Chiến lược khác biệt của Nga và Ukraine về sản xuất UAV

(Dân trí) - Khi xung đột Nga - Ukraine kéo dài, thiết bị bay không người lái (UAV) nổi lên như yếu tố quyết định, thay đổi khái niệm về sức mạnh trên không, cũng là tác nhân có thể thay đổi cục diện chiến trường.

Không còn là những công cụ hỗ trợ phụ thuộc, UAV giờ đây là vũ khí cố yếu, giúp các bên giảm thiểu tổn thất nhân mạng và chi phí chiến tranh. Tuy nhiên, đằng sau sự bùng nổ này là hai mô hình sản xuất đối lập: Nga theo đuổi chiến lược “mở rộng quy mô” với trọng tâm vào sản xuất hàng loạt các mẫu đã được chứng minh tính năng vượt trội, trong khi Ukraine ưu tiên “đa dạng hóa” để tạo ra hàng loạt biến thể phù hợp với đa dạng nhiệm vụ chiến trường.

Sự khác biệt này không chỉ phản ánh nguồn lực và điều kiện của từng bên mà còn đang định hình lại chiến tranh hiện đại, nơi công nghệ giá rẻ và linh hoạt cạnh tranh với các hệ thống truyền thống đắt đỏ.

Xung đột quân sự Nga - Ukraine, bắt đầu từ cuối tháng 2/2022, đã biến chiến trường thành phòng thí nghiệm khổng lồ cho công nghệ UAV. Ban đầu, thế giới dự đoán xe tăng và máy bay chiến đấu sẽ thống trị, nhưng thực tế chứng minh UAV trở thành tâm điểm, bước chuyển chiến lược trong chiến tranh hiện đại.

Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS) năm 2025, UAV chiếm 75% tổn thất chiến đấu ở cả hai bên, vượt xa vai trò của pháo binh hay tên lửa. Sự chuyển dịch này nhấn mạnh rằng ưu thế không quân không còn phụ thuộc vào máy bay có người lái như F-16 hay Su-35, mà nằm ở các thiết bị nhỏ gọn, có thể sản xuất nhanh và triển khai hàng loạt.

Nga và Ukraine, dù đối đầu trực tiếp, đều tận dụng UAV để bù đắp hạn chế về nhân lực và ngân sách, nhưng cách tiếp cận sản xuất của họ phản ánh triết lý chiến lược riêng biệt, dẫn đến những lợi thế và thách thức khác nhau.

Bối cảnh cuộc chiến UAV tại Ukraine

Theo giới chuyên gia, chiến trường Ukraine đã trở thành “biểu tượng cho sự tiến hóa của UAV trong tác chiến hiện đại”. Từ những ngày đầu xung đột, UAV đã chứng minh giá trị qua các nhiệm vụ đa dạng như trinh sát, tấn công chính xác và thậm chí thay thế máy bay cường kích.

Theo phân tích của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS) vào tháng 5, cả hai bên đều sản xuất hơn 1,5 triệu UAV FPV (góc nhìn thứ nhất) mỗi năm, nhưng cách sử dụng chúng đã thay đổi cục diện chiến trường. Ukraine ban đầu dựa vào UAV nhập khẩu như Bayraktar TB2 từ Thổ Nhĩ Kỳ để phá hủy hệ thống phòng không Nga, trong khi Nga nhanh chóng chuyển sang UAV cảm tử như Geran-2 (dựa trên thiết kế Shahed của Iran) để tấn công cơ sở hạ tầng.

Đến năm 2025, quy mô sử dụng UAV tăng vọt. Nga đã phóng tổng cộng hơn 34.000 UAV và mồi nhử vào Ukraine chỉ trong 9 tháng đầu năm, tăng gấp 9 lần so với cùng kỳ năm trước, theo New York Times. Điều này phản ánh khả năng sản xuất công nghiệp mạnh mẽ của Nga, giúp họ duy trì sức ép liên tục lên Ukraine. Ngược lại, Ukraine đã sản xuất hơn 4 triệu UAV/năm, vượt cả Mỹ và Nga về số lượng, theo Jamestown Foundation. Sự bùng nổ này không chỉ từ nhu cầu chiến trường mà còn từ sự thích nghi nhanh chóng với chiến tranh điện tử và thời tiết khắc nghiệt.

