số này đã hình thành từ hơn 30 năm trước, có quy mô nhỏ, cơ sở hạ tầng lạc hậu và hiện nằm xen cài trong khu dân cư có mật độ cao.

Trong khi đó, Bình Dương sở hữu quỹ đất công nghiệp lớn, được quy hoạch bài bản, đồng thời định hướng mở rộng diện tích khu công nghiệp lên đến 25.000ha sau năm 2030. Tuy nhiên địa phương này thiếu cảng biển, cảng hàng không và hệ thống logistics còn hạn chế. Ngược lại, Bà Rịa - Vũng Tàu có lợi thế về cảng biển và điều kiện phát triển các ngành công nghiệp nặng, năng lượng, dầu khí nhưng lại gặp khó khăn về quỹ đất và áp lực hạ tầng.

Sau sáp nhập, TP.HCM mới có tổng cộng 68 khu công nghiệp (gồm 3 khu chế xuất) với khoảng 25.849ha; quy hoạch đến năm 2030 sẽ nâng lên 103 khu công nghiệp với tổng diện tích dao động 37.724 - 40.124ha. 

Với quỹ đất lớn, thành phố có cơ hội quy hoạch lại hệ thống khu công nghiệp theo hướng chuyên ngành, hiện đại, xanh, thông minh và gắn với phát triển đô thị. 

Bên cạnh việc đầu tư các khu công nghiệp mới, thành phố cần có kế hoạch di dời các khu công nghiệp cũ ra khỏi vùng lõi đô thị, ưu tiên chuyển dịch về phía bắc - tây bắc và đông - đông bắc, những nơi đã có quy hoạch và gần các đầu mối giao thông quan trọng. Đồng thời xem xét chuyển đổi một số khu công nghiệp, khu chế xuất cũ thành các khu công nghiệp công nghệ cao, khu công nghiệp sinh thái.

Khuyến nghị thứ hai là tăng tốc đầu tư phát triển hạ tầng giao thông nhằm tạo lực đẩy mới cho công nghiệp. Dù hệ thống giao thông kết nối vùng đã được hình thành, nhiều tuyến vẫn đang trong quá trình đầu tư và chưa đồng bộ, gây áp lực lớn lên đường bộ và chưa khai thác được lợi thế vận tải thủy. 

Các tuyến quốc lộ 13, Mỹ Phước - Tân Vạn, cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây và các dự án như vành đai 3, vành đai 4, cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu, TP.HCM - Mộc Bài,... khi được hoàn thiện sẽ tạo hành lang vận chuyển quan trọng kết nối các khu công nghiệp với cảng biển và cửa khẩu.

TP.HCM mới cũng cần nâng cấp hệ thống cảng thủy, phát triển ICD (cảng cạn), kho ngoại quan và hạ tầng logistics hỗ trợ. Đặc biệt, thành phố nên nghiên cứu xây dựng tuyến đường sắt công nghiệp từ khu vực Củ Chi - Bàu Bàng qua Đồng Nai, Châu Đức đến cụm cảng Cái Mép - Thị Vải để tối ưu hóa kết nối hàng hóa, đồng thời phát huy vai trò tuyến đường sắt quốc gia đi qua địa bàn.

Nhận diện ngành công nghiệp chủ lực

Khuyến nghị thứ ba là hướng đến xây dựng chiến lược phát triển các ngành công nghiệp chủ lực, có lợi thế và phù hợp với xu thế chuyển đổi công nghiệp. TP.HCM hiện có 4 ngành công nghiệp chủ lực gồm cơ khí, điện - điện tử - CNTT, hóa chất - cao su - nhựa và chế biến thực phẩm, chiếm 65 - 70% giá trị ngành công nghiệp chế biến - chế tạo. 

Trong khi đó Bình Dương mạnh về chế biến gỗ, dệt may, da giày, cơ khí chính xác và ngành thực phẩm - dược phẩm; còn Bà Rịa - Vũng Tàu có thế mạnh về công nghiệp nặng, hóa chất, luyện kim, dầu khí và năng lượng.

Sự cộng hưởng của các địa phương sau sáp nhập cho phép TP.HCM xây dựng chiến lược phát triển công nghiệp dựa trên lợi thế sẵn có và hướng đến các ngành có hàm lượng công nghệ cao, giá trị gia tăng lớn. 

Để làm được điều này, thành phố cần thực hiện điều tra, thống kê đầy đủ và chi tiết về thực trạng ngành công nghiệp, từ đó xác định ngành chủ lực phù hợp với điều kiện thực tiễn và xu thế công nghệ, đồng thời xây dựng các chương trình phát triển công nghiệp phụ trợ tương ứng, tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

Cuối cùng, TP.HCM cần phát huy cơ chế, chính sách vượt trội được Quốc hội trao quyền tại Nghị quyết 98/2023 nhằm thu hút đầu tư phát triển công nghiệp. Thành phố nên xác định rõ ưu tiên trong thu hút đầu tư, tập trung vào các ngành thâm dụng công nghệ, sản xuất xanh, tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh đến hệ sinh thái công nghiệp và đô thị thông minh. 

Việc thu hút đầu tư cần huy động tổng lực các nguồn lực từ kinh tế nhà nước, tư nhân đến doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài, trong đó khối nhà nước đóng vai trò quan trọng trong phát triển hạ tầng công nghiệp, giao thông và logistics. 

Song song đó là nhiệm vụ cải cách hành chính, nâng cao hiệu quả quản trị công, cải thiện môi trường đầu tư và đồng hành cùng doanh nghiệp, nhất là các nhà đầu tư chiến lược và doanh nghiệp vừa và nhỏ trong quá trình phát triển công nghiệp.