Chê cao đẳng, chọn đại học nhưng 4 năm sau thất nghiệp

Trong nhiều năm qua, câu hỏi "học cao đẳng hay đại học?" luôn là một chủ đề nóng trong các gia đình, trường học và cả trên mạng xã hội. Dù hệ thống giáo dục đã mở rộng và đa dạng hóa, nhưng dường như xã hội Việt vẫn còn đặt nặng "bằng cấp đại học" như một thước đo thành công.

Tôi – một người từng chứng kiến hành trình của nhiều bạn trẻ đi theo cả hai con đường này – cho rằng, thay vì tranh cãi, đã đến lúc chúng ta cần nhìn nhận thực tế khách quan hơn: học gì không quan trọng bằng việc học để làm gì và học xong có thể làm được gì?

Từ trước đến nay, học đại học vẫn được xem là "chuẩn mực" của sự thành công. Hầu hết phụ huynh đều mong con cái thi đỗ vào các trường đại học danh tiếng, bởi họ tin rằng tấm bằng cử nhân sẽ mở ra cánh cửa đến với một tương lai tươi sáng. Tuy nhiên, thực tế không hẳn như vậy.

Không ít sinh viên sau khi tốt nghiệp đại học vẫn loay hoay tìm việc, thậm chí phải làm trái ngành, hoặc chấp nhận công việc với mức lương khởi điểm thấp. Nguyên nhân có nhiều: chương trình học nặng lý thuyết, thiếu kỹ năng thực hành, và quan trọng hơn là sự lệch pha giữa đào tạo và nhu cầu của thị trường lao động.

Tôi từng biết một người bạn học ngành Quản trị kinh doanh tại một trường đại học có tiếng ở Hà Nội. Sau 4 năm ra trường, bạn phải mất thêm một năm đi học nghề Marketing thực chiến mới có thể xin được việc đúng chuyên môn. Khi ấy, bạn nói với tôi một câu mà tôi nhớ mãi: "Giá mà hồi đó mình chọn cao đẳng thực hành, có khi đã đi làm sớm và có kinh nghiệm hơn bây giờ".

Trái ngược, cao đẳng lại gắn liền với hình ảnh "bậc học thấp hơn", "dành cho những người học kém". Đó là định kiến tồn tại đã quá lâu. Trong khi trên thực tế, các trường cao đẳng hiện nay đã thay đổi rất nhiều: tập trung vào kỹ năng nghề, học ngắn hơn, chi phí thấp hơn, và quan trọng là sinh viên có thể đi làm sớm hơn từ một hai năm.

Một ví dụ điển hình là các ngành kỹ thuật, du lịch, nhà hàng khách sạn hay điều dưỡng. Nhiều sinh viên cao đẳng tốt nghiệp đã có việc làm ổn định với mức thu nhập khá, trong khi nhiều cử nhân đại học vẫn đang loay hoay "chọn nghề". Ở nước ngoài, đặc biệt là các quốc gia phát triển như Đức, Nhật Bản hay Hàn Quốc, hệ thống giáo dục nghề nghiệp được đánh giá cao không kém đại học. Người học nghề có thể trở thành chuyên gia kỹ thuật, thậm chí là quản lý trong lĩnh vực họ theo đuổi.

Vậy tại sao ở Việt Nam, học cao đẳng vẫn bị xem là "phương án B"? Có lẽ, chúng ta vẫn đang quá coi trọng danh xưng hơn là năng lực thật sự.

>> Vòng lặp 'vào đại học – thất nghiệp – bỏ cuộc'

Thế giới đang thay đổi nhanh chóng, và Việt Nam cũng vậy. Doanh nghiệp ngày nay không chỉ nhìn vào tấm bằng, mà quan tâm hơn đến kỹ năng, tư duy và khả năng thích ứng. Một kỹ thuật viên giỏi tay nghề, biết sử dụng công nghệ và giao tiếp tốt có thể kiếm được mức thu nhập cao hơn cả một cử nhân học hành bài bản nhưng thiếu thực tiễn.

Đã đến lúc các bậc phụ huynh, thầy cô và cả chính người học cần thay đổi tư duy: bằng cấp không phải là đích đến, mà là công cụ để mở rộng cơ hội.Nếu mục tiêu của bạn là có kiến thức chuyên sâu, nghiên cứu hoặc làm việc trong các lĩnh vực học thuật, khoa học, thì đại học là con đường phù hợp. Nhưng nếu bạn muốn nhanh chóng có nghề, có việc làm ổn định, hoặc khởi nghiệp bằng kỹ năng thực tế, thì cao đẳng là lựa chọn hợp lý và hiệu quả.

Sự thật là, không ai có thể khẳng định "đại học tốt hơn cao đẳng" hay ngược lại. Mỗi con đường có ưu và nhược điểm riêng. Quan trọng là người học có đủ bản lĩnh để theo đuổi đến cùng hay không. Một cử nhân đại học nếu không chịu học hỏi thêm cũng dễ tụt lại phía sau. Ngược lại, một sinh viên cao đẳng nếu biết trau dồi kỹ năng, ngoại ngữ, và tích lũy kinh nghiệm thực tế hoàn toàn có thể tiến xa hơn trên con đường nghề nghiệp.

Vì vậy, thay vì phân biệt, xã hội nên tạo môi trường công bằng cho cả hai hệ. Nhà nước cũng cần đầu tư mạnh hơn vào hệ thống cao đẳng, gắn đào tạo với doanh nghiệp, và công nhận giá trị thật của lao động kỹ năng. Khi đó, học sinh sẽ tự tin chọn con đường phù hợp nhất, không vì áp lực "đại học hay là thất bại".

Câu hỏi "học cao đẳng hay học đại học?" có lẽ sẽ còn được nhắc đến nhiều năm nữa. Nhưng điều quan trọng là, chúng ta phải thay đổi cách nhìn, không còn xem đó là cuộc chiến, mà là hai hướng đi song song dẫn đến cùng một mục tiêu: tìm được nghề phù hợp, sống có giá trị và hạnh phúc với lựa chọn của mình. Bởi suy cho cùng, học gì không quan trọng bằng việc biết mình là ai và mình muốn trở thành người như thế nào trong tương lai?

Ngọc