Cấp bách tăng tốc trạm sạc xe điện

Bên cạnh vấn đề về chi phí và khả năng tiếp cận tài chính, hệ thống trạm sạc là một trong những thách thức lớn nhất trong chuyển đổi giao thông xanh.

Trạm sạc chỉ đáp ứng dưới 10% nhu cầu

Theo Viện Nghiên cứu phát triển TP.HCM (HIDS), một trong những khó khăn lớn hiện nay trong chuyển đổi giao thông xanh là hạ tầng trạm sạc chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế. Các trạm sạc hiện chủ yếu tập trung tại khu vực trung tâm, thiếu độ phủ tại ngoại thành và các khu dân cư đông đúc. Trong khi đó, quãng đường di chuyển của nhiều mẫu xe điện (100 - 120 km mỗi lần sạc) được cho là chưa phù hợp với tần suất hoạt động liên tục (8 - 12 tiếng/ngày) và quãng đường di chuyển trung bình (100 - 150 km) của các tài xế dịch vụ.

Th.S Lê Thanh Hải, Giám đốc Trung tâm Tư vấn ứng dụng kinh tế thuộc HIDS, cho biết: Thực trạng hạ tầng trạm sạc cho xe điện tại TP.HCM vẫn đang ở giai đoạn sơ khai, hầu như phụ thuộc hoàn toàn vào các sáng kiến của doanh nghiệp tư nhân và chưa có dự án nào do Nhà nước đầu tư xây dựng hệ thống trạm sạc công cộng đồng bộ. Đồng thời, các điểm sạc hiện tại chưa đáp ứng tốt nhu cầu của tài xế công nghệ: không gần nơi nghỉ, ăn uống, giao hàng, khiến việc tiếp cận bất tiện và tốn thời gian nên rất nhiều chủ xe vẫn phải sạc pin tại nhà riêng. Các trạm sạc này chủ yếu đặt tại các tòa nhà chung cư, trung tâm thương mại, nên chưa thật sự thuận tiện cho tài xế công nghệ.

Hiện nay, VinFast là đơn vị duy nhất chủ động triển khai hạ tầng trạm sạc cho cả xe 2 và 4 bánh, đáp ứng dưới 10% nhu cầu dự kiến cho 350.000 - 400.000 xe điện 2 bánh trong tương lai. Một doanh nghiệp khác của Vingroup là V-Green cũng đang tiên phong trong dịch vụ nhượng quyền trạm sạc. Các tổ chức và cá nhân có thể hợp tác trực tiếp với V-Green để đặt các trạm sạc của VinFast trong khuôn viên của mình (nhà hàng, quán cà phê, khách sạn, tòa nhà chung cư, văn phòng...). Trạm sạc có thể phục vụ cả xe máy và ô tô điện. V-Green sẽ chịu trách nhiệm quản lý, bảo trì, marketing và thu chi trong suốt thời gian hợp tác. Đối tác nhượng quyền sẽ nhận được 750 đồng/kWh trong tối thiểu 10 năm. Quan trọng hơn, một khi xe điện trở nên thịnh hành, các đối tác này sẽ hưởng lợi từ những chủ xe tới sạc và sử dụng dịch vụ ăn uống hoặc mua sắm mà họ cung cấp trong thời gian chờ đợi.

Ngoài ra, Selex là một doanh nghiệp trẻ của VN đang nỗ lực tham gia phát triển hệ sinh thái xe điện 2 bánh dành riêng cho tài xế công nghệ. Tính đến tháng 6 vừa qua, Selex đã lắp đặt gần 50 trạm đổi pin trên địa bàn TP. Tuy nhiên, con số này vẫn chưa đủ cho mục tiêu chuyển đổi 400.000 xe điện 2 bánh của đề án chuyển đổi giao thông xanh ở TP.HCM, chưa nói đến các mục tiêu điện hóa lớn hơn của TP.

Bên cạnh đó, Trung tâm sản xuất thiết bị đo điện tử Điện lực miền Trung phối hợp Mitsubishi cũng đã thí điểm trạm sạc theo tiêu chuẩn quốc tế ISO-15118; còn hãng MBI triển khai dịch vụ hoán đổi pin cho xe 2 bánh trong khuôn viên Đại học Quốc gia TP.HCM và khu đô thị Eco Retreat của Ecopark. Dẫu vậy, các trạm thí điểm này chỉ có số lượng rất hạn chế và chưa tạo thành hệ thống liên kết, khiến người dùng khó yên tâm về khả năng tiếp cận hạ tầng sạc khi di chuyển xa.

