Chỉ trường chuyên ngành đào tạo y, luật: Vấn đề thực sự không nằm ở tên gọi

Tranh luận về việc chỉ các trường chuyên ngành mới được đào tạo cử nhân luật đang gây xôn xao. Lập luận của người ủng hộ nghe có vẻ hợp lý, cần siết chặt đầu vào để nâng cao chất lượng. Nhưng đứng từ góc độ thực tiễn, tôi thấy đây giống như việc quy định chỉ những bệnh viện có tên chuyên khoa mới được đào tạo bác sĩ trong khi không quan tâm họ dạy thế nào, sinh viên học ra sao.

Trong những năm hành nghề, tôi làm việc với nhiều đồng nghiệp được đào tạo từ trường luật chuyên ngành đến trường đa ngành có khoa luật. Điều làm tôi ấn tượng không phải là tấm bằng ghi tên trường nào mà là người đó có thực sự hiểu luật, biết vận dụng và hành nghề có trách nhiệm hay không. Tôi từng gặp luật sư tốt nghiệp trường chuyên ngành danh tiếng nhưng soạn hợp đồng sơ sài và cũng gặp người từ trường đa ngành nhưng tư duy pháp lý sắc bén, tỉ mỉ đến từng chi tiết.

Người ta thường nhắc đến bác sĩ và luật sư như hai trụ cột bảo vệ con người. Nếu bác sĩ chữa lành thể xác thì luật sư chính là bác sĩ pháp lý chữa trị những vấn đề về quyền lợi và công lý. Hai nghề này giống nhau đến kỳ lạ. Bác sĩ khám bệnh, xét nghiệm để chẩn đoán rồi kê đơn thuốc. 

Luật sư cũng vậy, phân tích tình huống, nghiên cứu hồ sơ để "chẩn đoán" vấn đề pháp lý trước khi đưa ra phương án điều trị bằng thủ tục pháp lý. Một vụ tranh chấp hợp đồng hay một cáo buộc hình sự đều cần được "khám" kỹ lưỡng như một ca bệnh.

Y học hiện đại chú trọng phòng ngừa. Luật pháp cũng thế. Luật sư giỏi không chỉ giải quyết tranh chấp mà còn tư vấn tránh rủi ro. Soạn hợp đồng chặt chẽ, thiết lập quản trị hợp lý chính là "tiêm phòng" pháp lý. Cả hai nghề đều đòi hỏi đạo đức cao, bác sĩ giữ bí mật bệnh án, luật sư bảo mật thông tin khách hàng. 

Cả hai đều phải học suốt đời, bác sĩ cập nhật kỹ thuật mới, luật sư theo dõi văn bản pháp luật mới. Và cuối cùng cả hai đều phục vụ con người, bác sĩ chữa bệnh để mọi người khỏe mạnh, luật sư bảo vệ quyền lợi để mọi người sống công bằng, có phẩm giá.

Chuẩn hóa chương trình là yếu tố quan trọng 

Điều quan trọng với ngành y là chương trình đào tạo chuẩn hóa, giảng viên có trình độ, sinh viên được thực hành đầy đủ và nhất là kỳ thi hành nghề nghiêm ngặt. Dù tốt nghiệp trường nào, muốn hành nghề phải qua kỳ thi này.

Với tư cách một người hành nghề luật sư nhiều năm tôi thường tự hỏi nếu luật sư là bác sĩ pháp lý thì liệu chúng ta có đang đào tạo đúng cách?

Tại sao không tập trung vào chuẩn hóa chương trình, nâng cao chất lượng giảng dạy và đặc biệt là chú trọng thực hành cho sinh viên?

Từ kinh nghiệm nhận thực tập sinh, tôi thấy vấn đề thực sự không nằm ở tên gọi trường. Nhiều sinh viên dù từ trường chuyên hay không chuyên đều mắc những thiếu sót tương tự như không biết tra cứu văn bản pháp luật đúng cách, không phân biệt được luật còn hiệu lực và đã hết hiệu lực, viết văn bản pháp lý lủng củng. Quan trọng hơn không có thái độ cầu thị cũng như tinh thần sẵn sàng học hỏi.

