[Case Study] Thất bại đắt đỏ nhất ngành xe điện: Better Place và cú ngã trị giá 850 triệu USD

Từ một ý tưởng đột phá được rót vốn gần 1 tỷ USD, Better Place từng mơ biến trạm xăng thành trạm đổi pin xe điện chỉ trong vài phút. Nhưng giấc mơ ấy đã vỡ vụn khi công nghệ, thị trường và thực tế không đứng về phía họ. Startup này ra đi, nhưng để lại những bài học vẫn còn nguyên giá trị cho thế giới xe điện hôm nay.

Giấc mơ táo bạo

Năm 2007, Shai Agassi – một trong những lãnh đạo trẻ đầy triển vọng của tập đoàn SAP – bất ngờ rời khỏi vị trí điều hành để khởi nghiệp với tham vọng thay đổi ngành giao thông toàn cầu.

Ông sáng lập Better Place với ý tưởng táo bạo: thay vì để người dùng sạc pin xe điện trong hàng giờ, họ có thể lái xe vào một trạm, nơi robot sẽ tháo pin cạn và thay pin đầy chỉ trong vài phút. Người dùng không cần sở hữu pin, thay vào đó sẽ trả phí để sử dụng hạ tầng pin và dịch vụ thay pin mà Better Place cung cấp. Đó là một hệ sinh thái khép kín, được kỳ vọng sẽ giúp xe điện bứt phá trên thị trường.

Từ năm 2008 đến 2010, Better Place huy động được hơn 200 triệu USD từ các quỹ đầu tư lớn như Morgan Stanley, HSBC và VantagePoint. Công ty nhanh chóng ký hợp tác với Renault để sản xuất mẫu xe điện có thể tháo lắp pin – mẫu Renault Fluence Z.E.

Đồng thời, họ khởi công xây dựng các trạm hoán đổi pin đầu tiên tại Israel và Đan Mạch. Mục tiêu của Agassi không dừng lại ở một quốc gia, ông muốn triển khai mạng lưới toàn cầu, phủ sóng cả Mỹ, Nhật Bản, Úc và Trung Quốc. Những bài thuyết trình của Agassi tại các hội nghị quốc tế được ví như Steve Jobs của ngành năng lượng mới, truyền cảm hứng mạnh mẽ cho giới đầu tư.

Khi lý tưởng va chạm thực tế

Tuy nhiên, từ năm 2011 đến 2012, những vết rạn đầu tiên đã xuất hiện. Mỗi trạm hoán đổi pin tiêu tốn hàng triệu USD để xây dựng, nhưng lượng xe điện được bán ra lại vô cùng khiêm tốn – chỉ khoảng 1.000 đến 1.500 chiếc tại Israel.

Renault là đối tác duy nhất tham gia, còn các hãng xe khác tỏ ra thờ ơ vì không muốn thiết kế lại kết cấu xe chỉ để phù hợp với mô hình pin hoán đổi. Khi công nghệ pin sạc nhanh bắt đầu phổ biến, đặc biệt là từ Tesla, mô hình của Better Place trở nên lỗi thời một cách nhanh chóng. Người dùng nhận ra rằng họ có thể sạc pin tại nhà với chi phí rẻ và tiện lợi hơn rất nhiều. Hạ tầng hoán đổi pin – vốn rất đắt đỏ – lại trở nên thừa thãi.

Đến tháng 10 năm 2012, trước áp lực từ ban điều hành và cổ đông, Shai Agassi buộc phải rời ghế CEO. Người kế nhiệm ông cũng không thể xoay chuyển tình thế khi dòng tiền đã cạn, khách hàng thưa thớt, còn nhà đầu tư mất dần kiên nhẫn.

Chỉ 7 tháng sau, vào tháng 5 năm 2013, Better Place chính thức nộp đơn phá sản. Từng được định giá hàng tỷ USD, nhưng toàn bộ tài sản của công ty khi thanh lý chỉ còn lại 450.000 USD – chưa bằng 0,06% tổng số vốn mà nhà đầu tư đã rót vào.

Sự sụp đổ của Better Place không chỉ là dấu chấm hết cho một mô hình tham vọng, mà còn để lại những bài học xương máu cho bất kỳ startup nào muốn “cách mạng hóa” ngành công nghiệp.

Thứ nhất, đừng xây lâu đài trên cát. Startup này đã bỏ ra hàng trăm triệu USD để xây dựng hạ tầng trước khi có khách hàng thật sự. Trong khi ngành xe điện còn đang sơ khai, người dùng chưa có thói quen sử dụng xe điện, thì Better Place đã triển khai hàng chục trạm pin. Mô hình “cứ xây đi rồi khách sẽ đến” rõ ràng không còn phù hợp trong một thị trường chưa trưởng thành.

Thứ hai, tầm nhìn lớn không thể thay thế cho năng lực thực thi linh hoạt. Better Place là ví dụ điển hình của một công ty bị mắc kẹt trong chính tham vọng của mình. Khi công nghệ sạc nhanh trỗi dậy, họ không thay đổi chiến lược, không thử nghiệm mô hình nhẹ nhàng hơn, mà tiếp tục mở rộng. Trong một thế giới mà thị trường thay đổi quá nhanh, sự cố chấp có thể trở thành “bản án tử hình”.

Thứ ba, phụ thuộc vào một đối tác là rủi ro chết người. Toàn bộ hệ sinh thái Better Place đặt cược vào Renault, một mình một lối. Họ không tạo ra được tiêu chuẩn pin chung để các hãng khác cùng tham gia, cũng không có khả năng ảnh hưởng đến thiết kế công nghiệp toàn ngành. Khi Renault bán không nổi xe, cả mô hình Better Place cũng sụp đổ theo.

Thứ tư, đi trước thời đại cũng có thể là một sai lầm. Better Place là người tiên phong, nhưng lại tiên phong quá sớm. Những vấn đề mà họ muốn giải quyết – như sự tiện lợi của việc sạc pin – đến nay mới thật sự trở nên cấp bách. Vào năm 2010, giá pin còn cao, người dùng chưa sẵn sàng, hạ tầng giao thông cũng chưa hỗ trợ xe điện. Better Place giống như người gieo mầm trong sa mạc, dù có ý tưởng tốt, nhưng môi trường xung quanh chưa đủ để nó đâm chồi.