Chuyên gia Samuel Bendett từ Trung tâm Phân tích Hải quân Mỹ (CNA) nhận định trong bài viết trên CSIS rằng: “Ukraine và Nga đều tập trung vào sản xuất hàng loạt, nhưng Nga nhấn mạnh vào sự đồng nhất để tối ưu hóa chuỗi cung ứng, trong khi Ukraine khai thác sự đa dạng để thích ứng với các mối đe dọa thay đổi”. Điều này làm nổi bật vai trò của UAV trong việc giảm rủi ro cho binh sĩ, nơi các cuộc tấn công chính xác thay thế cho các đợt xung phong truyền thống. Tuy nhiên, UAV vẫn có hạn chế như tốc độ chậm và dễ bị can thiệp điện tử, buộc cả hai bên phải liên tục đổi mới.

Chiến lược mở rộng quy mô của Nga

Theo Vzglyad, Nga tiếp cận chính sách sản xuất UAV theo mô hình công nghiệp cổ điển, trong đó tập trung vào việc tinh chỉnh một số mẫu chính và mở rộng sản xuất hàng loạt. Theo sĩ quan tình báo Ukraine “Azimuth” được trích dẫn bởi UNIAN, Nga “tinh chỉnh một mẫu đến trạng thái hoạt động và sau đó mở rộng nó tối đa có thể với toàn bộ tổ hợp công nghiệp quân sự”. Cách làm này tương tự sản xuất xe tăng T-34 trong Thế chiến II, nhấn mạnh hiệu quả kinh tế và chuỗi cung ứng.

Năm 2025, Nga đạt sản lượng hơn 300 UAV/ngày, chủ yếu là các mẫu cải tiến hiện đại như Geran-2 và Lancet, theo NBC News. Geran-2, phiên bản Nga của Shahed-136, được sản xuất tại nhà máy ở Cộng hòa Tatarstan với công suất hàng nghìn chiếc/tháng, cho phép phóng theo đàn để áp đảo phòng không Ukraine. Lancet, một UAV dẫn đường chính xác, đã tiêu diệt hàng trăm xe tăng và pháo binh Ukraine, thay thế vai trò của trực thăng tấn công.

Theo báo cáo của Viện Hudson, Nga sản xuất 200.000 UAV FPV/tháng trong năm 2025, tăng từ 20.000 chiếc/tháng năm 2024, nhờ tích hợp công nghệ sợi quang để chống nhiễu điện tử.

Sự mở rộng này được hỗ trợ bởi hệ thống công nghiệp quốc gia, bao gồm các nhà máy như Kremniy EL và Bryansk, dù chúng từng bị Ukraine tấn công bằng UAV. Nga còn thành lập “Lực lượng hệ thống không người lái riêng biệt” để quản lý hoạt động UAV, chứng tỏ cam kết chiến lược.

Chuyên gia Nick Reynolds từ Viện Nghiên cứu Dịch vụ Hoàng gia Anh (RUSI) nhận xét trong Military Review: “Nga đang khai thác lợi thế sản xuất lớn để tạo ra "bầy đàn" UAV, buộc Ukraine phân tán nguồn lực phòng thủ”. Lợi thế của mô hình này nằm ở chi phí thấp, theo đó mỗi Geran-2 chỉ khoảng vài nghìn USD và khả năng duy trì sức ép liên tục như cuộc tấn công 430 UAV vào Kiev ngày 17/11.

Tuy nhiên, cách tiếp cận này cũng bộc lộ rõ một số hạn chế như sự thiếu đa dạng mẫu mã UAV khiến Nga dễ bị đối phó nếu quân đội Ukraine phát triển nhanh các công nghệ chống UAV mới với sự hỗ trợ từ phương Tây. Dù vậy, với kế hoạch sản xuất 75.000 bom lượn và hàng triệu UAV trong năm 2025, Nga đang củng cố vị thế trên chiến trường thông qua quy mô sản xuất UAV khổng lồ.

Sự đa dạng hóa của Ukraine

Trái ngược với Nga, Ukraine theo đuổi sự đa dạng hóa sản xuất UAV, phát triển hàng chục loại để phù hợp với các nhiệm vụ cụ thể. Với hơn 15 nhà sản xuất nhỏ lẻ, Ukraine sản xuất từ UAV trinh sát lớn như Bayraktar TB2 đến FPV cải tiến từ UAV thương mại. Theo Bloomberg, Ukraine sản xuất khoảng 4 triệu UAV mỗi năm, cao hơn bất kỳ quốc gia NATO nào, nhờ mạng lưới phân tán và đổi mới nhanh chóng.