Có lần tôi nhờ một thực tập sinh tìm quy định về thời hiệu khởi kiện. Sinh viên ấy đưa cho tôi một điều luật đã bị sửa đổi từ 5 năm trước, lấy từ website không chính thống. Khi tôi hỏi sao không tra trên Cổng thông tin điện tử Chính phủ, em ấy ngơ ngác: "Dạ em không biết trang đó ạ". Đây là sinh viên năm cuối của một trường luật có tiếng. 

Hoặc có lần tôi giao cho một thực tập sinh khác từ trường đa ngành soạn thảo đơn khởi kiện đơn giản. Kết quả em ấy nộp khiến tôi giật mình. Văn phong như viết đơn xin việc, không có căn cứ pháp lý, không trích dẫn điều khoản nào. Khi tôi hỏi tại sao, em ấy nói: "Dạ ở trường em chỉ học lý thuyết, chưa được thực hành viết ạ".

Dạy thế nào để sinh viên ra trường biết làm việc?

Vấn đề rõ ràng không phải tên trường mà là cách đào tạo. Cả trường chuyên ngành và không chuyên đều đang có những thiếu sót nghiêm trọng. Thay vì tranh luận nên cho trường nào dạy thì chúng ta cần hỏi: Dạy thế nào để sinh viên ra trường biết làm việc?

Theo tôi cần có những thay đổi căn bản. Một là, chuẩn hóa chương trình đào tạo. Dù trường nào, chương trình luật phải đảm bảo những kiến thức nền tảng, những kỹ năng cơ bản. Bộ GD-ĐT lẫn Bộ Tư pháp cần phối hợp với Liên đoàn Luật sư Việt Nam, Hội Luật gia Việt Nam ban hành chuẩn đầu ra rõ ràng như sinh viên luật tốt nghiệp phải biết gì, làm được gì. 

Hai là, tăng cường thực hành. Không thể chỉ dạy lý thuyết suông rồi mong sinh viên tự biết vận dụng. Cần có các môn thực hành soạn thảo hợp đồng, viết đơn kiện, vẽ sơ đồ tư duy giải quyết vụ việc. Cần mô phỏng phiên tòa, đàm phán, tư vấn khách hàng. Giống như sinh viên y phải thực hành trên người bệnh, sinh viên luật phải thực hành với vụ việc thực tế.

Ba là, nâng cao chất lượng giảng viên. Nhiều giảng viên luật chưa bao giờ hành nghề, chỉ học thuộc sách rồi đứng lớp đọc lại. Làm sao dạy được kỹ năng thực tiễn? Cần khuyến khích giảng viên tham gia hành nghề hoặc mời luật sư, thẩm phán thực tiễn về trường giảng dạy. 

Bốn là, siết chặt kỳ thi luật sư. Đây mới là cửa sàng lọc thực sự. Kỳ thi phải đánh giá toàn diện năng lực, không chỉ kiến thức lý thuyết mà cả kỹ năng vận dụng, phân tích, soạn thảo. Đề thi phải đảm bảo phù hợp để đảm bảo người đỗ thực sự đủ năng lực hành nghề.

Một trường chuyên ngành nhưng chỉ dạy lý thuyết, không thực hành, sinh viên ra trường không biết làm việc thì đó không phải giáo dục chất lượng. Một trường đa ngành nhưng có khoa luật mạnh, chương trình chuẩn, giảng viên giỏi, thực hành nhiều tại sao không thể giảng dạy? Khi xã hội ngày càng phức tạp, vai trò của luật sư - những bác sĩ pháp lý, càng trở nên quan trọng. Thay vì tranh luận về tên gọi hãy tập trung vào chất lượng thực sự. Đó mới là cách để đào tạo được những "bác sĩ pháp lý" xứng tầm cho xã hội.

Tôi tin rằng xã hội cần luật sư giỏi, không phải luật sư từ trường chuyên ngành mặc dù tôi trưởng thành từ trường luật được coi là cái nôi đào tạo cán bộ pháp lý bậc đại học hệ chính quy đầu tiên của nước ta sau khi đất nước thống nhất. Xã hội cần người có năng lực, có đạo đức, có trách nhiệm dù họ tốt nghiệp từ đâu.