Chế tài đủ răn đe để 'trị' thuốc giả, thực phẩm giả

Sáng 21.8, Ủy ban Văn hóa - Xã hội chủ trì, phối hợp với Ủy ban Khoa học - Công nghệ - Môi trường và Ủy ban Dân nguyện - Giám sát Quốc hội tổ chức phiên giải trình việc thực hiện chính sách, pháp luật về phòng, chống thuốc giả, thực phẩm giả.

Cơ chế quản lý lỏng lẻo, thiếu hiệu quả

Cầm trên tay hộp sữa ghi "sữa non nhập khẩu từ Mỹ", Phó chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Xã hội (VH-XH) Tạ Văn Hạ nói ông nghi sản phẩm này là giả vì vỏ hộp rất đẹp, đủ nhãn mác và cả tem chống hàng giả, nhưng khi mở mã vạch ra lại "không có thông tin gì", địa chỉ từ đơn vị phân phối cũng không liên hệ được. 

Theo ông Hạ, nếu nhìn bằng mắt thường rất khó nhận biết sản phẩm như hộp sữa này là giả hay thật, trong khi các sản phẩm thuốc giả và thực phẩm giả ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe, tính mạng người dân. "Nếu sản phẩm này là giả thì cơ quan nào trả lời trước nhân dân? Trách nhiệm chính thuộc về cơ quan nào?", ông Hạ nêu và cho hay, hiện rất nhiều cơ quan có trách nhiệm quản lý vấn đề thực phẩm giả và cơ chế chủ yếu là phối hợp nên không rõ cơ quan nào sẽ đứng ra chịu trách nhiệm, xử lý với những sản phẩm như thế này.

Ông Hạ cũng cho rằng cơ chế xử phạt đối với sản xuất hàng giả hiện chưa đủ sức răn đe. "Theo Nghị định 98/2000, sản xuất hàng giả về giá trị sử dụng, công dụng chỉ phạt đến 100 triệu đồng, nếu buôn bán chỉ phạt đến 70 triệu đồng. Trong khi một hộp sữa như thế này có giá từ 500.000 - 800.000 đồng. Với mức lợi nhuận như vậy thì mức phạt 100 triệu đồng đã đủ tính răn đe hay chưa", ông Hạ chất vấn.

Giải trình, Thứ trưởng Bộ Công thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, Nghị định 98 của Chính phủ đã nêu rất rõ các tình huống để xác định hàng giả. Vì vậy, hộp sữa ông Hạ mang tới phiên giải trình khả năng cao là giả. Tuy nhiên, theo Thứ trưởng Tân, để chứng minh được đây là hàng giả thì phải có cơ quan chức năng kiểm định. "Chúng tôi đang cố gắng rà soát, sửa đổi để với các sản phẩm đặc biệt liên quan đến thuốc giả, thực phẩm giả sẽ có những quy trình chặt chẽ và nhanh để sớm xử lý", ông Tân nêu.

Ông Tân cũng thừa nhận, dù chế tài đối với hàng giả, thuốc giả hiện đầy đủ, song chưa đảm bảo răn đe. Ông cho biết, sắp tới khi sửa đổi Nghị định 98 sẽ bổ sung thêm chế tài phù hợp. Tuy nhiên, ông Tân thừa nhận, thuốc giả và thực phẩm giả mang lại lợi nhuận rất lớn nên chắc chắn một số doanh nghiệp (DN) vẫn sẽ làm giả. Do đó, quan trọng nhất vẫn là cơ chế phải phát hiện nhanh, xử lý nhanh và nghiêm.

Chưa đồng tình, ông Hạ nói rằng cơ chế quản lý hiện nay rõ ràng là lỏng lẻo và thiếu hiệu quả. "Tôi muốn hỏi là một sản phẩm giả thì trách nhiệm chính thuộc về ai? Khi phát hiện thế này thì dân báo cho ai? Tôi cho rằng cần phải có một cơ quan chịu trách nhiệm chính trong quản lý nhà nước về thực phẩm giả", ông Hạ nhấn mạnh.

