Câu hỏi chưa có lời giải về ‘số phận’ kho uranium làm giàu của Iran

Các bên đã tranh luận gay gắt về kết quả chiến dịch Mỹ ném bom 3 cơ sở hạt nhân Iran suốt nhiều ngày qua, song số phận kho dự trữ uranium làm giàu của Tehran vẫn là một ẩn số lớn.

Suốt nhiều năm qua, Iran đã xây dựng các cơ sở hạt nhân ngầm và máy ly tâm, tích lũy kho dự trữ uranium lớn nặng 400 kg, được làm giàu đến 60%, gần cấp độ bom. Mặc dù Iran vẫn chưa quyết định chế tạo bom, các cơ quan tình báo Mỹ kết luận với quy mô kho dự trữ như vậy, Iran có thể nhanh chóng biến uranium thành vũ khí.

Do đó, gần một tuần sau khi Mỹ không kích Iran, các bên đã tranh luận sôi nổi về kết quả chiến dịch.

CNN dẫn đánh giá sơ bộ của Cơ quan Tình báo Quốc phòng Mỹ (DIA) cho biết thiệt hại tại 3 cơ sở hạt nhân ở “mức trung bình đến nghiêm trọng”, song “không hoàn toàn tin tưởng” vào những phát hiện ban đầu. Trong khi đó, New York Times nhận định chương trình hạt nhân của Iran đã bị suy yếu đáng kể và nước này sẽ phải vật lộn để sản xuất thêm nhiên liệu hạt nhân.

Tuy nhiên, tình báo Mỹ từ lâu đánh giá, khi đối mặt với nguy cơ bị tấn công vào các cơ sở hạt nhân, Iran sẽ tìm cách di chuyển kho dự trữ uranium làm giàu, với mục đích làm đòn bẩy trong đàm phán hoặc chế tạo vũ khí trong tương lai. Giữa những tuyên bố trái chiều về mức độ thiệt hại mà Iran đang gánh chịu, có một sự thật rõ ràng rằng Tehran không có ý định từ bỏ chương trình hạt nhân.

Những tuyên bố mâu thuẫn

Trong bình luận công khai đầu tiên kể từ vụ đánh bom của Mỹ, Lãnh đạo tối cao Iran Ayatollah Ali Khamenei khẳng định đòn tấn công “không gây ra tác động đáng kể” với các cơ sở hạt nhân của Iran. Ông Khamenei nói "hầu hết địa điểm vẫn còn nguyên vẹn và Iran sẽ tiếp tục chương trình hạt nhân".

Hôm 24/6, Mohammad Eslami - người đứng đầu Tổ chức Năng lượng Nguyên tử Iran, cho biết nước này đã lên kế hoạch và tìm cách ngặn chặn mọi gián đoạn trong sản xuất hoặc dịch vụ.

Trong khi đó, hôm 22/6, Phó tổng thống Mỹ JD Vance cho biết Washington muốn nói chuyện với Tehran về kho dự trữ uranium. Song hôm 26/6, chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump bác bỏ thông tin cho rằng Iran có khả năng đã di chuyển uranium làm giàu trước khi Mỹ tấn công.

Ông Trump khẳng định kho dự trữ tại Fordow đã bị phá hủy hoặc chôn vùi. “Họ không chuyển gì ra khỏi cơ sở. Mất quá nhiều thời gian, quá nguy hiểm, quá nặng và quá khó di chuyển”, ông Trump viết trên mạng xã hội.

Karoline Leavitt - Thư ký báo chí Nhà Trắng - cho biết tình báo Mỹ đang theo dõi chặt chẽ các địa điểm hạt nhân Iran, “và không có dấu hiệu nào cho thấy uranium làm giàu đã được di chuyển trước cuộc không kích”.

Hình ảnh vệ tinh tại khu phức hợp Fordow, trước và sau khi bị Mỹ tấn công. Ảnh: Maxar Technologies.

Các quan chức Mỹ cho hay thông tin tình báo thu thập được ở thời điểm hiện tại có nhiều điểm trái ngược nhau.

DIA nói đòn tấn công chỉ làm chậm chương trình hạt nhân Iran trong vài tháng, còn Giám đốc Cơ quan Tình báo Trung ương (CIA) John Ratcliffe tuyên bố "một số cơ sở hạt nhân quan trọng của Iran đã bị phá hủy và mất nhiều năm để xây dựng lại”. Do đó, cộng đồng tình báo chưa thể kết luận chắc chắn về số lượng uranium Iran đang nắm giữ.

Mỹ ban đầu cũng nhầm lẫn về địa điểm ban đầu của kho dự trữ. Ông Trump nói ở Fordow, có người nói Iran lưu trữ một số uranium ở Natanz. Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) lại cho biết phần lớn kho dự trữ nằm ở Isfahan, nơi Iran có các lò phản ứng và cơ sở hạt nhân khác dùng uranium. Một số chuyên gia nhắc tới khả năng Iran phân tán kho dự trữ khắp đất nước.