Ukraine mở rộng sản xuất nội địa, trong đó có UAV Octopus để chống UAV Nga, đưa vào sản xuất hàng loạt từ đầu tháng 11. Họ còn hợp tác quốc tế, như với Quantum-Systems của Đức để sản xuất điều hướng UAV hoàn toàn tại Ukraine năm 2025, giảm trọng lượng và tăng hiệu suất. Mục tiêu sản xuất khoảng 2,5 triệu UAV năm 2025, tăng 2,5 lần so với 2024. Các công ty như Vyriy đầu tư hơn 4 triệu USD vào các startup UAV khác trong quý 4.

Sự đa dạng này cho phép Ukraine thích ứng linh hoạt với bối cảnh chiến trường: UAV FPV dùng cho chiến tranh đô thị, trong khi UAV tầm xa tấn công cơ sở hạ tầng Nga, như 14 mục tiêu quan trọng trong tháng 1. Chuyên gia Tsiporah Fried từ Viện Hudson nhận định: “Ukraine đang dẫn dắt thế giới về đổi mới UAV nhờ mô hình phân tán, nơi các nhà sản xuất nhỏ cạnh tranh để tạo ra giải pháp mới, giảm rủi ro từ các cuộc tấn công tập trung”.

Kiev còn kêu gọi đồng minh tài trợ để đạt 20 triệu UAV/năm, theo DW. Theo giới chuyên gia, mô hình sản xuất này của Nga góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo như UAV tự động kết thúc hành trình, nhưng đòi hỏi logistics phức tạp và phụ thuộc vào nguồn linh kiện từ Trung Quốc hoặc phương Tây.

Sự khác biệt giữa chiến lược “mở rộng quy mô” UAV của Nga và “đa dạng hóa” của Ukraine đang định hình lại sức mạnh không quân đối với cả hai bên. Trong đó, Nga đạt lợi thế về số lượng, áp đảo đối phương qua bầy đàn UAV, nhưng thiếu linh hoạt khi đối mặt chiến tranh điện tử. Ukraine, với danh mục đa dạng, có khả năng thích ứng cao hơn nhưng sản xuất phân tán có thể dẫn đến vấn đề chất lượng, bảo trì.

Theo Topwar, UAV đang thay đổi kỹ năng tác chiến trong chiến tranh hiện đại, nơi chi phí thấp cho phép các nước nhỏ như Ukraine cạnh tranh với siêu cường. Chuyên gia từ Atlantic Councils lưu ý: “Ukraine dạy châu Âu rằng công nghệ UAV vô giá nếu thiếu đào tạo, nhưng đa dạng hóa giúp họ duy trì lợi thế bất ngờ”. Tác động lớn nhất là giảm vai trò máy bay có người lái, thúc đẩy xu hướng UAV tự trị.

Hiện cả hai bên đều đối mặt với thách thức, trong đó Nga bị tấn công các nhà máy, Ukraine thiếu ngân sách. Đến nay, Nga tăng cường phòng thủ nội địa, song tấn công bầy đàn liên tục vào các cơ sở hạ tầng năng lượng điện của Ukraine, trong khi Ukraine mở rộng UAV sợi quang, phá hoại các cơ sở lọc dầu của Nga.

Chuyên gia từ CFR dự báo: “Chiến tranh UAV sẽ lan rộng hơn nữa thời gian tới, Ukraine tiếp tục chính sách đa dạng hóa, thúc đẩy đổi mới nhưng Nga thống trị quy mô UAV”. Tương lai có thể chứng kiến UAV AI, buộc các nước như Mỹ và châu Âu nghiên cứu, học hỏi nghiêm túc từ chiến trường Ukraine, nơi Nga đang chứng minh khả năng thích ứng và phát triển UAV nội địa.

Giới chuyên gia nhận định, cuộc chiến UAV tại chiến trường Ukraine minh chứng rằng sức mạnh trên không giờ đây nằm ở sự kết hợp giữa quy mô và sự đa dạng các loại hình vũ khí mới.

Nga tiếp tục mở rộng sản xuất quy mô công nghiệp, duy trì sức ép, Ukraine đa dạng hóa nhằm tạo bất ngờ. Sự khác biệt này không chỉ quyết định cục diện xung đột mà còn định hình chiến tranh tương lai, nơi UAV giá rẻ thống trị.