Giải trình thêm, Thứ trưởng Tân nói, nếu người dân nhìn thấy, nghi ngờ hàng giả thì có thể gửi phản ánh đến các cơ quan chức năng, không chỉ riêng Bộ Công thương mà các bộ, ngành và địa phương. Việc này đã có cơ chế khiếu nại, tố cáo; cơ chế bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (NTD) đầy đủ. "Trách nhiệm cơ quan tiếp nhận khiếu nại tố cáo cũng rất rõ và đang thực hiện. Còn trách nhiệm các bộ, ngành đến đâu thì quy định rất rõ trong luật rồi", ông Tân nói.

Tham gia giải trình, Bộ trưởng Bộ Y tế Đào Hồng Lan cho biết, với lĩnh vực an toàn thực phẩm (ATTP), ngoài luật ATTP còn có luật Chất lượng sản phẩm hàng hóa. Về kiểm soát hàng giả lại có Nghị định 98/2000 của Chính phủ. Riêng trong luật ATTP lại có tới 3 bộ quản lý theo các ngành hàng và liên quan đến hệ thống văn bản do các bộ trình trong các lĩnh vực, gồm: Bộ Y tế, Bộ Công thương và Bộ NN-MT. Bà Lan thừa nhận, trong quá trình thực hiện, tính tương thích của hệ thống pháp luật trong vấn đề chất lượng, an toàn và hàng giả đã bộc lộ những vấn đề cần rà soát.

Từ đầu cầu TP.HCM, đại biểu (ĐB) Quốc hội Trần Kim Yến đề nghị phải làm sao để tránh những chồng chéo, nhập nhằng trong quản lý giữa các bộ với nhau, như Bộ trưởng Y tế nói một sản phẩm mà 3 bộ quản lý. "Để một sản phẩm chỉ một cơ quan chịu trách nhiệm trả lời trước dân chứ không thể đùn đẩy trách nhiệm, ảnh hưởng lớn đến niềm tin của nhân dân", bà Yến nói.

50% thuốc bán qua mạng có thể là giả

Chất vấn về thuốc giả, ĐB Phạm Nam Tiến, Ủy viên Ủy ban VH-XH, đề nghị Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho biết khi phát hiện sản phẩm nghi ngờ thuốc giả thì quy trình xử lý thế nào và việc truy xuất nguồn gốc sản phẩm ra sao, chế tài xử lý mà Bộ Y tế đang thực hiện đã đảm bảo tính răn đe chưa.

Tương tự, ĐB Phạm Trọng Nghĩa, Ủy viên Ủy ban VH-XH, phản ánh NTD thường thiếu công cụ để tự kiểm tra tính xác thực của thuốc khi mua, đặc biệt trong bối cảnh thuốc giả rất tinh vi. Ông Nghĩa đề nghị Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho biết giải pháp để phát triển các ứng dụng và các hệ thống truy vấn công khai giúp người dân dễ dàng tra nguồn gốc và tính hợp pháp của thuốc trước khi mua.

Trả lời các ĐB, Bộ trưởng Y tế Đào Hồng Lan cho biết, theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), không có quốc gia nào miễn nhiễm với vấn nạn thuốc giả. Theo số liệu của WHO, ước tính 10% thuốc tại các nước thu nhập thấp hoặc trung bình là kém chất lượng hoặc giả mạo. Tỷ lệ thuốc giả, kém chất lượng có thể lên đến 50% đối với thuốc bán qua mạng. Vẫn theo bà Lan, thuốc giả ở các nước kém phát triển, thu nhập thấp thường gồm rất nhiều loại, trong đó chủ yếu là thuốc cho người mắc các bệnh mạn tính như tim mạch, ung thư, các loại thuốc kháng sinh, vắc xin nên dẫn đến các hậu quả rất nghiêm trọng.

Để khắc phục tình trạng này, thời gian qua, Bộ Y tế đã tham mưu xây dựng các luật, triển khai đồng bộ các giải pháp. Theo bà Lan, tại VN, 100% các lô vắc xin và sinh phẩm đều được Viện Kiểm nghiệm vắc xin và sinh phẩm quốc gia kiểm tra đạt yêu cầu mới được cấp giấy chứng nhận xuất xưởng. Tương tự, 100% các lô thuốc đạt tiêu chuẩn mới được xuất xưởng. Cùng đó, thuốc trong quá trình lưu thông được cơ quan quản lý chất lượng lấy mẫu ngẫu nhiên để kiểm tra chất lượng tại các cơ sở kiểm nghiệm nhà nước.