Theo Rafael Mariano Grossi - Tổng giám đốc IAEA, người Iran từng nói với các thanh tra viên rằng họ có kế hoạch di chuyển vật liệu nếu lo ngại bị tấn công. Ông Grossi cho biết uranium được lưu trữ trong các thùng chứa đủ nhỏ để nhét vừa cốp xe ôtô thông thường.

Trước khi Mỹ tấn công Iran, có bằng chứng cho thấy các phương tiện vận chuyển đồ vật không rõ vào hoặc ra khỏi phòng thí nghiệm. Các quan chức IAEA nói vì kho dự trữ uranium làm giàu 60% là tài sản quốc gia của Iran, việc lưu trữ tất cả ở một chỗ là không hợp lý. Do đó, ông Grossi giữ nguyên quan điểm rằng một lượng lớn nhiên liệu đạt gần cấp độ bom vẫn nằm trong tầm kiểm soát của Iran.

Hôm 26/6, các quan chức châu Âu cho biết dựa trên đánh giá sơ bộ, họ cũng cho rằng Iran đã di chuyển kho dự trữ, song chưa hoàn toàn chắc chắn về vị trí chính xác của uranium. Những quan chức phương Tây khác lại về phía CIA, nhận định Iran cần vài năm mới có thể tái khởi động hoàn toàn các cơ sở.

Ngoài thiệt hại về máy ly tâm ở Fordow, Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio nhấn mạnh việc phá hủy "cơ sở chuyển đổi" ở Isfahan đã làm tổn hại đến khả năng chế tạo vũ khí của Iran. Cơ sở này chuyển đổi uranium làm giàu thành vật liệu rắn và kim loại dùng trong bom hạt nhân hoặc đầu đạn.

Điều gì sẽ xảy ra nếu Iran tiếp tục làm giàu uranium?

Mặc dù chương trình hạt nhân và khả năng sản xuất nhiên liệu mới của Iran có thể bị chậm lại, tốc độ sản xuất bom của nước này lại là một câu hỏi khác. Trong gần hai tuần giao tranh, Israel đã ám sát một số nhà khoa học hạt nhân Iran. Nếu có đủ nhân lực, Iran có thể ngầm tận dụng kho dự trữ ẩn để chạy đua chế tạo vũ khí. Điều này đồng nghĩa khả năng chế tạo bom của Iran chỉ thụt lùi trong vài tháng, ngay cả khi tổng thể chương trình bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Hạ nghị sĩ Jim Himes, đảng viên Dân chủ trong Ủy ban Tình báo Hạ viện, nhận định kho dự trữ là vấn đề rất quan trọng với Mỹ. “Việc phá hủy các địa điểm này chẳng có ý nghĩa gì nếu Iran di chuyển uranium, máy ly tâm và các công cụ vũ khí hóa khác tới một địa điểm nào đó không xác định", ông viết trên mạng xã hội.

Chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump liên tục tuyên bố chiến dịch ném bom đã xóa sổ chương trình hạt nhân Iran. Ảnh: Reuters.

Hồi tháng 4, ông Rubio chia sẻ Iran hoàn toàn có thể sở hữu chương trình hạt nhân dân sự như các quốc gia khác, bằng cách nhập khẩu nguyên vật liệu đã làm giàu.

“Nhưng nếu họ khăng khăng tự làm giàu uranium, họ sẽ là quốc gia duy nhất trên thế giới không có chương trình vũ khí hạt nhân, nhưng lại miệt mài làm giàu hạt nhân. Tôi nghĩ điều này có vấn đề”, ngoại trưởng Mỹ nói.

Iran cho thấy họ chưa sẵn sàng từ bỏ việc làm giàu uranium. Còn ông Trump gần đây liên tục gợi ý mong muốn Tehran dừng chương trình hạt nhân.

“Iran sẽ không bao giờ tái xây dựng các cơ sở hạt nhân”, ông viết trên Truth Social hôm 24/6, và tái khẳng định hôm 25/6. “Iran có lợi thế lớn, có dầu mỏ và làm được nhiều thứ. Tôi nhận thấy họ không phát triển hạt nhân nữa, tôi nghĩ họ đã từ bỏ rồi”.

Sau đó, ông ám chỉ khả năng Washington lại tấn công Iran ngay cả khi nước này không chế tạo bom. “Nếu Iran làm điều đó, chúng tôi sẽ luôn ở đây và làm gì đó”, vị tổng thống nói, nhấn mạnh sẽ có “ai đó khác” hành động nếu Washington ngồi im.

“Ai đó” ở đây chính là Israel, quốc gia từ lâu tìm cách loại bỏ mọi nỗ lực ngoại giao liên quan đến chương trình hạt nhân Iran.