Chặn hiểm họa với sức khỏe từ loại đồ uống quen thuộc

Trung bình mỗi người Việt tiêu thụ khoảng 66,5 lít nước ngọt mỗi năm, tương đương 1,3 lít mỗi tuần. Tiêu thụ đồ uống có đường thường xuyên được chứng minh làm tăng nguy cơ mắc loạt bệnh không lây nhiễm nguy hiểm.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh không lây nhiễm như bệnh tim mạch, đái tháo đường, ung thư và bệnh hô hấp mạn tính là nguyên nhân gây ra hơn 41 triệu ca tử vong mỗi năm trên toàn cầu, chiếm 74% tổng số ca tử vong. 

Việt Nam không là ngoại lệ, 81% số ca tử vong trong năm 2019 có nguyên nhân từ bệnh không lây nhiễm. Ước tính hiện nay, lần lượt có khoảng 17 triệu và 4,6 triệu người đang sống chung với tăng huyết áp và đái tháo đường. Riêng với ung thư, theo Thứ trưởng Y tế Trần Văn Thuấn, nếu tính cả số đã mắc hiện còn sống, Việt Nam có hơn 354.000 người sống chung với bệnh ung thư.

Nguyên nhân hàng đầu của các bệnh này xuất phát từ các yếu tố nguy cơ về hành vi có thể phòng ngừa được, như hút thuốc lá, lạm dụng rượu bia, ít vận động và chế độ ăn uống không lành mạnh. Trong đó, việc tiêu thụ quá nhiều đồ uống có đường đang nổi lên là mối đe dọa đáng kể đối với sức khỏe cộng đồng.

Đồ uống có đường chứa lượng đường tự do cao, dễ tiêu hóa và hấp thụ nhanh, khiến lượng đường trong máu tăng đột biến - yếu tố góp phần trực tiếp vào các rối loạn chuyển hóa như béo phì, tăng huyết áp, tăng đường huyết và đái tháo đường tuýp 2. 

Các bằng chứng khoa học mạnh mẽ cho thấy tiêu thụ loại đồ uống này thường xuyên làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, loãng xương, sâu răng và thậm chí cả ung thư.

Tại Việt Nam, mức tiêu thụ đồ uống có đường tăng gấp 4 lần trong vòng 15 năm. Năm 2023, trung bình mỗi người tiêu thụ khoảng 66,5 lít nước ngọt mỗi năm - tương đương với 18g đường mỗi ngày chỉ từ đồ uống. Mức tiêu thụ này đã chiếm tới 36% giới hạn đường tối đa được WHO khuyến nghị cho một người trưởng thành.

Đáng lo ngại hơn, tỷ lệ thừa cân, béo phì ở thanh thiếu niên 15-19 tuổi đã tăng gấp đôi, từ 8,5% (năm 2010) lên 19% (năm 2020). Nếu xu hướng này không được kiểm soát, Việt Nam có thể đối mặt với khoảng 2 triệu trẻ em béo phì vào năm 2030, theo ước tính của UNICEF.

Cũng như thuốc lá, WHO và các chuyên gia y tế công cộng cho rằng áp thuế để giá đồ uống có đường sẽ giúp giảm tiêu thụ các sản phẩm này. 

Thống kê trên thế giới cho thấy, mức tăng giá đồ uống có đường khoảng 10% nhờ tăng thuế có thể dẫn đến giảm 10–11% lượng tiêu thụ.

“Đây là thời điểm thích hợp để áp dụng chính sách thuế với nước ngọt có đường, nếu không kiểm soát, tình trạng tiêu thụ sẽ tiếp tục gia tăng, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe toàn dân lẫn nền kinh tế”, Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện WHO tại Việt Nam, nhận định.

WHO cũng đề xuất lộ trình đến năm 2030, Việt Nam nên tăng thuế suất lên mức tương đương 40% giá xuất xưởng, để đảm bảo giá bán lẻ tăng ít nhất 20% sau khi tính đến yếu tố lạm phát. Điều này không chỉ góp phần giảm các ca bệnh liên quan đến bệnh không lây nhiễm mà còn tạo nguồn thu ngân sách để tái đầu tư vào các chương trình y tế dự phòng, phù hợp với mục tiêu giảm gánh nặng bệnh tật và chi phí y tế. 

Theo kết quả nghiên cứu của Trường Đại học Y tế Công cộng, nếu áp thuế để tăng giá bán lẻ đồ uống có đường lên 20% như khuyến cáo của WHO thì tỷ lệ thừa cân, béo phì tại Việt Nam có thể giảm lần lượt 2,1% và 1,5%, phòng tránh được 80.000 ca đái tháo đường, tiết kiệm cho hệ thống y tế gần 800 tỷ đồng.

Hiện trên thế giới có khoảng 110 quốc gia triển khai chính sách thuế đồ uống có đường, trong đó có 6 quốc gia Đông Nam Á.

Ngoài áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với đồ uống có đường theo lộ trình nhằm giảm tiêu dùng thông qua tăng giá bán lẻ, các biện pháp chủ lực cần thực hiện đồng bộ nhằm dự phòng các yếu tố hành vi có hại từ sớm với trẻ em được các chuyên gia đề xuất như truyền thông nâng cao nhận thức cộng đồng; Hạn chế quảng cáo đồ uống có đường nhắm vào trẻ em.