Bà Lan cho hay, hằng năm, các đơn vị y tế đã lấy mẫu kiểm nghiệm với 38.000 mẫu thuốc. Tỷ lệ thuốc không đạt chất lượng, thuốc giả những năm gần đây chỉ còn dưới 2%. Cụ thể, năm 2024, tỷ lệ không đạt chất lượng là 0,45%, còn tỷ lệ thuốc giả là dưới 0,1%.

Bộ trưởng Y tế cũng đánh giá, tình trạng thuốc giả tại VN vẫn có xu hướng gia tăng bởi hiện nay các sàn thương mại điện tử, mua bán giao dịch qua điện tử rất lớn. "Như WHO đánh giá 50% số thuốc giao dịch điện tử là thuốc giả hoặc có nguy cơ là thuốc giả. Do đó, Bộ Y tế xác định đây là đối tượng nguy cơ cao để phối hợp các bộ, ngành liên quan có giải pháp tập trung", bà Lan khẳng định. 

Theo Bộ trưởng Y tế, hiện thị trường dược phẩm của VN có giá trị khoảng 7 - 10 tỉ USD. Đây là thị trường lớn để các DN làm ăn phi pháp, sản xuất, kinh doanh thuốc giả, kém chất lượng. Do đó, cần tăng cường quản lý chất lượng từ sản xuất, lưu thông, phân phối đến bán lẻ, đặc biệt là quản lý theo chuỗi đối với các sản phẩm có ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người.

Bày tỏ đồng tình với ĐB Nghĩa về việc phải có hệ thống truy vấn thông tin để ngăn ngừa thuốc giả, Bộ trưởng Đào Hồng Lan cho biết, hiện người mua thuốc chủ yếu quan sát bao bì, mẫu mã nhưng thiếu công cụ để truy xuất nguồn gốc. Vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo rất rõ việc xây dựng cơ sở dữ liệu cũng như các giải pháp để truy xuất nguồn gốc hàng hóa nói chung, đặc biệt là thuốc và thực phẩm.

Ngoài ra, bà Lan cũng cho biết, Bộ Y tế đang cập nhật các thông tin liên quan đến thuốc giả trên website của Bộ Y tế, Cục Quản lý dược hay ứng dụng việc cảnh báo sớm, tăng cường tuyên truyền trên các phương tiện thông tin đại chúng để hỗ trợ người dân nắm bắt các nội dung liên quan tình hình thuốc giả. "Chúng tôi khuyến cáo người dân khi mua thuốc, một là phải mua theo đơn, hai là mua ở các cơ sở uy tín, ví dụ các nhà thuốc bệnh viện, các đơn vị đã được cấp phép, các cơ sở quản lý theo chuỗi. Còn các cơ sở bán lẻ hoặc mua qua người này, người kia thì phải hết sức cảnh giác", bà Lan nhấn mạnh.

Đối với vấn đề xử lý thuốc giả, theo Bộ trưởng Y tế, ngoài trách nhiệm các bộ, ngành ở T.Ư, thì còn trách nhiệm rất lớn của chính quyền địa phương. Bà Lan cho biết, nghị quyết của Bộ Chính trị về y tế sắp tới sẽ đưa ra nhiều giải pháp để tăng cường năng lực cho địa phương, đặc biệt là xã, phường, từ con người, chế độ chính sách cho tới ứng dụng công nghệ thông tin.

Bộ trưởng Y tế cũng nhấn mạnh, quan điểm của Bộ Y tế trong quá trình phối hợp với Bộ Công an là "làm một vụ nhưng cảnh tỉnh cả vùng, cả lĩnh vực". "Khi có vụ việc xảy ra, Bộ Y tế cùng Bộ Công an đã đưa rất kỹ trên các phương tiện thông tin đại chúng để DN, người làm ăn không chân chính phải lấy đó là bài học cảnh báo hoạt động của mình. Chúng tôi cũng đề nghị các cơ quan chức năng khi đã có vụ việc sai phạm xảy ra thì xử lý rất nghiêm để răn đe", bà Lan nhấn mạnh.