Trạm sạc vẫn "ngóng" tiêu chuẩn

Chưa nói tới những kế hoạch "đinh" mà các đô thị lớn đang sẵn sàng triển khai, thực tế tỷ lệ tăng trưởng của xe điện cũng đang tăng rất nhanh. Theo báo cáo của Hiệp hội Các nhà sản xuất ô tô VN (VAMA), doanh số bán hàng của toàn thị trường trong tháng 7 có dấu hiệu chững lại sau khi đạt đỉnh vào tháng 6 trước đó. Dẫu vậy, lượng tiêu thụ ô tô trong nước trong tháng 7 vẫn duy trì ở mức cao so với những tháng đầu năm, nhất là nhóm xe thuần điện. Trong nhóm này, chỉ có duy nhất VinFast công bố doanh số bán hàng tại VN với kết quả tháng 7 bán ra tổng cộng 11.479 ô tô điện, nhiều hơn 97 xe so với tháng liền trước. Đây cũng là tháng thứ 3 liên tiếp VinFast đạt doanh số bán ra hơn 11.000 xe ô tô điện. Doanh số lũy kế từ đầu năm của hãng đạt 79.048 xe, dự kiến có thể vượt mốc 87.000 xe của cả năm 2024 ngay trong tháng 8. Điều này phản ánh nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng đối với các dòng xe điện phổ thông, đồng thời cũng đặt ra yêu cầu sớm xây dựng và hoàn thiện hạ tầng trạm sạc đáp ứng nhu cầu. Người dân không thể mua và sử dụng xe điện nếu thiếu trạm sạc.

Trong bối cảnh đó, một lỗ hổng tạo thách thức đối với doanh nghiệp VN trong việc phát triển hiệu quả trạm sạc và thiết bị sạc công cộng - vốn đòi hỏi đầu tư kinh phí lớn - là việc chậm trễ xây dựng các quy chuẩn về trạm sạc. Đây được coi là lý do chính khiến nhiều doanh nghiệp nước ngoài chần chừ đầu tư và xây dựng định hướng phát triển ô tô điện phù hợp tại VN. Đồng thời, kéo theo tình trạng nhiều trạm được lắp đặt tùy tiện, không tuân thủ chuẩn kỹ thuật nào rõ ràng, có thể dẫn đến rủi ro chập cháy, điện giật, đặc biệt là tại các khu vực công cộng hoặc tầng hầm chung cư.

Theo lãnh đạo Bộ KH-CN, việc chuẩn hóa hệ thống trụ/trạm sạc xe điện đã được cơ quan này triển khai bài bản trong khuôn khổ hệ thống tiêu chuẩn quốc gia (TCVN). Tính đến nay, Bộ đã công bố 23 tiêu chuẩn quốc gia liên quan trực tiếp đến lĩnh vực trụ/trạm sạc xe điện, bao gồm: 8 tiêu chuẩn quốc gia về hệ thống trụ/trạm sạc xe điện, quy định các yêu cầu kỹ thuật chung, yêu cầu về tương thích điện từ của thiết bị, truyền thông số giữa trụ sạc và xe điện, yêu cầu an toàn cho hệ thống lắp đặt, cụm đóng cắt và điều khiển hạ áp tại khu vực sạc; 3 tiêu chuẩn quốc gia về dây và cáp sạc xe điện, liên quan đến yêu cầu kỹ thuật và phương pháp thử cho cáp sạc có điện áp danh định đến 0,6/1 kV, áp dụng cho cả sạc xoay chiều và một chiều.

Cùng với đó là 7 tiêu chuẩn quốc gia về cụm đóng cắt, ổ cắm, phích cắm cho trụ/trạm sạc xe điện, xác lập các yêu cầu về tính tương thích kích thước, tính đổi lẫn và yêu cầu an toàn đối với phụ kiện đầu nối sạc AC/DC, có hoặc không có hệ thống quản lý nhiệt; 5 tiêu chuẩn quốc gia về thiết bị đo điện, gồm các tiêu chuẩn về công tơ điện kiểu tĩnh, kiểu điện cơ, các thiết bị đo điện năng tác dụng, áp dụng cho đo lường tiêu thụ năng lượng tại các trụ/trạm sạc xe điện nhằm phục vụ việc tính toán chi phí và thanh toán.

Bên cạnh hệ thống tiêu chuẩn đã ban hành, Bộ KH-CN cũng đang tích cực phối hợp với Bộ Công thương để xây dựng Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia (QCVN) nhằm thiết lập các yêu cầu bắt buộc về an toàn kỹ thuật, chất lượng, hiệu suất đối với trụ/trạm sạc xe điện. Dự thảo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia được xây dựng trên cơ sở nghiên cứu kỹ lưỡng kinh nghiệm quốc tế, tham chiếu tiêu chuẩn của các quốc gia tiên tiến, kết hợp với khảo sát thực địa hoạt động sản xuất, lắp ráp, nhập khẩu, kinh doanh, thử nghiệm trụ sạc tại các doanh nghiệp ở cả ba miền Bắc, Trung, Nam. Tinh thần của dự thảo quy chuẩn là xây dựng theo 8 phương thức quản lý rất chặt, làm sao bảo đảm các trụ sạc trong thời gian tới, khi được đưa ra ngoài thị trường, sẽ được quản lý theo phương thức rất chặt chẽ.

"Việc ban hành Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia cho trụ/trạm sạc xe điện sẽ tạo hành lang pháp lý quan trọng, hỗ trợ công tác kiểm tra, giám sát chất lượng sản phẩm, bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, đồng thời thúc đẩy chuyển đổi sang phương tiện giao thông sạch, giảm phát thải và bảo vệ môi trường. Dự kiến, sau khi hoàn tất quy trình lấy ý kiến và chỉnh lý, Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia cho trụ/trạm sạc xe điện sẽ được ban hành trong năm nay, làm cơ sở để các cơ quan chức năng kiểm tra, cấp phép, và xử lý vi phạm trong lĩnh vực hạ tầng sạc xe điện", đại diện Bộ KH-CN thông tin thêm.

Chấm dứt ngay tình trạng "kỳ thị" xe điện

Chính phủ thúc giục, Bộ, ngành cùng chính quyền các thành phố lớn "sốt ruột", phía doanh nghiệp thì nỗ lực tìm đủ mọi cách phủ mạng lưới trạm sạc vừa rộng vừa dày để người dân sớm yên tâm chuyển đổi phương tiện xanh. Thế nhưng, nghịch lý là có rất nhiều đơn vị "sát sườn" lại tự ý đưa ra nhiều quy định mang tính "kỳ thị" xe điện.

Đổi xe với một người bạn trong 2 ngày cuối tuần để chạy thử xe điện, chị Như Kim (ngụ P.Khánh Hội, TP.HCM) như thường lệ chạy xe xuống hầm xe chung cư H2 (P.Khánh Hội). Xe chưa kịp đỗ vào ô, bảo vệ chung cư đã hớt hải chạy ra ngăn lại với lý do chung cư không nhận trông giữ xe điện dưới bất kỳ hình thức nào. Ban quản lý chung cư H2 phổ biến quy định xe điện không được để trong chung cư hoặc trên khuôn viên của chung cư. Tranh luận một hồi không được, dù đang rất vội, chị Như Kim đành phải mang xe điện đi đổi lại xe xăng.

Đây cũng là tình trạng gây bức xúc tại chung cư Tân Phước (TP.HCM) khi Ban Quản lý chung cư hôm 23.7 phát thông báo không nhận giữ xe điện tại hầm chung cư với lý do "việc gửi xe ô tô điện tại hầm xe tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn về phòng cháy chữa cháy do đặc thù liên quan tới hệ thống pin, ắc quy và việc sạc điện không đúng quy định".

Ban Quản lý yêu cầu công ty thực hiện dịch vụ giữ xe tại chung cư này không nhận giữ các phương tiện sử dụng điện (bao gồm xe đạp điện, xe máy điện, ô tô điện) tại khu vực hầm xe. Đáng chú ý, đơn vị trên còn ra "tối hậu thư" sẽ kiểm tra và xử lý nếu phát hiện có xe điện tại hầm chung cư.

Luật sư Nguyễn Văn Hậu, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài thương mại luật gia VN, khẳng định động thái của Ban Quản lý chung cư Tân Phước là vi phạm luật Nhà ở, quy định quản lý nhà chung cư. Không có quy định nào cho phép cấm người dân sử dụng xe điện hoặc để xe điện trong chung cư. Do đó, nếu chiếu về luật, Ban Quản lý chung cư H2 và chung cư Tân Phước đã lạm quyền, làm trái quy định pháp luật, cần phải bị xử lý và người dân hoàn toàn có thể khởi kiện Ban Quản lý.

Bên cạnh đó, chủ trương chung của Chính phủ cũng như của TP.HCM nói riêng hiện nay là khuyến khích người dân chuyển đổi phương tiện sang xe sử dụng nhiên liệu sạch, xây dựng môi trường xanh. Bộ Xây dựng còn đang xây dựng quy định phải bố trí chỗ đỗ xe điện có lắp trụ sạc tại các bãi đỗ xe nhằm thúc đẩy người dân sử dụng xe điện, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng về cơ sở hạ tầng sạc cho phương tiện xanh.

"Vì thế, hành vi cấm giữ xe điện tại chung cư đi ngược với chủ trương của TP, của Chính phủ. Nếu những hành vi như vậy không được xử lý triệt để và thấu đáo sẽ khiến người dân mất niềm tin vào các chính sách quyết tâm chuyển đổi xanh của nhà nước", luật sư Nguyễn Văn Hậu nhìn nhận.